موسسسه فرهنگی و اطلاع رسانی تبیان

از سال ۱۳۵۴، شتاب در انجام طرحهای جاه‌طلبانه، تنگناهای مالی و اقتصادی را نمایان ساخت. این موضوع بر سطح زندگی طبقات پایین جامعه به‌خصوص کارگران تأثیر زیادی داشت؛ زیرا اولاً هزینه زندگی آنان با افزایش قابل توجهی مواجه شده بود؛ ثانیاً دولت تحت تأثیر مشکلات به‌وجود آمده، کاهش حقوق و دستمزد کارگران را در دستور کار خود قرار داد. چنانچه بعد از افزایش نسبی دستمزدها در سالهای 50 تا 55، از اوایل سال 56 شاهد کاهش حقوق و دستمزدها هستیم.

قوام السلطنه از جمله سیاستمدارانی است كه نام و سرنوشت او به دوران پهلوی اول ودوم گره خورده است‌. او 5 بار نخست وزیر شد؛ اگرچه كابینه‌های وی غالباً عمر كوتاهی داشتند، امّا خطی كه قوام در مدیریت سیاسی جامعه ایران ازاولین سال قرن جاری هجری دنبال كرد، مهمترین بستر را برای نفوذ امریكا در اقتصاد و سیاست و فرهنگ جامعه ایرانی باز كرد.

از عواملی که رد پای انگلستان و رزم‌آرا را در ترور شاه پررنگ‌تر می‌کند این نکته است که دختر غلام سفارت انگلیس دوست و معشوقه فخر‌آرایی بود که به عنوان متهم زندانی شده بود اما خیلی زود آزاد شد تا اسرار پشت پرده فاش نشود.

نکته قابل توجه در تاسیس کانون قرار گرفتن ریاست عالی آن به‌عهده شمس پهلوی بود. انتخاب یکی از اعضای خاندان پهلوی به ریاست کانون کاملاً عملی اندیشیده شده بود به این معنا که با حضور او در رأس جمعیت بانوان، اعضای آن دریافتند که برنامه‌های کانون در راستای تحقق منویات شاه بوده و هر نوع اظهار نظری در عمل به‌معنای سرپیچی از اهداف کانون، خواسته‌های شاه و رژیم تلقی می‌شود.

اسناد وزارت خارجه آمریکا حاکی از این است که وزارت خارجه آمریکا تا قبل از شهریور ۵۷، عملا ایران را در رتبه دوم اولویت قرار داده بودند و دغدغه‌ای بابت وقوع انقلاب در ایران نداشتند و در واقع همچنان مسئله اصلی آنها صلح اعراب و اسرائیل بود.

بدون در نظر گرفتن نیازهای داخلی توسعه، در حالی کشور را به سمت صنعتی شدن پیش می‌برد که از مفهوم صنعتی شدن تنها مظاهر آن موجود بود. بنابراین در کوتاه‌مدت نه تنها الگوهای توسعه‌ای به واقعیت تبدیل نشد و ایران همچنان کشوری با اقتصاد وابسته باقی ماند بلکه در سال 1355 و در پی افت قیمت نفت، بحران اقتصادی جدی‌ای دامن‌گیر حکومت پهلوی شد.

دکتر مصباح‌زاده،‌ فرزند یکی از عمال قوام‌الملک بود از این جهت با دربار ارتباطی یافته و در حالی که خودش نه قلم داشت و نه از کار روزنامه‌نویسی با اطلاع بود و نه امتیاز روزنامه‌ای در اختیار داشت.

مؤسسه فرهنگی هنری مرکز اسناد انقلاب اسلامی در هفته کتاب، با هدف تامل بیشتر در تاریخ دهه ۶۰، اقدام به تدوین سیر مطالعاتی دهه ۶۰ کرده است.

در عالم قدیم، با توجه به مفروض بودن ماهیت دینی اجتماع سیاسی و نظم مطلوب، حکومت در کانون نظریه پردازی قرار داشت.

آزمایش و مطالعه آثار به جا مانده از عملیات نجات بخشی قلعه یل سویی در شهرستان گرمی، حکایت از تمدنی کهن و پیشرفته دارد.

اهمیت نقش قم و تأثیر روحانیون بر مسیر انقلاب در آستانه سقوط رژیم تا حدی افزایش یافت که آمریکا نیز با طرحهایی درصدد افزایش نیروهای اطلاعاتی و جاسوسی خود در این شهر شد.

اهمیت امتیاز نفتی به‌حدّی بود که انگلیس در سال 1914 برای تسلط کامل بر نفت جنوب، بخش مهمی از سهام شرکت یعنی 51 درصد را خریداری کرد و طی قراردادی عملاً تمام شرکت را در اختیار گرفت. به این ترتیب به تعبیری «امنیت و قدرت امپراتوری که متکی به ناوگان دریایی بود مستقیماً به وجود چاه‎های ایران وابسته شد».

تاریخ معاصر ایران آکنده از حوادثی بوده که رنج بی‌شمار ملت ایران را به تصویر کشیده است. کشوری که در تندبادهای تاریخی همواره مورد هجوم دشمنان خارجی بوده و چشم طمع قدرتهای بزرگ از این سرزمین برداشته نشده است.

حواشی این شورا و نام و عنوان آن بسیار بیشتر از اصل آن مسئله‌ساز بود. خلأهای متعدد قانونی، ناهمگونی اعضا، مخالفت شخص شاه با آن و اجبارش در پذیرفتن این شورا، طمع برخی افراد برای به دست‌آوردن منافع حاصل از قِبَل آن و موارد بسیار دیگر باعث شده بود ناکارامد باشد.

در ترکیه نیز مانند ایران دوره رضاخان، آتاتورک شروع به حذف نخبگان اطراف خود کرد. یک محاکمه نمایشی شبیه به محاکمه‌ای که مدحت پاشا طی آن به جنایاتی که هرگز مرتکب نشده بود اقرار کرد؛ در سینمای الحمرا ترتیب دادند که فاقد آیین دادرسی و وکیل مدافع بود.

با پشتوانه ایدئولوژیکی و تفسیرهای انقلابی از قرآن توسط آیت‌الله خامنه‌‌ای، منبرهای آتشین آقای طبسی و تشکل‌‌سازی فرهنگی و سیاسی شهید هاشمی‌نژاد، شهر مشهد، از پتانسیل انقلابی و اسلامی‌‌ای برخوردار شد که در مسیر انقلاب و رهبری امام خمینی توانست این نهضت را آبیاری و در پیروزی بر رژیم طاغوت، آن را یاری نماید.

در اسناد سفارت آمریکا درباره فعالیت‌های انقلابی امام خیمنی در فرانسه آمده است: «به تازگی گزارش جامعی در مورد سیاست فرانسه در قبال خمینی، از کاخ الیزه دریافت نموده‌ایم. فرانسویها می‌خواهند حداکثر تلاش خود را در کمک به دولت ایران و ممانعت از ایراد بیانات خمینی به خرج دهند. آنها اخیراً اعمال فشارهای خویش را بر خمینی افزایش داده‌اند اما گمان نمی‌کنند که این کارشان وی را خاموش سازد...».

به عقیده دکتر مصدق قانون اساسی اصولی دارد و آن‌چنان مهم است که تنها در هنگامی می‌توان آن را تغییر داد که مسئله‌ای حیاتی در پیش باشد و حتی برای تغییر آن نیز شرایط خاصی لازم است. مصدق بر این باور بود که تغییر قانون اساسی آن را متزلزل می‌کند و کشور را در وضعیتِ هرج‌ومرج قرار خواهد داد. همچنین این تغییر زمینه‌ساز سستی کلی قانون اساسی می‌شود «که هر ساعت یک نفر اراده کرده بیاید... این اصولی را که همه‌چیز ما را تأمین می‌کند، تغییر دهد».

شاه که بنا به روایت ارتشبد فردوست از هلیکوپتر شاهد تظاهرات مردمی شهر تهران بود، از نخست‌وزیر ازهاری می‌پرسد اگر اینها مخالفین ما هستند پس دوستان ما کجایند؟ و هنگامی که ازهاری پاسخ می‌دهد دوستان اعلیحضرت در خانه‌هایشان هستند! شاه با ناامیدی می‌گوید پس فایده ماندن ما در این مملکت چیست؟

ناصرالدین‌شاه پس از بازگشت از اولین سفر اروپایی خود و متأثر از این سفر، نخستین طرح شهری را به شیوه‌ اروپاییان صادر کرد. نکته قابل تأمل اینجاست که وی به دنبال این بود که تهران شبیه شهرهای اروپایی شود، از این رو «مسیو بهلر فرانسوی» را مأمور تهیه نقشه‌ای برای تهران جدید نمود. نخستین تأثیر این طرح، گسترش شهر از چهارسو بود. برای نخستین بار خیابانهایی در شهر احداث شد و شهر به میزان نسبتا زیادی گسترش پیدا کرد.