گزارشی از پشت صحنه‌ی سریال تاریخی «نردبام آسمان»
به دارآویختن حسن پورشیرازی تا حكایت كارگردانی كه «تیمور لنگ» شد
به رغم حرف و حدیث‌هایی كه در بدو ساخت سریال تاریخی «نردبام آسمان» درخصوص تصویربرداری برخی صحنه‌ها در بناهای اصلی و در خارج از كشور مطرح بود، عوامل این سریال در شهرك سینمایی غزالی كار را آغاز و ادامه داده‌اند. سریال به دوبخش كاشان و سمرقند تقسیم می‌شود و در حال حاضر بخش كاشان به شیوه‌ی تصویربرداری جدید(HD) در حال تصویربرداری است.
***
از پشت صحنه‌ی این سریال به كارگردانی محمد حسین لطیفی این گونه روایت شده است:
«حاكم شهر كاشان به همراه خاتون، ندیمه و عده‌ای از سربازان نیزه به‌دست از نردبان بزرگی كه در پشت قلعه تعبیه شده است بالا می‌روند؛ آنان قرار است از آن بالا كه شاید كمی به آسمان نزدیك‌تر است، شاهد به دار آویخته‌شدن یكی از آزادی‌خواهان دوران غیاث‌الدین جمشید كاشانی به نام صفدر باشند كه دم آخر نیز آزادی‌خواهی را فریاد می‌زند.
خاتون ایرانی شهر كاشان، اساسا از به دار آویخته‌شدن صفدر ناراضی است و دوست ندارد این صحنه را ببیند؛ او از روی مردمی كه در حمایت از صفدر در میدان شهر كاشان جمع شده‌اند خجالت می‌كشد.
صفدر را جلادان می‌آورند، او با لباس‌هایی پاره و صورتی خون‌آلود از پله‌های محل اعدام بالا می‌رود و مردم در حمایت از او فریاد اعتراض سر می‌دهند. سربازان بعضی سواره و برخی دیگر پیاده، سعی در آرام‌كردن مردم را دارند و حاكم شهر از آن بالا كه شاید به آسمان نزدیك‌تر است، سعی دارد خوشحالی خود را از مردمش مخفی كند.
«اگر حرفی برای گفتن داری بگو تا مردم فكر نكنند حكومت خلاف شرح می‌كند ...»
این جملاتی است كه درآخرین لحظات مرگ خطاب به یكی از آزادی‌خواهان قرن هشتم هجری و دوره‌ای كه شاهرخ در آن پادشاهی می‌كند، گفته می‌شود.
كارگردان: «كات ...»
این صدای محمدحسین لطیفی است كه با آرامشی خاص با بلندگویی كه برایش در نظر گرفته‌اند، به گوش می‌رسد.
با فرمان توقف كارگردان، همگی از حركت می‌ایستند و لطیفی یك‌بار دیگر فضای صحنه را برای خاتون و حاكم (با بازی ماه‌چهره خلیلی و حسین معلومی) شرح می‌دهد.
قرار است هربارنماهایی كه از چهره‌ی این دو بربالای برج گرفته می‌شود، نزدیك‌تر باشد و لطیفی از خاتون می‌خواهد كه در یكی از همین نماها نگاهی زیركانه بر شوهر انداخته و شوهرش نیز خوشحالی خود را از اتفاقی كه در حال جریان است، مخفی كند.
بالای برج هوا به شدت گرم است و بازیگران پس از این‌كه به سختی از نردبان بالا می‌روند، از تماشای دكورهای شهرك سینمایی غزالی از آن بالا به وجد می‌آیند؛ اما دیری نمی‌پاید كه گرمی هوا براین اشتیاق غلبه كرده و به شدت از عوامل طلب آب می‌كنند.
دراین میان «ماه‌چهره خلیلی» با لباس‌های سنگینی كه بر تن و تاجی كه برسر دارد شرایط دشواری را تحمل می‌كند.
به گفته‌ی او، تا دو ـ سه روز پس از برسر گذاشتن تاج سر درد داشته است، اما حال به لباس‌هایش عادت كرده است.
خلیلی ایفاگر نقش زن حاكم است كه دراین صحنه آبستن است و قرار است درصحنه‌های بعدی پسری به‌نام «مهربان» را به‌دنیا بیاورد كه در آینده همبازی «غیاث» می‌شود.
ماه چهره خلیلی كه تحمل این سختی‌ها را وظیفه‌ی خود می‌داند، درباره‌ی نقش خود به عنوان شهربانوی شهر كاشان، می‌گوید: حاكم آدمی ظالمی است كه روی غیاث‌الدین جمشید كاشانی حساسیت بسیار دارد. حاكم می‌ترسد كه مبادا غیاث‌الدین، روزی علیه او به پا خیزد و برای همین به‌شدت كارهای او را تحت نظر می‌گیرد. از طرفی خاتون كه از بچگی غیاث را می‌شناسد و او را دوست دارد و حكیم (پدر غیاث) نیز از دوستان خانوادگی آن‌ها است، در طول قصه از غیاث‌الدین جمشید كاشانی حمایت‌های بسیار می‌كند.
وی كه علاوه بر «نردبام آسمان» در سریالهای تاریخی درحال ساخت «درچشم باد»،«كلاه پهلوی» و«مختارنامه» هم بازی می‌كند، هماهنگی و برنامه‌ریزی را عاملی برای پیش نیامدن مشكلات حضور همزمان در چهار سریال تاریخی می‌داند.
«ماه‌چهره خلیلی» درعین حال اذعان می‌كند كه این اتفاق برای حس و حال خود بازیگر بسیار سخت است و ادامه می‌دهد: سوئیچ‌كردن بین نقش یك زن ایرانی كامل در سریال «درچشم باد» و سپس ایفای نقش خواهر مختار كه شخصیتی كاملا منفی است، به همراه بازی درنقش زنی انگلیسی در كلاه پهلوی كمی دشوار است؛ اما به هرحال این كار ما است و باید درست هم انجام شود.
این بازیگر درعین حال به خبرنگار ایسنا می‌گوید كه فرقی برایش ندارد كه در سریالی تاریخی بازی می‌كند یا در سریالی كه قصه‌ای روز دارد، آن چه مهم است فیلمنامه است و پس از خواند سناریو نقش را انتخاب می‌كند.
برخلاف «ماه‌چهره خلیلی» كه حاكم شهر كاشان را آدم ظالمی می‌داند، حسین معلومی ایفاگر این نقش، حاكم كاشان را دارای شخصیتی متفاوت با حاكم‌هایی كه در اغلب فیلم‌ها و سریال‌ها دیده‌ایم، می‌بینید. او به خبرنگار ایسنا می‌گوید: آقای لطیفی اصرار داشتند كه نمی‌خواهند این حاكم همانند بسیاری از حاكم‌هایی كه تا به‌حال تصویر شده‌اند، خشن باشد. علتش هم این است كه این حاكم زن ایرانی دارد و این زن مسلمان خیلی به هنر و فرهنگ علاقه‌مند است. این مساله باعث شده است حاكم كه به زنش هم علاقه‌ی بسیاری دارد، به چنین مسائلی گرایش پیدا كند و در پایان سریال می‌بینیم آن شخصیتی كه از حاكم انتظار داشتیم، صحیح نبوده است.
حسین معلومی كه در شش قسمت از این سریال حضور دارد ادامه می‌دهد: علیرغم این‌كه حاكم یك‌بار غیاث‌الدین جشمید كاشانی را می‌گیرد و می‌خواهد او را اعدام كند، اما او را به‌دلایلی می‌بخشد؛ همچنین درنهایت این خود حاكم است كه سرمایه‌گذاری می‌كند تا غیاث‌الدین جشمید كاشانی در سمرقند تحصیل كند.
به گفته‌ی این بازیگر ساخت سریالهای تاریخی به مراتب دشوارتر از سریال‌هایی است كه قصه روز دارند چرا باید تاریخ درست ادا شود.
***
در سریال «نردبامی بر آسمان» كه با عنوان جدید «نردبام آسمان» معرفی می‌شود، حسین لطیفی علاوه بر كارگردانی، ایفای نقش هم می‌كند.
او كه هنوز مقابل دوربین نرفته است، از اعلام این خبر به عنوان یك كاركرد رسانه‌ای یاد می‌كند.
لطیفی دراین باره می‌گوید: از سربدشانسی یا هر مقوله‌ی دیگری، پس از گریمی كه آقای بابایی انجام دادند به این نتیجه رسیدیم كه بیش از همه خود من به چهره‌ای كه از تیمور لنگ به ثبت رسیده است شبیه شده‌ام و البته تنها در 3 ـ 4 دقیقه از این سریال بازی دارم.
لطیفی بیشترین سختی را در بخش لحن و گویش تاریخی سریال «نردبام آسمان» متحمل می‌شود و به ایسنا می‌گوید كه تلاش می‌كند با خطایی چند درصدی به موفقیتی در ارتباط لحن و گویش سریالهای تاریخی برسد.
این كارگردان سینما و تلویزیون كه آثار موفقی را در ارتباط مخاطب داشته است، برای نخستین‌بار كارگردانی سریالی تاریخی را تجربه می‌كند. با این حال سعی كرده است كه خودش را در «نردبام آسمان» حفظ كند و سبك و سیاق متفاوتی را اختیار نكند.
لطیفی سعی كرده است سریالی را بسازد كه بیننده ارتباطش را با اثر قطع نكند و درعین حال از تاریخ هم دور نشود.
او به ایسنا می‌گوید: رعایت این دو ویژگی حد میانه و تعادلی را طلب می‌كند كه كار سختی است؛ دعا كنید به زمین نخورم كه اگر به زمین خوردم حتما اجتناب‌ناپذیر بوده است.
***
مدیر هنری این سریال ایرج رامین‌فر است كه علاوه بر خانه غیاث‌الدین جمشید كاشانی، دكورهایی چون دارالحكومه، مكتب‌خانه، مسجد، میدان شهر كاشان، دروازه و بازار به همراه چندین لوكیشن فرعی را در فاز كاشان درنظر گرفته است.
در لوكیشن میدان شهر كاشان كه به همین فاز كاشان اختصاص دارد، بخش‌هایی از لوكیشن دارالحكومه هم قابل رویت است و در حقیقت خاتون و حاكم از بالای همین لوكیشن نظاره‌گر صحنه اعدام صفدر هستند.
***
طناب‌دار درست در وسط میدان شهر كاشان بنا شده است و صفدر را با لباسی پاره و چهره‌ای خونین از شكنجه‌هایی كه متحمل شده‌است، پای چوبه‌ی داری كه بر سكویی بلند برپا شده‌است، می‌آورند. از میان چهره‌ای كه به خون‌وخاك آغشته شده است، حسن پورشیرازی، بازیگر نقش صفدر را به سختی می‌توان شناخت. حضور او در پای چوبه‌ی‌دار با این توضیح محمدحسین لطیفی همراه می‌شود:
«داروغه از اسب پیاده می‌شود و به كنار صفدر می‌آید؛ او از صفدر می‌خواهد كه حرف آخرش را پیش از اعدام بزند؛ درهمین حین صفدر بار دیگر مردم را به تقوا دعوت می‌كند و برطناب دارد بوسه می‌زند؛ در سمتی دیگر جمشید برای مردم شروع به سخنرانی می‌كند كه ای مردم چرا می‌گذارید او را به دار بیاویزند...»
نقش «داروغه» را محمدرضا داوودنژاد بازی می‌كند كه بیش از دوماه است با این سریال همكاری دارد.
او نقشش را با جمله‌ای كوتاه این گونه توضیح می‌دهد: داروغه كاشان شهر را به لحاظ نظامی اداره می‌كند.
داوودنژاد مشكلات بازی در سریالهای تاریخی را غیرقابل مقایسه با سریال‌هایی كه قصه‌های روز دارند، می‌داند و به خبرنگار ایسنا می‌گوید: شرایط سریالهای تاریخی بسیار سخت است. گرمای شدید هوا، لباس‌های ضخیم و غیره مشكلات بازیگران را دوچندان می‌كند و دراین بین تنها عشق است كه آدم را نگه می‌دارد.
در دكورهای میدان كاشان كودكانی كه به عنوان هنرور در صحنه حاضر شده‌اند با همان لباس‌های قدیمی دنبال هم می‌دوند و پسر نوجوانی كه لباس كودكان قرن هفتم هجری را به تن دارد، كنار دكان هندوانه‌فروشی كه باحصیر ساخته شده است، ایستاده و بادیدن خبرنگاران و عكاسان با خنده می‌گوید:
ـ «5 كیلو ... هزار»
ـ «سكوت ...»
صدای فریاد بلند حسن لبافی، دستیار اول كارگردان كه با استفاده از بلندگو بلندتر هم می‌شود، 250 هنروری كه درنقش مردم عادی یا سربازان حاكم دور چوبه‌ی دار شده‌اند را به سكوت فرا می‌خواند.
او كه محمدحسین لطیفی را با عنوان «حاج حسین» صدا می‌زند، هربار كه صحنه را توضیح یا تذكری می‌دهد، هیچ‌كس جرات حرف‌زدن ندارد.
***
پشت صحنه‌ی سریال «نردبام آسمان»، فریادهای حسن لبافی در این روز با ورود عزت‌الله ضرغامی، رییس سازمان صدا‌وسیما، دكتر ولایتی و حسین مظفر (رییس شورای نظارت برسازمان صدا‌وسیما) در پشت صحنه سریال همراه می‌شود.
با این حال لبافی بازهم برای رهبری گروه و توضیح صحنه با جدیت فریادهایش را ادامه می‌دهد كه همین مساله ضرغامی را به خنده می‌اندازد.
صحنه آوردن حسن پورشیرازی پای چوبه‌ی‌دار باید هرچه سریع‌تر مقابل میهمانان تصویربرداری شود و در نتیجه برتكاپوی لطیفی و گروهش افزوده می‌شود.
رییس صدا‌وسیما و میهمانانش پس از گفت‌وگویی با عوامل سریال «نردبام آسمان» به سرعت بر پله‌های دارالحكومه جای می‌گیرند و از آن جا نظاره‌گر صحنه هستند. حضور آنان در پشت صحنه با توضیحات محسن علی‌اكبری، تهیه‌كننده نیز توام است كه به آنان می‌گوید «سكانسی كه شاهد تصویربرداری آن هستند شامل 140 تا 150 پلان است و تصویربرداری آن از روز گذشته شروع شده است.»
او توضیح می‌دهد كه ریتم این‌كار بسیار تند است و برای همین تعداد پلان‌های هرسكانس زیاد است.
سرانجام صحنه به پایان می‌رسد و ضرغامی و میهمانانش پس از تماشای صحنه تصویربرداری شده از طریق مونیتور، بازدیدی كوتاه از سایر دكورهای سریال «نردبام آسمان» دارند.
ضرغامی از علی اكبری می‌پرسد كه آیا این دكورها به سریال دیگری هم تعلق داشته‌اند و تهیه‌كننده پاسخ می‌دهد كه خیر، تمامی این دكورها برای این سریال ساخته شده‌اند.
بازدید ضرغامی از كوچه‌های تنگ سمرقند و كاشان با گفت‌وگویی كوتاه با بازیگرانی چون حسن پورشیرازی، انوشیروان ارجمند، داریوش كاردان، برزو ارجمند، محمدرضا داوودنژاد و حسین معلومی همراه می‌شود و حتی پورشیرازی به خنده می‌گوید: كه شخص دیگری را دار بزنید من برای این كار وقت ندارم.
بازدید از لوكیشن‌ها برای خبرنگاران نیز فرصت مغتنمی است تا علاوه بر رییس سازمان صدا‌وسیما به سمت دكتر ولایتی، حسین مظفر و حسن اسلامی‌مهر (رییس مركز سیما فیلم) بروند و پرسش‌های خود را با آنان در میان بگذارند.
سرانجام بازدید به پایان می‌رسد و همگی ساعتی را دكور رصدخانه دور هم جمع می‌شوند.
سخنرانی‌ها حدود ظهر به پایان می‌رسد و رییس سازمان صدا‌وسیما به همراه میهمانانش از عوامل «نردبام آسمان» خداحافظی می‌كنند.
***
خورشید ظهر تابستان هوای گرم شهرك سینمایی غزالی را گرم‌تر از همیشه كرده است. درگوشه‌ای دیگر 250 تن از هنروران مشغول آماده‌كردن سفره‌های خود هستند. آنان طبق معمول در ازای دریافت مبلغی بسیار ناچیز حاضر به تحمل تمامی این سختی‌ها شده‌اند.
كبری بختیاری، سرپرست گروه هنروران كه نمی‌داند مشكلات این افراد را باید به چه كسی بگوید، خاطر نشان می‌كند كه این مشكلات تنها به پروژه‌ی «نردبام آسمان» محدود نمی‌شود، بلكه در تمام فیلم‌هاو سریال‌ها به این هنروران توهین می‌شود.
او می‌گوید: به هنروران عنوان سیاهی لشگر را می‌دهند؛ درحالی كه مدتی است این نام عوض شده است. به غذایشان نمی‌رسند؛ گاه از صبح تا ظهر یك لیوان آب به دستشان نمی‌دهند. هنروران سریال‌ها در ازای دریافت روزی تنها 3000 تا 3500 تومان باید این همه مشكل را متحمل شوند. »
***
تصویربرداری سریال «نردبام آسمان» شش ماه دیگر به پایان می‌رسد و پس از آن گروه سازنده‌ی این سریال به شهركاشان می‌روند تا صحنه‌های خارجی و سكانس‌های مربوط به راوند كاشان را تصویربرداری كنند. گروه سازنده‌ی این سریال همچنین مدتی را در شهرك سینمایی دفاع مقدس می‌گذرانند.
قرار است بازیگرانی جدیدی هم به این مجموعه‌ی 13 قسمتی اضافه شوند و در فاز بعد كه در شهر سمرقند اختصاص دارد، تمامی بازیگران به جز غیاث‌الدین جمشید كاشانی كه نقش آن را وحید جلیلوند بازی می‌كند، تغییر خواهند كرد.
تابه حال بیش از 300 دقیقه از «نردبام آسمان» تدوین شده است كه حدود 6 قسمت می‌شود. اما با گرفتن صحنه‌های خارجی كاشان این 6 قسمت به طور كامل آماده‌ی پخش می‌شود.
«نردبام آسمان» وقایع زندگی منجم و ریاضیدان بزرگ ایرانی غیاث‌الدین جمشید كاشانی، بنیانگذار رصدخانه‌ی سمرقند را از بدو تولد تا لحظه‌ی مرگش به دست سربازان مغول روایت می‌كند.
وحید جلیلوند (درنقش بزرگسالی غیاث‌الدین)، حسن پورشیرازی، اكبر عبدی، شبنم قلی‌خانی، میرحسین معلومی، داریوش كاردان، زهرا سعیدی، ملیحه نیكجومند و ... گروه بازیگران این سریال را تشكیل می‌دهند، (عوامل پشت دوربین نیز عبارتند از: مرتضی غفوری (مدیر تصویربرداری)، ایرج رامین‌فر (طرح صحنه و لباس)، فریور رضایی (تدوینگر)، سیامك نیازی (صدابردار)، محسن بابایی (طراح گریم)، محسن روزبهانی (مسوول جلوه‌های ویژه)، محمدرضا درویش (سازنده‌ی موسیقی) و علی غفاری (مدیرتولید مجموعه‌ی تلویزیونی «نردبام آسمان» توسط محسن علی اكبری در مركز سیما فیلم تهیه و تولید می‌شود.
منبع : ایسنا
