بررسی اشک و وظایف آن
اشك مایعی است كه با فرآیند ایجاد آن در چشم ها تولید می گردد. وظایف اشك شامل تمیز كردن و شستشوی سطح چشم، ضد عفونی كردن چشم ها، لغزنده كردن چشم ها برای حركت آسان كره چشم و پلك ها، جلوگیری از خشك شدن چشم ها و پلك ها، ایجاد ارتباط میان انسان ها، دفع مواد تجمع یافته در چشم ها و پاسخی به استرس می باشد.
فقدان اشك باعث ایجاد سوزش، خارش و قرمزی در چشم ها، احساس وجود شن در چشم ها، حساسیت به نور، از دست رفتن شفافیت قرنیه، ایجاد زخم در قرنیه، عفونت های مكرر و شدید چشم ها، خشكی چشم ها و در نهایت نابینایی می گردد.
فیلم (پرده) اشك از سه لایه مجزا تشكیل یافته است:
1- لایه موكوسی(mucous): داخلی ترین لایه پرده اشك می باشد. چسبناك و لزج بوده و از موسین تشكیل یافته است. این لایه توسط سلول های ملتحمه و قسمت داخلی پلك ها ترشح می شود. این لایه قرنیه را می پوشاند تا یك لایه آبگریز برای پخش و گسترش یكنواخت لایه آبی فراهم آید. این لایه پرده اشك را روی سطح چشم می چسباند. بدون این لایه، پرده اشك به صورت قطره های ریز در خواهد آمد.
2- لایه آبی(aqueus): این لایه، آبكی بوده و 90 درصد پرده اشك را تشكیل می دهد. حاوی آب و مواد دیگری مثل پروتئین های لاكتوفرین، لیزوزیم و لیپوكالین، الكترولیت ها، آنتی اكسیدان ها و برخی ویتامین ها می باشد. این لایه عمدتا توسط غدد اشكی ترشح می شود. وظایف این لایه شامل: اكسیژن رسانی به سطح چشم، مبارزه با عفونت توسط آنتی بیوتیك های طبیعی (لیزوزیم و لاكتوفرین)، صاف كردن سطح چشم، شستن چشم ها از سلول های مرده و گرد و غبار، مواد محرك و حساسیت زاست.
3- لایه چربی(lipid): این لایه، روغنی است و خارجی ترین لایه پرده اشك را تشكیل می دهد. این لایه توسط غدد میبومین(meibomian) كه در لبه پلك ها ی فوقانی و تحتانی واقع می باشند ترشح می شود. این لایه با ایجاد یك حایل آبگریز، از تبخیر لایه اصلی پرده اشك (لایه آبی) جلوگیری می كند.
وظایف دیگر این لایه شامل: افزایش كشش سطحی و جلوگیری از سر ریز شدن اشك از پلك ها، لغزنده كردن چشم و تسهیل عمل باز و بسته كردن پلك ها می باشد.
غدد اشكی(lacrimal glands):
غدد اشكی در گوشه خارجی چشم ها و پشت پلك های فوقانی قرار گرفته اند. غدد اشكی هر كدام به اندازه یك بادام بوده و 2 سانتی متر طول دارند. مایع اشكی از طریق 6 تا 12مجرای كوچك ترشحی به فضای میان چشم و پلك فوقانی وارد می گردد. با هر بار باز و بسته كردن چشم ها اشك از مجاری ترشحی غدد اشكی چكیده شده و به سمت مجرای اشكی- بینی كه به صورت دو سوراخ بسیار ریز در گوشه داخلی چشم ها قرار گرفته، هدایت می گردد.
در انتها اشك به كیسه اشك و سپس به حفره بینی می ریزد. به همین علت است كه هنگام گریه كردن ممكن است دچار آبریزش بینی گردید.
انواع اشك:
1- اشك پایه (basal tears): درچشم های پستانداران سالم، قرنیه پیوسته (24 ساعته) توسط اشك های پایه خیس و تغذیه می گردد. این اشك باعث لغزنده شدن و شستشوی چشم ها از ذرات خارجی می گردد. مایع اشك حاوی آب، موسین، چربی ها، لیزوزیم، لاكتوفرین، لیپوكالین، ایمنوگلوبولین ها ،گلوكز، سدیم كلراید، كلراید پتاسیم، آنتی اكسیدان ها و برخی ویتامین ها می باشد.
2- اشك رفلكس(reflex tears): هر چیزی كه باعث تحریك یا خشك شدن چشم شود، می تواند تولید این نوع اشك را افزایش دهد. این نوع اشك به طور غیر ارادی و در پاسخ به مواد محركی نظیر ذرات خارجی، گرد و غبار، آلرژن ها(مواد حساسیت زا)، عوامل بیماری زا(مثل باکتری و ویروس) ، بوی پیاز، گاز اشك آور و افشانه فلفل ترشح می گردد. این نوع اشك سعی می كند تا مواد محرك و آزاردهنده را از چشم ها پاك كند.
باد شدید و نور شدید خورشید نیز می تواند باعث تولید اشك رفلكس گردد. این اشك بیشتر آبكی بوده و از لیزوزویم و ایمنوگلوبولین بیشتری برخوردار است.
3- اشك احساسی یا گریه کردن(emotional tears/crying): این اشك هنگام احساساتی شدن انسان ها (استرس هیجانی) و یا احساس درد بدنی ترشح می گردد. آغازگرهای هیجانی این نوع اشك معمولا خشم، اندوه، شادی، ترس، شوخ طبعی و ناكامی می باشند.
تركیبات شیمیایی این نوع اشك با تركیبات دو اشك قبلی متفاوت است. اشك احساسی حاوی هورمون ها و پروتئین های بیشتری است. این اشك حاوی هورمون پرولاكتین، هورمون رشد، آدرنوكورتیكوتروپین، آندروفین و عنصر منگنز می باشد.
*مطالب مرتبط:
