رشد اخلاقی نوجوان

رشد سریع در نوجوانی باعث می شود، نوجوان بتواند درباره مسائل اخلاقی، ارزشی، و دینی فکر یا قضاوت کند. او نسبت به دوره کودکی، درگیری بیشتری با مسائل اخلاقی و ارزشی پیدا می کند. نوجوان، از یک طرف به ظرفیت های تازه ای در فهم ارزش های اخلاقی و دینی دست می یابد و از طرف دیگر، از تجربه کافی برای برخورد با مسائل پیچیده برخوردار نیست⁽¹⁾.

رشد اخلاقی از موضوعات مورد علاقه دانشمندان رشته های گوناگون روان شناسی است. دو مفهوم جالب این موضوع، «استدلال اخلاقی» و « عمل اخلاقی» هستند.

شاید دقت کرده باشید، ما همیشه آنگونه که ادعا یا استدلال می کنیم، رفتار نمی کنیم. مثلاً ممکن است کسی با استدلال های زیادی ثابت کند که دروغگویی کار درستی نیست، اما خودش دروغ هم بگوید! پس استدلال اخلاقی با عمل اخلاقی متفاوت است. ممکن است، رشد این دو با هم هماهنگ باشد، یا نباشد. در بحث رشد اخلاقی، بیشتر به استدلال اخلاقی توجه می شود.

یکی از نظریه های جالب درباره رشد استدلال اخلاقی، نظریه لارنس کلبرگ⁽²⁾ است. کلبرگ رشد اخلاق را به سه سطح تقسیم می کند. طبق نظریه او، نوجوان به طور معمول، در سطح دوم رشد اخلاقی قرار دارد. در این سطح افراد علاقه مندند تا با اعمال خود دیگران را خشنود سازند و تحسین آن ها را به دست آورند⁽³⁾. در رشد اخلاقی دوره نوجوانی، نکات زیر درباره نوجوانان قابل توجه است:

1- بیش تر به نیت عمل اهمیت می دهند، نه به نتیجه آن

2- گرایش اطاعت از قوانین در آن ها وجود دارد

3- به انجام وظیفه اهمیت می دهند.

البته ممکن است به مرور زمان، بر اثر پاره ای از مشکلات یا هم نشینی ها، در افکار نوجوان تغییراتی به وجود آید معیارهای اخلاقی والدین، مدرسه یا سایر نهادهای اجتماعی را مورد تردید قرار دهند و نوجوان را در برابر این معیارها به مقاومت وا دارند.

رشد ارزش ها در نوجوانان

ارزش های نوجوانان در طول زمان، دچار تغییرات وسیعی می شوند. داشتن ارزش های معنوی اخلاقی ازجمله نیازهای اساسی نوجوانان امروزی است ⁽⁴⁾.

در دوره نوجوانی، آمادگی های لازم برای درک مفاهیم و ارزش های دینی به وجود می آید، دیدگاه های مذهبی نوجوانان قوت بیشتری پیدا می کند و اگر فرصت مناسبی در اختیارش قرار گیرد، باورها و رفتارهای دینی را با علاقه می آموزد. تحقیقات نشان می دهند، بسیاری از نوجوانان و جوانان اعتقاد دارند در زندگی « ایمان دینی» امر کاملاً مهمی است.

عوامل مؤثر در رشد اخلاقی نوجوانان

در این فرصت، به چند مورد از این گونه عوامل اشاره می کنیم:

1- افزایش آگاهی 

نوجوان معمولاً صبر و حوصله لازم را برای بررسی دقیق یک موضوع ندارد، ولی با همان اطلاعات اندک و تجربه کم، درباره همه چیز قضاوت می کند، بی آنکه بداند، آموختن نیاز همیشگی زندگی است و دانایی لازم یک دفعه به دست نمی آید.

2- بحث و گفتگو 

بحث و گفتگو در موقعیت های مناسب افراد آگاه می تواند به رشد فکری و اخلاقی نوجوان کمک کند. البته شرط گفتگو، وجود فضایی آرام و منطقی است. در غیر این صورت، بهتر است وارد گفتگو نشویم.

3- تقویت حس همدردی و همدلی 

همدردی و همدلی با دیگران به نوجوانان کمک می کند، وضعیت انسان ها را بهتر تشخیص بدهد و روحیه ای ملایم و انسانی داشته باشد. نوجوان معمولاً با همسالان خود همدل و همدرد است. این همدلی و همدردی با دوستان می تواند به دیگران هم تعمیم داده شود.

4- توجه به نیازهای معنوی

اگر انسان نیازهای مالی و رفاهی دارد، نیازهای روحی و معنوی هم دارد. اگر فقط به دنبال نیازهای مالی و رفاهی برویم، به طور حتم چیزهای مهم زیادی را در زندگی از دست خواهیم داد. زندگی انسان بدون ارزش های اخلاقی و معنوی، ارزشی ندارد. توجه به نیازهای معنوی، به آرامش روانی همه مردم به ویژه نوجوان کمک می کند.

پی نوشت

(1)- لطف آبادی، حسین(1379). روانشناسی رشد کاربردی- تهران: سازمان ملی جوانان- چاپ اول.

(2)- Lawrence Kohlberg

(3)- احدی، حسن و جمهری، فرهاد (1378). روانشناسی رشد- تهران: پردیس، چاپ اول.

(4)- لطف آبادی، پیشین.

نوشته: ابراهیم اصلانی