تبیان، دستیار زندگی
در این قسمت به ادامه مطالب گفته شده ار قسمت قبل می پردازیم.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

تاثیر ابعاد ارگونومی بر فعالیت و افزایش بهره وری-قسمت سوممحیط کار

6- اثر جنبه فیزیكی ارگونومی بر بهبود كار

6-1- آثار ادراكی

روانشناسان در پژوهشهای خود نشان داده اند كه روشنائی زیاد قدرت بینائی را افزایش داده ادراك را دقیقتر و حركات آن را آسان تر می سازد و از سوی دیگر انسان در محیط روشن تر رنگها را بیشتر تشخیص می دهد. عملكرد كاركنان تحت تاثیر تیز بینی آنها قرار می گیرد. تیز بینی به همان اندازه كه به مكانیسم های بینائی فرد وابسته است به روشنائی محیط كار نیز وابسته است كه البته میزان روشنائی در مشاغل مختلف متفاوت است.

6-2- آثارروانی

نور شدید موجب افزایش تمركز می گردد و خستگی اندام های حسی وحركتی را به شدت كاهش می دهد تحقیقات نشان داده است كه نور سفید خلق و خوی انسان را بهبود بخشیده و نیروهای انگیزشی فرد را بر فعالیت بیشتر متمركز می نماید.

قدرت بینائی افراد با بالا رفتن سن كاهش می یابد بنابراین به همین نسبت نیاز افراد به روشنائی افزایش می یابد.  نشان داده اند كه روشنائی متناوب گاهی باعث نقصان در عملكرد می شود. هر گاه میزان شدت نور به طور مداوم تغییر كند چشمها باید خود را مرتب با آن سازش دهند كه این موضوع موجبات خستگی چشم را بوجود آورده و ادراك دیداری را مختل می سازد و در نتیجه كارائی فرد كاهش می یابد نوری كه بصورت متمركز از یك نقطه می تابد بر روی اجسام سایه های كاملا واقعی ایجاد می كند كه موجب پدیداری تضاد می گردد و در نتیجه لبه ها وشكل آنها را بهتر نشان می دهد.

6-3- اثر گرما بر عملكرد

علت اصلی دشوار بودن كار در محیط گرم عدم امكان مبادله حرارتی بدن با محیط كار است در حالیكه حرارت بدن ضمن فعالیت به شدت افزایش می یابد. از آثار منفی كار در محیط گرم میتوان كاهش قدرت بدنی، تقلیل تمركز و پائین آمدن سرعت واكنشهای حركتی را نام برد. به طور كلی گرما توانشهای شناختی آدمی را تنزل می دهد.

6-4- اثر سرما بر عملكرد

پژوهشها حاكی از آن است كه سرما نیز بر كار و فعالیت ما اثر گذاشته و كارائی فرد را كاهش می دهد. پیلر  و مك ورث  نشان داده اند سرعت واكنشها ی عضلانی و تمركز در شرایط محیط سرد ،20 تا 30 درصد كمتر می شود.

6-5- اثر رطوبت بر عمكرد

رطوبت  می تواند در عمكرد فرد مداخله كند. هوای مرطوب بخصوص در شرایط گرم فعالیت را دشوار می سازد رطوبت به دو دلیل موجب كاهش كارائی فرد می گردد.

• به لحاظ كاهش اكسیژن آزاد در هوا از طریق جایگزین.

• به علت اشباع شدن هوا از بخار آب.

7- اثر رنگها

رنگها هر كدام بر فرد اثر خاص و متفاوتی دارند. كه به دنبال آن رفتار و عملكرد فرد را تحت تاثیر قرار می دهد. روانشناسی كار، رنگ را در محیط كار به عنوان یك متغیر فیزیكی در نظر دارد كه می تواند بر میزان بازدهی كاركنان تاثیر بگذارد. در زیر به اختصار اثر بعضی از رنگها بیان می شود.

رنگها

• خاكستری  رنگی است خنثی كه هیچ گرایشی را بر نمی انگیزد و عاری از هر نوع تحریك است و به همین دلیل در صنایع كاربرد فراوان دارد.

• آبی تیره  این رنگ به دلیل اثری كه بر اعصاب پاراسمپاتیك می گذارد ،منجر به كاهش فشار خون و تعداد تنفس شده، احساس امنیت كارمند را افزایش می دهد و میزان تنش او را كاهش داده و خستگی روانی و جسمی او تقلیل می یابد.

• سرخ  این رنگ نمایانگر نیروی حیاتی است و به معنای تمایل و رغبت است و احساس گرما را بر می انگیزاند و احساس رقابت را تشدید می كند در حالت خستگی عصبی و فیزیكی آزار دهنده است و این رنگ در محیط كار به شرطی می تواند كارائی را افزایش دهد كه سایر شرایط ،نامساعد نباشد.

• زرد   روشن ترین رنگ است و شادی افزاست و باعث خوش روئی و شادمانی می شود و این رنگ امید بخش و دلالت كننده است. این رنگ در محیط كار افراد را در رهائی از مشكلات و موانع و تعارضات یاری می بخشد.

رنگهای دیگری هم در محیط كار تاثیر گذارند اما به دلیل گستردگی آنها به ذكر همین چند مورد اكتفا می شود.

8- اثر فضای محیط كار بر عملكرد

اجرای طرح فضای باز محل كار می تواند باعث افزایش تماس و ارتباط افراد با یكدیگر و میزان اجتماعی شدن كاركنان را افزایش می دهد و هزینه های آن در مقایسه با روشهای سنتی كمتر است. همچنین در مطالعه ای هم كه توسط كوچران وهمكارانش در سال 1984 در زمینه ویژگیهای مدیران امور كاركنان انجام شد نتایج زیر بدست آمد.

•  مدیران سلطه گر و علاقه مند به پیشرفت، دكوراسیون اتاق كار خود را با لوازم و مبلمان استاندارد تزئین میكردند.

•  مدیران درونگرا در اتاق كار خود گل وگیاه وتابلوی نقاشی می گذاشته اند تا بدین وسیله اتاق كارشان تداعی كننده محل زندگی آنان باشد.

•  مدیران منظم در اتاق كار خود كاریكاتور می گذاشته اند تا نشان دهنده هر چند تمیز و وسواسی هستند، اما از حس شوخ طبعی نیز برخوردارند.

9- نتایج ویافته ها

هدف کلی از نگارش مقاله حاضر، همانگونه که در متن مقاله نیز آمده است بررسی تاثیر عوامل ارگونومیک بر بهبود فعالیت مشاغل  بوده است. بدین منظور ، پس از ارائه مختصر ادبیات موضوعی مربوط به مبحث ارگونومی، بیان اهمیت و جایگاه آن و معرفی ابعاد آن در شرکت ها و سازمان ها، به عنوان نوآوری در مقاله حاضر با یک نوع شناسی جنبه های ارگونومیک را از دو مقوله ، فیزیکی و روانی بررسی کرده و تاثیر هر یک را بر عملکرد کارکنان مورد بحث قرار داده ایم. که نتایج حاصل از تحقیق بصورتی کامل، در جدول زیر آمده است:

جدول شماره دو - تاثیرعوامل ارگونومیک بر بهبود عملکرد

ردیفمتغیرهای محیط کاربهبود عملکرد
1روشنائینور شدید قدرت بینائی را افزایش- ادراک را دقیقتر- کاهش خستگی اندام های حسی وحرکتی- افزایش نیروهای انگیزشی فرد بر فعالیت.
2میز و صندلیکاهش نیروهای ماهیچه ای وتنش در عضلات- جریان صحیح و بهتر خون –کاهش درد در ناحیه پشت و عصب سیاتیک.
3سر و صداسروصدای بلند،یادگیری و یادسپاری را مختل-کاهش تمرکزدرفرد- خستگی چشم و ادراک دیداری- فراموشی - کاهش جنبه ذهنی وشناختی عملکردشغلی.
4درجه حرارتمحیط گرم،کاهش قدرت بدنی- تقلیل تمرکزوپائین آمدن سرعت واکنشهای حرکتی- سرماکارائی فرد را کاهش- کاهش سرعت واکنشهای عضلانی و تمرکز- رطوبت، کاهش کارائی فرد.
5رنگآبی تیره،کاهش فشار خون و افزایش احساس امنیت کارمند-کاهش میزان تنش- سرخ،افزایش احساس رقابت –زرد، شادی افزا- امید بخش.
6طراحی محل کارافزایش تماس و ارتباط افراد با یکدیگر- افزایش میزان اجتماعی شدن کارکنان.
7موسیقیتمهای شاد،افزایش احساس سرزندگی و شادمانی در کار- از بین برنده احساس بی حوصلگی، سستی و خمودگی- کاهش 32?خستگی در کارکنان.
8استرس شغلیافزایش فشار روانی- کاهش تمرکز فکر،حواس پرتی، اختلال در حافظه ،تردید در انجام کارها – کاهش قدرت تصمیم گیری.

10-  نتیجه گیری، کاربردها و پیشنهادات

در واقع، ارگونومی یك علم میان رشته‌ای است كه ارتباط متقابل تكنولوژی، محیط و نیازهای روحی و جسمانی انسان را برقرار می سازد. بنابراین بجای واژه ارگونومی، عبارت مهندسی فاكتورهای انسانی را بكار می‌برند. انجمن فاكتورهای انسانی و ارگونومی بر روش های طراحی تاكید داشته و مهندسی فاكتورهای انسانی را چنین تعریف می‌كند: «كشف و كاربرد اصول مربوط به رفتار انسان و خصوصیات طراحی، ارزیابی، فرآیند نگهداری محصولات و سیستم ها با هدف ایمن بودن، اثر بخش بودن و ایجاد رضایت در بین كاركنان» .

با توجه به حیطه گسترده دانش ارگونومی و با اعمال نظر بر این دیدگاه كه این علم گستره وسیعی از سیستم‌های صنعتی، یعنی محیط كار، انسان و ماشین آلات را مورد توجه قرار می‌دهد، می‌توان گفت كه یكی از مهمترین راه‌های توجه به انسان و چگونگی عملكرد صحیح و برتر او، آگاهی از اصول ارگونومی و كاربرد آن اصول در طراحی پست‌های كاری است. بنابراین برای تحقق این مهم می‌توان توصیه‌هایی را به دست‌اندركاران تولید، مدیران، برنامه‌ریزان و مسئولین محیط‌های صنعتی ارائه نمود كه در زیر به بخش كوچكی از آنها اشاره می‌شود:

با توجه به آنچه گفته شد مدیران محترم می توانند با انجام برخی اقدامات اساسی شرایط محیطی لازم را با سرمایه گذاری کافی، به کارگیری فن آوری های جدید و امکانات مناسب چه از نظر روانی و چه از نظر فیزیکی، محیطی را برای کارکنان ایجاد کرده که محیط كار همانند محیط زندگی خانوادگی باشد.تا بر اساس آن بتوان روند عملکرد کارکنان را بهبود بخشید.

موارد زیر بعنوان پیشنهاداتی بمنظور انجام تحقیقات آتی در ارتباط با تحقیق حاضر می تواند ارائه گردد:

• آموزش مفاهیم ارگونومی به مدیران.

• استخدام افراد، با توجه به نوع حرفه، ویژگی‌های فردی و قابلیت‌های افراد.

• معاینات قبل از استخدام و معاینات دوره‌ای كارگران با توجه به مدل‌های ارگونومی.

• طراحی پست‌های كار با توجه به داده‌های آنتروپومتری و توصیه‌های مهندسی فاكتورهای انسانی.

• توجه به ساختار آناتومی و فیزیولوژی شاغلان.

• تطابق بهینه كار با كارگران.

• بكارگیری اصول مدیریت اقتضایی برای جلب رضایت افراد در انجام كار و استفاده از اصول ارگونومی                          توسط آنها.

• تنظیم دستورالعمل‌ها و توصیه‌نامه های شغلی برای افراد شاغل در سیستم.

11- پیشنهاداتی برای تحقیقات آینده

با توجه به مستندات ارائه شده در متن مقاله ، موارد زیر بعنوان پیشنهاداتی به منظور انجام تحقیقات آتی در ارتباط با موضوع مقاله حاضر می‌تواند ارائه گردد.

• بررسی و تجزیه و تحلیل حوادث شغلی، علل آن و زیان‌های اقتصادی آنها.

• ارائه یک نوعشناسی از ابعاد ارگونومی بر فعالیت سازمانها

• برسی ساختار جمعیتی بر بهبود عملكرد .

• بررسی نقش ارگونومی در طراحی مجدد مشاغل.

نویسندگان: مرتضی پاکدین امیری، مجتبی پاکدین امیری، علی رضا پاکدین امیری

منابع و ماخذ:

• پور قاسمی، علی(1374)،پیش گیری عوارض و بیماری های ناشی از كار با كامپیوتر،تهران،انتشارات رشد.

• ساعتچی ، محمود (1370)، روانشناسی در كار ،تهران، سازمان و مدیریت ، تهران: مركز آموزش مدیریت دولتی.

• ساندرز، مارك، اس. و دیگران. (1378). ارگونومی. ترجمه محمدرضا افضلی. تهران: علوم دانشگاهی.

• صادقی نائینی، حسن. (1377). شیوه های عملی ارتقاء بهره‌وری نیروی انسانی، بخش كاربرد اصول مهندسی فاكتورهای انسانی. تهران: مركز آموزش مدیریت دولتی.

• طاهری، شهنام. (1376). كارسنجی و روش سنجی، تهران: آروین.

• فیزنت، استیفن. (1375). انسان، آنتروپومتری، ارگونومی و طراحی. ترجمه علیرضا چوبینه و دیگران. تهران: مرکز.

• كاظمی، سید عباس.، (1381)، بهره‌وری و تجزیه‌وتحلیل آن در سازمانها، تهران: انتشارات سمت.

• هلاندر، مارتین. (1375). مهندسی عوامل انسانی در صنعت و تولید (ارگونومی). ترجمه علیرضا چوبینه. شیراز: راهبرد.

• Koontz, H. & et al, (1986), Essentials of management, Singapore: McGraw-Hill. Prichard, R. D., (1992), Handbook of industrial psychology, 2nd ed., Vol 3, Palo Alto, CA: Consulting Psychologists Press

• Robbins, S. P., (1991), Organizational behavior, 5th. Ed., New Delhi: Prentice-Hall Inc.

• Sanders, M., and Mc Cormick, E. (1998). Human Factors Engineering in Design.

• Smith, E. A., (1990), The productivity manual: Methods and activities for involving employees in productivity improvement, Houston: Golf Publishing Company.