روش تدریس خدا

(2)

اشاره:

در روش تدریس خدا (1)با مروری بر نخستین درس خداوند به پیامبر خویش، نكته هایی لطیف و بدیع از این درس آموختیم. همچنین از لطایف پیام رسانی و شیوه های آموزش خداوند نیز سخن به میان آمد.در جریان نزول وحی درسهای نكته آموز دیگری وجود دارد كه در مقاله ی حاضر خواهیم آموخت.

*******

در جریان نزول وحی درس‌های الهی و پس از آن، آموزه هایی بدیع و نکاتی لطیف می‌توان یافت. به برخی از این آموزه‌ها اشاره‌ای گذرا خواهیم داشت.

1. درس‌ها تدریجی، مستمر و متناسب با موقعیت‌ها عرضه می‌شوند تا پیامبر در رخدادها و حوادث، بتواند از آن‌ها بهره گیری کند. همین نزول تدریجی یا تنزیلی یا نجومی برای آنان که شنیده بودند کتاب‌های انبیای گذشته دفعی و یک باره نازل می‌شود پرسش هایی را بر می‌انگیخت. در قرآن این پرسش و پاسخ آن مطرح شده است. «وَقَالَ الَّذِینَ كَفَرُوا لَوْلَا نُزِّلَ عَلَیْهِ الْقُرْآنُ جُمْلَةً وَاحِدَةً كَذَلِكَ لِنُثَبِّتَ بِهِ فُؤَادَكَ وَرَتَّلْنَاهُ تَرْتِیلًا»* انان که کافر شدند گفتند چرا قرآن یک باره بر پیغمبر نازل نشد؟ ما قرآن را به تدریج فرو فرستادیم تا قلب تو را استوار بداریم.

از این پاسخ می‌توان فهمید که نزول تدریجی کتاب آسمانی در آیین پیامبران گذشته نیز بوده است. این سیر تدریجی آموزه هایی چند را در بر دارد.

- درس‌ها متناسب با موقعیت‌ها باید گفته شود تا معنادارتر  تأثیرگذارتر باشند. درسها اگر با وقایع عینی و در زبان قرآنی "شأن نزول ها" همراه باشند بهتر درک و دریافت می‌شوند. اصولاً یادآوری آن صحنه ها، تداعی کننده ی درس‌ها نیز خواهد بود.

- تدریس تدریجی به تثبیت آموخته‌ها کمک می‌کند.

- تدریس تدریجی، امکان تأمل در آموخته ها، تجربه ی آن‌ها در بیرون و تعمیق و گسترش مضامین و مفاهیم را باعث خواهد شد.

- نوعی ناگزیری در نزول تدریجی بوده است. اگرحوادث یک باره اتفاق می‌افتاد، نزول یک باره نیز معنا پیدا می‌کرد!

- نزول تدریجی نوعی پشتوانه ی روحی است. چون در حوادث و رخدادها، نزول آیات گونه ای از حمایت و هدایت به شمار می‌آمد. اصولاً دادن درس بیرون از موقعیت، زمینه ی پذیرش را به چندان همراه ندارد. وقتی شخص گرفتار مشکلی است اگر از آن مشکل و راه حل آن سخن بگوییم کاملاً مستعد و آماده ی شنیدن و پذیرفتن است.

- اگر درس‌ها مکمل هم یا متناسب با موقعیت‌های متفاوت باشند در طرح تدریجی، جایگاه مسائل بهتر تبیین و تحلیل می‌شود. به زبان دیگر وقتی موضوعی متناسب با موقعیتی مطرح شود بهتر می‌توان آن را بررسی کرد و دال و مدلول‌ها را شناخت. اما اگر یک جا و یک باره مطرح شود چنین مرزبندی روشنی ممکن نخواهند بود.

هر چند درس‌های الهی به تدریج و براساس شرایط و موقعیت‌ها عرضه شده‌اند اما نوعی القای یک باره و یک پارچه نیز در نزول وحی وجود داشته است. به این القای دفعی و یک باره یا «رجومی»، در قرآن به ویژه در سوره ی قدر اشاره شده است. به عبارت دیگر در کنار تعلیم و تدریس مستمر تدریجی، یک یا چند بار مجموعه ی قرآن یک جا بر قلب پیامبر نازل شده است. این نوع نزول امکان دریافت یک پارچه و درک پیوستگی و وحدت مجموع را تبیین و روشن می‌سازد.

پی نوشت‌:

* سوره ی مبارکه ی فرقان، آیه ی شریفه ی 33

منبع:

سنگری، محمد رضا، در آفاق تربیت، صص30-28