تاثیر ابعاد ارگونومی بر فعالیت و افزایش بهره وری-قسمت دوم

شاخصهای محیط كار مناسب از نظر فیزیكی

از عوامل فیزیكی كه در محیط های كاری وجود دارد میتوان به روشنائی، صدا، حرارت، رطوبت، میز كار و... می باشد كه در زیر به بررسی بعضی از این عوامل می پردازیم:

5-1-  روشنائی

بدون شك مهمترین حس ما بینائی است و با توجه به عملكرد چشم لازمه بینائی، نور است و به همین دلیل محاسبه و تعیین روشنائی در محیط كار از اهمیت زیادی برخوردار است. برای تامین روشنائی صحیح ابتدا باید مقدار روشنائی لازم برای محیط كار با كمك محاسبات مهندسی كه توسط متخصصین محاسبه شده و فردی كه در محیط به كار اشتغال دارد، باید استاندارد روشنائی ونحوه استفاده صحیح از روشنائی مصنوعی و طبیعی را رعایت كند. خصوصیات یك سیستم روشنائی رضایت بخش شامل مورد زیر است:

•- نور از نظر توزیع فركانس مطلوب باشد.

•- درخشندگی سطوح محیط كار به نحوی باشد كه سبب چشم زدگی نشود.

•- میزان نور كافی باشد.

•- سایه مزاحم وجود نداشته باشد.

همانگونه كه ذكر شد انعكاس نور از لامپهای، اشیاء براق و یا پنجره ها سبب ایجاد درخشندگی می شود پس بایستی سعی شود تا روشنائی بر روی میز كار متمركز شود. زاویه تابش منابع روشنائی بایستی كاملا قابل تنظیم باشد. همچنین منابع نور بایستی دارای یك فیلتر باشند تا درصورت نیاز، نور را به صورت پراكنده یا مستقیم داشته باشیم .

5-2-  میز و صندلی كار

سطح میز بایستی به شما اجازه دهد تا وسائل مورد نیاز كاریتان در جلویتان قرار گیرد ودر محیط های كاری كه از كامپیوتر استفاده می شود بایستی سطح میز به گونه ای باشد تا مانیتور به طور مستقیم در جلوی شما قرار گیرد به طوری كه فاصله بین شما ومانیتور كمتر از20 اینچ یا 50 سانتی متر نباشد بخشهایی مانند كیس را نبایستی بر روی میز قرار داد فضای محدود میز كار ممكن است باعث شود كه كاربرد اجزاء كامپیوتر در وضعیت مناسبی نباشد لبه های میز بایستی با مواد نرم پوشیده شود و همچنین مدور باشد از یك استراحتگاه مچ بر روی میز بایستی استفاده نمود.

از لحاظ ارگونومیكی صندلی یكی از فاكتور های مهم برای كار با كامپیوتر میباشد صندلی خوب می تواند حمایت لازم وكافی را برای قسمتهای پشت، ساقها، باسنها و حتی دستها فراهم كند و همچنین می تواند پوزیشن های غلط ،استرسهای تماسی و فشارهای وارده را كاهش دهد. تكیه گاه، نشیمنگاه ،استراحتگاه دست، پایه صندلی، از فاكتور های مهم برای یك صندلی بهره ور و ایمن می باشد. مشخصه یك صندلی خوب و راحت به شرح زیر می باشد:

• باید دارای یك پشتی (تكیه گاه) خوب به منظور فراهم آوردن یك موقعیت مناسب برای نشستن به طوری كه بایستی در قسمت عضلات پشت و گردن حداقل فشار را نسبت به كفه صندلی داشته باشیم كه تقریبا با زاویه 5 درجه قدرت جابجائی نسبت به وزن خود را داشته و در نتیجه با تكیه بر پشتی احساس راحتی كامل به فرد دست می دهد. زاویه كفه صندلی با پشتی تقریبا 105 درجه باشد و ارتفاع آن برای نوع متوسط حدود 5/64 سانتی متر باشد. تكیه گاه نامناسب باعث حمایتهای ضعیف پشت و قرار گیری در پوزیشن های نامناسب می شود. نامناسب بودن تكیه گاه می تواند به دلیل اندازه ناكافی آن، جنس آن و نحوه استفاده از آن باشد.

• نشیمنگاه آن به گونه ای باشد كه در مدت طولانی راحت باشد، از نظر روانی رضایت بخش باشد، برای انجام وظیفه یا فعالیتی كه باید صورت پذیرد حالت مناسبی داشته باشد. نشیمنگاه زمانی اهمیت آن بیشتر می شود كه استفاده كنند های آن متعدد باشد مثلا استفاده كننده كوتاهتر نمی تواند به راحتی به تكیه گاه تكیه بدهد و استفاده كننده بلندتر نیز قسمت پشت زانوهایش توسط نشیمنگاه حمایت نمیشود وضعیت های غلط ایجاد شده در این حالت می تواند منجر به خستگی، چرخش محدود، كرخ شدگی و ایجاد مشكل در حفظ حالت طبیعی ستون فقرات شود.

• ارتفاع صندلی كه بهترین وضعیت ارتفاع كفه صندلی جهت نشستن افرادی كه دارای رشد كامل هستند حدود 43 سانتی متر است البته بهتر است صندلی قابل تنظیم در ارتفاع باشد تا به راحتی بتوان ارتفاع مورد نظر برای افراد را بدست آورد همچنین صندلی بایستی دارای 5 پایه قوی و قرقره های خوب باشد تا به راحتی بتوان برروی زمین یا فرش حركت كند اكثر صندلی ها برای وزنهای 125 كیلو (275 پوند) طراحی می شوند.

• تكیه گاه ساعد (استراحتگاه دست) كه این تكیه گاه حمایت خوبی برای بدن ایجاد كرده وبه نشست و برخاست شخص كمك می كند طول آن نبایستی بیش از 35 سانتی متر جلوی پشتی صندلی ادامه داشته باشد و باید ارتفاع آن بین 20-25 سانتی متر باشد همچنین عرض آن بایستی در حدود 10 سانتی متر بوده و شكافی به اندازه 10 سانتی متر بین تكیه گاه ساعد و پشتی وجود داشته باشد. استراحتگاه دست باید نرم و روكش دار باشد و همچنین به استفاده كننده اجازه بدهد تا به راحتی دستهای خود را برروی آن قرار دهد بدون اینكه فشار اضافی به آن وارد شود.

5-3-  سروصدا

سروصدای محیط كار را مهاجم بسیار موذی وخطرناك به حساب آورده اند زیرا هر روز تعداد زیادی از سلولهای شنوائی را ازبین می برد صدای بلند هم بر سلامتی افراد اثر می گذارد اما تاثیر همه صداهای بلند یكسان نیست هر گاه كارگر یا كارمندی احساس كند كه افت شنوائی پیدا كرده است دیگر بسیار دیر شده است زیرا سنگینی گوش یا ناشنوائی حاصل از سروصدا غیر قابل جبران است خسارت ناشی از سروصدا تنها به گوش محدود نمی شود بلكه كل بدن را در برمیگیرد در محیط كار آلودگی صوتی می تواند امنیت كارگران وكارمندان را به طور جدی به خطر اندازد در این نوع محیط ها است كه خسارات مالی وجانی جبران ناپذیری به وجود می آید میزان تاثیر صدا در محیط كار با ماهیت كار رابطه دارد و به طور كلی تاثیر صدا بر كارهای دشوار و پیچیده  به مراتب بیش از تاثیر آن بر كارهای ساده است و همچنین صدا در انجام كارهائی كه جنبه شناختی دارند بیش از وظایف فیزیكی ایجاد مزاحمت می كند.

5-4-  درجه حرارت

حرارتی كه فرد در محیط احساس می كند حرارت مؤثر  نامیده می شود كه با حرارت هوا تفاوت دارد. حرارت مؤثر به عوامل زیادی از قبیل حرارت هوا، رطوبت، جریان هوا، موقعیت طبیعی، فصل، ساعات روز، تشعشعات حرارتی اشیاء پیرامون، رنگ محیط و تفاوتهای فردی بستگی دارد. در حالیكه حرارت هوا صرفا دمای هوا را در فضای آزاد وخارج از تاثیر عوامل یاد شده بیان می كند. انسان موجودی خون گرم است و درجه حرارت بدن ثابتی دارد. بنابراین انحراف از سطح بهینه (37 درجه سانتیگراد) باعث احساس سرما یا گرما می شود. یكی از راههای برقراری تعادل حرارتی، خاصیت خود تنظیمی بدن است ولی اگر تفوت و انحراف از سطح بهینه از حد معینی فراتر رود، تعادل حرارتی بدن باید از طریق تظیم رفتار حرارتی تامین گردد.

5-5- موسیقی 

یكی از روشهایی كه به ویژه در سالهای اخیر در غرب متداول شده است ،پخش موسیقی برای افزایش عملكرد شغلی و روحیه كاركنان در هنگام كار است .دلیل توجیهی این روش آن است كه موسیقی باعث می شود دوره های ملامت وخستگی كاهش پیدا كند و كاركنان هوشیار باقی بمانند. تحقیقات نشان می دهد كه كاركنان از شنیدن موسیقی در محل كار خود لذت می برند و معتقدند با شنیدن موسیقی در هنگام كار ،برمیزان تولید آنان افزوده می شود.

5-6- اصول کار با موس

با وارد شدن  کامپیوتر در هر سازمان وشرکت و تاثیر آن در فعالیت کارکنان یکی از اصول مهم ، استفاده صحیح از موس است. موس یکی از کاربردی ترین ابزارهای ورودی رایانه می باشد  و امروزه کمتر کسی  است که در کار با رایانه  از آن استفاده نکند. با وجود اینکه این دستگاه وارد کردن داده ها را بسیار ساده کرده است ولی متاسفانه به علت ایجاد پوسچرهای تکراری و طولانی مدت امکان ایجاد صدمات ناشی از حرکات تکراری  RSIرا  فراهم می کند . این صدمات اغلب منجر به درد ، سوزش، ورم، ضعف عضلات، بی حسی، کرختی و کاهش مهارت در اندامهای مرتبط می شود. و برای پیشگیری از ایجاد چنین ناراحتی هایی دانستن مفاهیم پیایه و اصول ارگونومی در مورد سطح مشترک بین رایانه و کاربر آن، علاوه بر اینکه می تواند از بروز اینگونه صدمات جلوگیری کند ،بهره وری و لذت در کار با رایانه را نیز به حد اکثر خود می رساند.بطور کلی در کار با موس رایانه باید به نکات زیر توجه شود تا امکان ایجاد صدمات  RSIبه حد اقل ممکن برسد :

در دست گرفتن موس : موس را به آرامی در دست بگیرید و آن را در محدوده مورد نظر حرکت دهید. محکم گرفتن موس تنش زیادی را به دست  وارد می کند.

حرکت موس با آرنج : برای حرکت دادن موس مفصل آرنج را محور قرار دهید تا بدون خم شدن مچ دست امکان حرکت فراهم شود.

محل قرارگیری موس : برای یافتن بهترین محل قرارگیری موس روی صندلی خود تکیه دهید ، بازوها را در موقعیت راحت(Relax) آویزان قراردهید ساعد خود را از مفصل آرنج خم کنید سطح زیر آرنج شما ارتفاع قرارگیری موس را تعیین می کند و درحرکت ساعد در همین موقعیت محدوده حرکت موس را نشان می دهد. به یاد داشته باشید که اگر موس خارج از این محدود ه قرارگیرد یابه هرعلتی مثل شلوغی میز و... دور از صفحه کلید قرارگیرد ، دست کاربر برای دسترسی به موس در حالت کشش قرارمی گیرد که برای رفع این مشکل یک جایگاه (Platform) برای موس درنظرگرفته می شود.

از تکیه دادن مچ به لبه میز جلوگیری کنید : بسیاری از سیاهرگ های ناحیه مچ سطحی هستند و هر فشاری به این ناحیه میتواند جریان خون را مختل کند و این اختلال خطر ایجاد صدمات را افزایش می دهد.

از استراحتگاه مچ استفاده نکنید : تحقیقات اخیر نشان داده است که استراحتگاههای مچ فشار داخل تونل کارپ را دو برابر افزایش می دهند. زیرا غضروف تونل کارپ بسیار انعطاف پذیر بوده و هرفشاری را مستقیما به داخل تونل هدایت می کند.

وضعیت مچ را در موقعیت خنثی حفظ کنید : وجوود استراحتگاهی نرم با سطح گرد شده و یا دسته صندلی برای استراحت آرنج موجب می شود که حرکت موس با خمشدن وچرخش مچ دست صورت گیرد که نتیجه آن افزایش فشار داخلی تونل کارپ است .

شکل موس : موسی را انتخاب کنید که ساختار قرینه داشته و در حد امکان مسطح باشد، زیرا کف دست انسان خمیدگی آناتومیکی خاصی دارد که از برخورد کف دست با سطوح مختلف جلوگیری می کند. اندازه موس باید با دست کاربرمتناسب باشد.

از آنجایی که نمی توان انتظار داشت کاربر تمامی موارد فوق را رعایت کند، مهندسین موسسه Torbay Holdings که به نام  Quill نیز معروف است با به کارگیری اصول بیومکانیک برای به حداقل رساندن صدمات ناشی از حرکات تکراری RSI  به طراحی یک موس ارگونومیک پرداخته است. این موس اجازه می دهد تا کاربر بدون در دست گرفتن موس آن را حرکت دهد و به همین علت آن را gripless mouse نامیده اند. هنگام کار با موس های معمولی کاربر باید موس را در دست بگیرد و برای کلیک کردن روی دکمه های موس نیزبه آنها میزان معینی فشار وارد آورد. با وجود اینکه استرس و فشار وارد آمده برای کلیک کردن بسیار کم به نظر می رسد ولی در طولانی مدت برای بافتهای نرم و اعصاب سوزش آور خواهد بود.

این موسسه با درنظر گرفتن نحوه حرکت دست هنگام کار با موس توانسته است برای دست یک  استراحتگاه قایقی شکل  طراحی کند که علاوه بر افزایش زیبایی ظاهری موس،  امکان انجام عملیات با موس را بدون دردست گرفتن آن فراهم می آورد. این موس از سایر موسها بزرگتر و سبکتر است و اساس نوری دارد.  غیر از تمیز کردن سطح آن نیازی به هیچگونه نگهداری دیگری ندارد .

این موس اجازه می دهد انجام عملیات کاری با موس به گونه ای انجام گیرد که مچ دست موقعیت خنثی را حفظ کند . چرخش و خمش نداشته باشد. همانطور که در شکل نشان داده شده است ، هنگام استفاده از این موس دست کاربر در استراحتگاه طراحی شده قرار گرفته و بدین ترتیب انگشت وسط او روی دکمه پایین موس قرارمی گیرد و انگشت اشاره روی دکمه بالایی قرارمی گیرد .چرخ scroll نیزدر وسط دو دکمه یاد شده قرارگرفته و توسط هر دو انگشت قابل کنترل است. از آنجایی که محور دکمه های موس (بطور طولی) در دسط قرارگرفته است عمل کلیک کردن به طول انگشت فرد بستگی ندارد.

اکثر حرکات با این موس با آرنج و شانه انجام می گیرد استفاده از آن بسیار راحت تر است ولی تا قبل از عادت کردن کاربربه آن ممکن است به نظر برسد که دقت کمتری دارد.

با استفاده از این موس دست درهنگام انجام عملیات با موس نیز در حالت استراحت قرارمی گیرد همچنین این موس از برخورد دست با پد یا سطح زیر موس جلوگیری می کند و بدین ترتیب از ایجاد هرگونه ناراحتی پوستی ناشی از تماس با سطوح و کثیفی جلوگیری می کند.