غریزه و یادگیری
جانوران باید برای زنده ماندن یاد بگیرند. آن ها باید بتوانند غذا پیدا کنند، از درندگان دوری کنند و جفت مناسبی برای تولید مثل بیابند. اما چگونه این کار را انجام می‌دهند؟ بعضی از رفتارهای جانوران توسط ژن های آن ها تعیین می‌شود، درست مانند ویژگی های فیزیکی شان. این رفتارها را رفتارهای " غریزی " می‌نامیم.
این نوع کارها، برای ادامه ی حیات در کودکی ضروری است، چون به حیوان کمک می‌کند تا خطر و غذا را بشناسد. اما حیوانات باید قادر باشند که به تدریج یاد بگیرند و تجربیات خود را افزایش دهند. فقط در این صورت است که می‌توانند خود را با شرایط مختلف وفق دهند. این دسته از رفتارها که با گذشت زمان و در اثر یادگیری شکل می‌گیرند، " رفتارهای اکتسابی " می‌نامیم. حتی حشرات هم می‌توانند کارهای جدید یاد بگیرند. مثلاً پروانه‌ها به طور غزیزی به سمت گل های رنگی خاص کشیده می‌شوند. اما قادرند با توجه به شرایط محیطی به سرعت تغییر پیدا کنند. اگر پروانه ای نتواند یاد بگیرد که از گل های دیگر نیز استفاده کند، وقتی گلی با رنگ مورد نظر او یافت نشود، خواهد مرد.
اما همه ی حیوانات شانس یادگیری یکسانی ندارند. بچه هایی که مجبورند از همان ابتدا روی پای خود بایستند، باید در هنگام تولد توانایی های بیشتری داشته باشند. یعنی بخشی از فعالیت های آن ها از پیش برنامه ریزی شده است، مثلاً بدون هیچ گونه تجربه ی قبلی قادرند هم نوعان خود را بشناسند. ولی وقتی والدین از فرزندان خود مراقبت کنند، بچه‌ها نه تنهایی می‌توانند هم نوعان خود را ببینند و رفتارهای آن ها را بیاموزند، بلکه حتی فرصت دارند تا از راه آزمون و خطا بیشتر و بیشتر یاد بگیرند.
نوزادان پستانداران در دوران شیرخواری و گاهی حتی تا تولد فرزند بعدی تحت مراقبت پدر و مادر قرار دارند. این رفتار به آن ها زمان کافی می‌دهد تا با مشاهده ی مادر خود، چیزهای مختلفی یاد بگیرند. تنبل یاد می‌گیرد کدام برگ ها خوردنی است، موش کور دهان مادرش را لیس می‌زند تا بفهمد او چه می‌خورد و بچه شامپانزه کار با ابزارها را یاد می‌گیرد. درست است که مادر به طور مستقیم به فرزندش آموزش نمی دهد، اما او را در شرایطی قرار می‌دهد که یا از راه آزمون و خطا و یا با تکرار کردن رفتارهای دیگران مطالب جدیدی بیاموزد. به هر حال، تحقیق در این زمینه بسیار مشکل است، چون هیچ کس نمی داند که در ذهن گونه های دیگر چه می‌گذرد.
نویسنده :
صادق بهداد
