زندگی در کویر

معماران چیره دست یزدی طی قرنها با احداث آب انبارهایی زیبا ، " آب " این مایه حیات را در قلب كویر ایران به كام تشنگان خسته و گرمازده گوارا كرده‌اند. در گذشته شدت گرما توام با كمبود شدید آب این هنرمندان را بر آن داشت تا در دل زمین به ایجاد محلی برای ذخیره آب بپردازند. مردمان این دیار در زبان محلی از آب انبار با عنوان " امبار "(ombar?) یاد می‌كنند. اكنون این آب انبارها یكی از شاخص‌ترین نمادهای معماری یزد و جلوه‌گر نبوغ و توانمندی معماران این خطه كویری است.

آب آب انبارها از طریق هدایت آبهای باران و برف تامین می‌شده و امروزه این آب انبارهای تاریخی كه روزگاری محل اصلی تامین آب اهالی بوده به فراموشی سپرده شده و مخازن آنها از آب خالی شده است.

خنك بودن این اماكن در قدیم باعث شده بود تا از آن بعنوان یخچال نیز استفاده شود و از طریق نصب میخ‌هایی بر روی دیوارها مواد غذایی خود را در آن نگهداری كنند.

از آب این اماكن برای آشامیدن استفاده می‌شده ‌است ولی در كتاب تاریخ یزد از منابع آبی با عنوان " چاههای آب سرد" نیز یاد شده كه برای شستشو و رفع دیگر نیازها كاربرد داشته است.

معماران یزدی، خشت و آجر به همراه ملات " ساروج " ( مخلوط خاكستر ، آهك و ماسه) را در كنار هم قرار داده و به شكل زیبایی آب انبارها را احداث كرده‌اند.

آب انبارها یا " خانگی " بودند كه توسط اهل خانه ساخته می‌شد و جنبه شخصی داشت و یا "عمومی" كه برای استفاده اهالی محل و شهر احداث می‌شدند.

ورود به آب انبارها از طریق پله‌های زیبا و طولانی است كه به آن "راچینه" گفته می‌شود و نظر هر بیننده‌ای را جلب می‌كند و او را به تامل در این نوع معماری وا می‌دارد.

رطوبت دلكش و بوی نم در راه‌پله‌های آب انبارها به انسان آرامش می‌دهد و خستگی را در دل‌مردمان گرمازده كویر برطرف می‌كند و طراوت و شادابی می‌بخشد.

آب انبارها دارای قسمت‌های مختلفی هستند كه خزینه استوانه‌ای شكل از قسمت‌های اصلی آن و محل ذخیره‌سازی آب است.

" گنبد " پوشش نیم كره‌ای شكل كه به منظور حفاظت از آب ، جلوگیری از آلودگی‌و خنك نگه داشتن، روی خزینه احداث می‌شود نماد بیرونی اب انبارهاست.

سقف این‌اماكن به صورت نیم دایره ساخته شده كه در اصطلاح محلی به آن "طاق ضربی " گفته می‌شود.

این طاق‌ها با محاسبات دقیق و بدون استفاده از آهن و تیرآلات ساخته شده و خلق آن از توان معماران امروزی خارج است.

همه آب انبارها دارای راه‌پله است كه اولین پله آن از سطح زمین آغاز شده و به طرف درون زمین ادامه می‌یابد و راه دسترسی ورودی به " پاشیر" است.

سقف و راچینه (پله) ،آب انبارها از آجرهای باریك ولی مقاوم ساخته می‌شده كه هنوز هم پابرجاست.

بیشتر آب انبارها دارای یك ورودی و پاشیر هستند اما بعضی از آنها به لحاظ موقعیت شهرسازی و نحوه استقرار در بافت شهری دارای دو یا سه ورودی می باشد.

یکی از این آب انبارها در بلوار بسیج در شهر یزد واقع است. آب انبار رستم گیو دارای خزینه بزرگ استوانه ای شکل با عمق 15 متر و قطر دهانه 14 متر است و در حدود 2300 متر مکعب کنجایش آب دارد و آب انبار محله دستوران و آب انبار محله گودال شهریاری انشعابی متصل به خزینه آب انبار رستم گیو دارند.طراح و معمار آب انبار مذکور استاد حاجی ابراهیم خرمشاهی بوده است.و هزینه ساخت وساز آن توسط رستم گیو توسط یکی از نیکوکاران زرتشتی تامین شده است و اکنون جزو موقوفات زرتشتیان است.

این آب انبار دارای چهار بادگیر دو طرفه سردر ورودی مقرنس کاری وکادر بندی شده با آجر گنبد زیبا با طرح سرو با ترکیب آجر خفته راسته فرش میباشد.

گفتنی است در استان یزد 400 اب انبار وجود دارد که 85 مورد آن در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

منبع:

نمای ایران