واریس چگونه به وجود می آید؟
كار وریدها(سیاهرگ ها) بازگردانیدن خون بدون اكسیژن از اندام های بدن به قلب است تا قلب برای تامین اکسیژن مورد نیاز خون، آن را به شش ها بفرستد. پس از آن خون اكسیژن دار به قلب بازمی گردد و از آنجا به سرخرگ آئورت پمپ شده و بالاخره در سراسر بدن منتشر مى شود.
ورید هاى ساق پا كار دشوارترى دارند، چرا كه باید خون را در مسیری طولانى، در خلاف جهت جاذبه زمین و فشار وزن بدن به جلو برانند. در وریدها دریچه هاى یك طرفه اى قرار دارند كه كار آنها پیشگیرى از بازگشت خون به عقب است. اگر این دریچه ها كار خود را به خوبى انجام ندهند، خون به عقب بازمی گردد و در وریدها تجمع می یابد و سبب تورم آنها مى شود.
وریدهاى متورم و بادكرده به دو شكل دیده مى شوند: وریدهاى واریسى و وریدهاى تارعنكبوتى(كه در پزشكى بدان تلانژیكتازى گفته مى شود). وریدهاى واریسى بزرگ تر بوده و به رنگ آبى تیره یا ارغوانى هستند و اغلب در سطح پوست، به صورت پرپیچ و خم دیده مى شوند. وریدهاى تارعنكبوتى، كوچك ترند و شبیه تارهاى عنكبوت به نظر مى رسند و رنگ آنها آبى یا قرمز است. این ورید ها به سطح پوست نزدیك بوده و درد و تورم ندارند. بزرگ ترین و طولانى ترین ورید سطحى، ورید صافن بزرگ است كه از سمت داخلى مچ پا وارد كشاله ران مى گردد. زمانى كه دریچه ها در مسیر این ورید و یا اتصالات آن با سایر وریدها خراب مى شوند، خون، تجمع یافته و یا در شاخه هاى وریدى به عقب بازمى گردد و واریس را ایجاد مى كند.
دلایل
وریدهاى متورم واریسى و تارعنكبوتى بسیار شایع هستند. بیش از 40 درصد زنان بالاى 50 سال به این بیمارى دچارند. عوامل این بیمارى شامل موارد زیر است:
?- توارث: به نظر مى رسد كه تمایل به این بیمارى به ویژه در سنین جوانى، در میان برخى خانواده ها بیشتر باشد. برخى زنان با دریچه هاى وریدى با كارایى پایین تر و یا دیواره هاى عروقى ضعیف تر به دنیا مى آیند.
?- ایستادن به مدت طولانى: یك بررسى در مورد كارگران دانماركى در دسامبر 2005 نشان داد زنانى كه 75 درصد مدت زمان کار خود را به حالت ایستاده و یا در حال راه رفتن گذرانده بودند، تقریباً دو برابر زنانى كه مدت زمان كمترى بر روى پاهایشان ایستاده بودند، نیاز به درمان واریس پیدا کردند. پژوهشگران تخمین مى زنند در بزرگسالانی كه سنین فعالیت و اشتغال را مى گذرانند، ایستادن هاى طولانى مدت مسئول بیش از 20 درصد موارد پیدایش واریس است.
?- سن: خطر واریس با افزایش سن زیادتر مى شود. رگ هاى خونى و عضلات پشت ساق پا كه در موقع راه رفتن با فشار بر وریدها، بازگشت خون را به سمت قلب تسهیل مى كنند، با گذشت زمان ضعیف تر مى شوند. كمتر از ده درصد زنان زیر 30 سال و بیش از 75 درصد زنان بالاى 70 سال به واریس مبتلا هستند.
?- جنسیت: زنان بیش از مردان مستعد واریس هستند و باردارى عامل اصلى آن است. در دوران باردارى، وریدهاى ساق پا پرتر بوده و راحت تر پاره مى شوند، زیرا حجم خون و فشار شكمى در این دوران افزایش مى یابد و هورمون ها سبب گشاد شدن رگ هاى خونى مى شوند. هرچه حاملگى به پایان خود نزدیك مى شود، خطر واریس افزایش مى یابد.
?- وزن: وزن اضافى به ویژه در اطراف شكم، فشار اضافى را بر وریدهاى ساق پا تحمیل مى كند. زنانى كه اضافه وزن دارند، نسبت به زنان لاغر بیشتر در معرض ابتلا به واریس هستند و این خطر در مورد زنان چاق سه بار بیشتر است.
در مطالعات انجام شده بر روى مردان، ارتباط چندانى بین بروز واریس و وزن بدن دیده نمى شود.
علائم
وریدهاى تارعنكبوتى بیشتر به لحاظ زیبایى ناراحت كننده هستند، حال آن كه وریدهاى واریسى علاوه بر ظاهر طناب مانند، مشكلات متعدد دیگرى نیز به همراه دارند. در صورتى كه مبتلا به ورید واریسى هستید، پس از ایستادن یا نشستن طولانى، در ساق پاهایتان احساس درد مبهم، سنگینى، سوزش، فشار و یا ضعف خواهید كرد. معمولاً بالا نگاه داشتن ساق هاى پا به بهبود این مشكل كمك مى كند. ممكن است شب ها گرفتگی دردناك عضلات پشت ساق پا را تجربه كنید. پاها و مچ پاهایتان ورم مى كند و ممكن است پوست اطراف ناحیه واریس دچار خارش و خشكى شده و یا بر روى آن بثوراتى پیدا شود و یا رنگ آن به قهوه اى یا آبى تغییر كند. ورید هاى واریسى بزرگ تر لزوماً علائم شدیدترى ندارند. در واقع، بسیارى از مردم مدت ها قبل از بروز تغییرات قابل رویت در ورید هایشان، سایر علائم را تجربه مى كنند.
اگر ورید هاى واریسى درمان نشوند، علائم بدتر شده و گاه عوارضى چون پارگى، زخم پوستى و ترومبوفلبیت(thrombophlebitis یا التهاب وریدى همراه با لخته شدن خون) پیدا مى شود.
ارزیابى وریدهاى غیرطبیعى
پزشك درباره علائم سئوال كرده و وریدها و پوست اطراف آن ها را معاینه مى كند. براى آزمایش واپس زدن خون، جریان خون را اندكى مسدود مى كند(براى این كار از یك تورنیكت، بازوبند فشار خون و یا دست استفاده مى كند) و مشاهده مى كند كه پس از رها كردن ناحیه مسدود شده چه اتفاقى مى افتد. براى مشاهده وریدهاى سطحى و دریچه هاى آن ها، پزشك از سونوگرافى داپلر استفاده مى كند، یعنى چیزى شبیه به همان كه در دوران باردارى مورد استفاده قرار مى گیرد، و آن را بر روى سطح ساق پا حركت مى دهد. سونوگرافى داپلر، اطلاعات بیشترى در اختیار قرار مى دهد، چرا كه به پزشك امكان مى دهد سرعت و جهت جریان و قوام خون را ارزیابى كند. این روش مى تواند مكانى را كه از آن جا خون شروع به پس زدن مى كند، شناسایى نموده و تایید كند كه جریان خون ورید عمقى به مقدار كافى است.
راهكارهایى براى مراقبت از خود
وریدهاى واریسى ساق پا نیاز به هیچ گونه درمانى ندارند، مگر اینكه علائم بروز كنند. در بسیارى موارد، روش هاى مراقبت از خود براى كاهش فشار وریدهاى ساق پا، تقویت جریان خون و پرهیز از استفاده از روش هاى موثرتر و یا به تاخیر انداختن آن ها كفایت مى كند. این روش ها به قرار زیر هستند:
1) پاهایتان را بالا نگاه دارید. روزى چند بار با نگه داشتن پاها در بالاى سطح قلب به مدت 15 دقیقه، به آن ها استراحت دهید. بدین ترتیب ورید هاى شما ناچار نخواهند بود كه در خلاف جهت جاذبه كار كنند.
2) فعالیت ساق پا را تغییر دهید. اگر براى مدت طولانى مى نشینید یا مى ایستید، چندین بار براى مدتى كوتاه به قدم زدن سریع بپردازید. عضلات پشت ساق پایتان را با فعالیت هاى فیزیكى از قبیل قدم زدن هاى سریع و تمرین هاى استقامتى تقویت كنید.
3) از مسكن استفاده كنید. استامینوفن، آسپیرین یا ایبوپروفن مى توانند دردهاى خفیف وریدهاى واریسى را كه گه گاه بروز مى كنند، تسكین بخشند.
4) جوراب هاى ساق بلند كشى بپوشید. این جوراب ها با تحت فشار قرار دادن وریدهاى ساق پا از بازگشت خون به عقب جلوگیرى مى كنند. اگر علائم خفیف باشند، جوراب هاى ساق بلند معمولى كفایت مى كنند. اگر علائم شدیدتر باشند، پزشك شما جوراب هاى ساق بلند فشاردهنده اى را تجویز خواهد كرد كه از مچ پا تا ران ها خاصیت کشسانی(سفتی) آنها كاهش مى یابد(مانند تصویر بالا). این جوراب ها باید صبح ها قبل از برخاستن از رختخواب پوشیده شوند.
5) از پوشیدن هرگونه لباس و پوشش تنگ در ناحیه كمر یا ساق پا خوددارى كنید.
*مطالب مرتبط:
