لحظه شماری برای یورو 2008 (1)

جام ملت‌های اروپا به مراتب جوانتر از مسابقات جام جهانی است. رقابت های جام جهانی در سال 1930 پایه گذاری شد و 30 سال پس از این تاریخ، تورنمنتی کوچک تر تحت عنوان رقابت های جام ملت های اروپا، پا به عرصه حیات گذاشت.

کشورهای بزرگ اروپا از جمله آلمان و انگلیس در آن زمان با توجه به حضور در مسابقات قهرمانی جهان، حضور در رقابت های اروپایی جذابیت چندانی برای این تیم ها نداشت. به عنوان مثال در اولین دوره بازی‌ها در سال 1960 ، تنها 17 تیم از 33 کشور ممکن، آماده شرکت  در این رقابت‌ها بودند.

تمایل حضور در چنین مسابقاتی، در دوره‌های اول، بیش از همه در بین کشورهای بلوک شرق محسوس بود که می‌کوشیدند از طریق کسب موفقیت‌های ورزشی، در صحنه سیاسی دنیا نیز پررنگ‌تر ظاهر شوند و نامشان در صف کشورهای مطرح دنیا قرار گیرد. البته نقش و محبوبیت جام ملت‌های اروپا به مرور زمان تغییر کرد.

برپایه گزارش صدای آلمان، تا سال 1980 وضع بدین منوال بود که دور پایانی این تورنمنت با حضور فقط چهار تیم درکشورمیزبان برگزار می‌شد که خود نیز یکی از این چهار تیم بود. درچارچوب این همین تورنمنت، تنها دو دیدار نیمه نهایی و یک دیدار فینال انجام می‌گرفت. این چهار تیم هم در پیکارهایی مقدماتی تعیین می‌شدند که بازی‌های گروهی و در پی آن، دیدارهای رفت و برگشت یک چهارم نهایی را در بر می‌گرفت.

1960 فرانسه: CCCP و رویاى دلاونى

قهرمان: شوروی

فینال: شوروى ۲- یوگسلاوى یك

ستاره جام: ویكتور پوندلنیك(شوروى)

آقاى گل: ژان ونسان و ژوست فونتن (فرانسه) با ۵ گل

جام ملتهاى اروپا كه در ابتدا«قهرمان اروپا» نامیده مى شد، مثل جام جهانى و جام باشگاه هاى اروپا در ابتدا ساخته و پرداخته ذهن یك فرانسوى خلاق بود.

هنرى دلاونى در نیمه ابتدایى دهه پنجاه میلادى به عنوان دبیر كل وقت یوفا و فدراسیون فوتبال فرانسه طرحى ساده براى حضور تمام تیم هاى ملى اروپایى در بازیهاى رفت و برگشت وسط هفته ارائه داد و روزنامه اكیپ فرانسه هم با او هم صدا شد اما فیفا از ترس بى اعتبار شدن جام جهانى یوفا را مجبور كرد این طرح را در سال ۱۹۵۴ رد كند.

یك سال بعد، پس از مرگ دلاونى، پسرش «پیر» با حمایت روزنامه نگاران رویاى پدر را دنبال كرد، تا اینكه سرانجام مقدماتى «جام قهرمانى اروپا» در تاریخ ۲۸ سپتامبر ۱۹۵۸ در قلب CCCP اتحادیه جماهیر شوروى كلید خورد.

شوروى تنها تیم ملى بود كه آرم كشورش را روى پیراهنش مثل آرم یك اسپانسر حك مى كرد و بالاخره پس از دو سال در مرحله پایانى نخستین دوره جام یوگسلاوى را در پاریس شكسته داد و قهرمان شد.

در سال 1960 فرانسه میزبان بازی ها بود، اما بعد از شکست در مرحله نیمه نهایی و ناکامی 2 بر صفر برابر چکسلواکی در دیدار بر سر مقام سوم، انتظارات تماشاگران خود را برآورده نساخت.

در این جام تیم فوتبال  شوروی پس از پیروزی در دو دیدار رفت و برگشت برابر مجارستان(4 بر یک)، در مرحله یک چهارم نهایی با نتیجه 3 بر صفر اسپانیا را مغلوب کرد و با پیروزی 3 بر صفر برابر چکسلواکی راهی دیدار نهایی شد.

یوگسلاوی دیگر تیم فینالست هم ابتدا در دو دیدار رفت و برگشت با نتیجه 3 بر یک از سد بلغارستان گذشت. سپس برابر پرتغال در دو دیدار رفت و برگشت با نتیجه 6 بر 3 به پیروزی دست یافت و در دیدار نیمه نهایی هم با نتیجه 5 بر 4 فرانسه را مغلوب کرد.

در دیدار نهایی این مسابقات که روز 10 جولای سال 1960 در ورزشگاه پارس دی فرانس پاریس فرانسه برگزار شد، تیم شوروی با نتیجه 2 بر یوگسلاوی را پشت سر گذاشت تا فاتح نخستین دوره این رقابتها لقب بگیرد. مترولی(49) و پوندلنیک(113) برای شوروی گلزنی کردند و گالیچ (43) تنها گل یوگسلاوی را به ثمر رساند.

1964 Spain: سیاسى ترین جام اروپایى

قهرمان: اسپانیا

فینال: اسپانیا ۲- شوروى یك

ستاره جام: لوییس سوآرس (اسپانیا)

آقاى گل: اولد مادسن (دانمارك) با ۷ گل

اسپانیاى فرانكو كه تنها بازمانده حكومت هاى فاشیستى در اروپا بود نخستین دوره «جام قهرمانى اروپا» در فرانسه را به بهانه حضور شوروى كمونیستى تحریم كرده بود اما پس از ۴ سال مجبور شد سرخ هاى CCCP را به عنوان یك میهمان مدعى قهرمانى در خاك خود بپذیرد.

تعداد شركت كننده هاى مرحله مقدماتى دومین دوره از ۱۷ كشور به ۲۹ كشور افزایش یافت. در آن زمان میزبان از ابتدا تعیین نمى شد بلكه پس از مشخص شدن چهار تیم نهایى از دل بازیهاى حذفى، یكى از آنها به میزبانى انتخاب مى شد.

دیكتاتور بزرگ اسپانیا میزبانى را براى خود خرید اما از آنجا كه طبق قانون جدید یوفا اجازه استفاده از فوق ستاره هاى اصالتا غیر اسپانیایى مثل پوشكاش و دى استفانو را نداشت ترسان و لرزان با تیمى متكى به ستاره هاى بومى پا به رقابت ها گذاشت.

اسپانیا که در مرحله یک هشتم نهایی به سختی و با نتیجه 2 بر یک در دو دیدار رفت و برگشت از سد ایرلند شمالی گذشته بود، در مرحله یک چهارم نهایی با  نتیجه مقتدرانه 7 بر یک در دو دیدار رفت و برگشت از سد ایرلند جنوبی گذشت تا به دیدار نیمه نهایی راه یابد. در این مرحله  تیم اسپانیا در وقت های قانونی به تساوی یک بر یک برابر مجارستان رضایت داد اما گل دقیقه 115 آمانچیو آمارو جواز حضور در دیدار پایانی را بدست آورد.

شوروی ها هم پیش از رسیدن به فینال، در مرحله یک هشتم نهایی در دو بازی رفت و برگشت با نتیجه 3 بر یک ایتالیا را از پیش رو برداشت و در دیدار یک چهارم نهایی هم در دو دیدار رفت و برگشت 4 بر 2 سوئد را شکست داد. این تیم با پیروزی 3 بر صفر برابر دانمارک به دیدار نهایی صعود کرد.

روز 21 ژوئن سال 1964 ورزشگاه مملو از تمشاگران سانتیاگو برنابئو میزبان دیدار نهایی دومین جام اروپایی بود که در نهایت تیم میزبان با گل های پردا(6) و مارتینز(84) برابر تنها گل خوسانی اف(8) سیاسی ترین جام قهرمانی را بالای سر برد.

1968 Italy: شیر یا خط لاجوردى

قهرمان: ایتالیا

فینال: ایتالیا ۲ - بوگسلاوى صفر

ستاره جام: دینو زوف (ایتالیا)

آقاى گل: ژاجیچ و موسمیچ (یوگسلاوى) با ۳ گل

سومین دوره جام پیشرفت بزرگى براى توسعه آن در سراسر اروپا محسوب مى شود. با حضور اكثریت اعضاى یوفا این بار مسابقات مقدماتى به شكل گروهى برگزار شد و بالاخره آلمان غربى رقابت هاى «قهرمانى اروپا» را به رسمیت شناخت، گرچه از صعود به جمع چهار تیم پایانى بازماند.

انگلیس قهرمان جام جهانى 1966 در گروهى قرار داشت كه شامل تیم هاى بریتانیایى بود و سرانجام مقابل 130 هزار هوادار اسكاتلندى صعود كرد.آخرین بارقه هاى اوزه بیو پرتغالى نیز پشت سر بلغارستان خاموش شدند.

میزبانى مرحله پایانى جام به ایتالیا مى رسید كه آمده بود افتضاح حذف از جام جهانى 1966 توسط كره شمالى را جبران كند و بدین ترتیب لاجوردى ها در اولین و آخرین شیر یا خط تاریخ تورنمنت هاى بزرگ آن هم پس از ۱۲۰ دقیقه تقلاى بدون گل مقابل شوروى برنده شدند چرا كه هنوز ضربات پنالتى اختراع نشده بود. یوگسلاوها هم از آلن مورى انگلیسى اخراج شده یك ضد قهرمان ساختند تا به فینال رم پا بگذارند.

دیدار نهایی بعد از وقت قانونی و اضافی با نتیجه تساوی یک بر یک به پایان رسید. البته در فینال دیگر از قرعه و قرعه‌کشی خبری نبود و در صورت تساوی، بازی باید تکرار می‌شد. در دومین بازی ایتالیا موفق شد یوگسلاوی را 2 بر صفر شکست داده و عنوان قهرمانی را از آن خود کند.

1972 بلژیک: آغاز عصر ژرمن ها

قهرمان: آلمان غربى

فینال: آلمان غربى۳- شوروى صفر

ستاره جام: گردمولر (آلمان غربى)

آقاى گل: گردمولر (آلمان غربى) با ۵ گل

با ظهور قیصر فرانس بكن باوئر عصر ژرمن ها در فوتبال آغاز شد و چهارمین دوره «قهرمانى اروپا» به منزله دروازه صعود آلمان به قله هاى فوتبال اروپا و جهان محسوب مى شد.

هلموت شون گرچه بر خلاف معناى نامش اصلا زیبا نبود اما تیمى را با اسكلت ستارگان بایرن مونیخ و مونشن گلادباخ شكل داد كه زیباترین آلمان تمام دوران نام گرفت. فرانس بكن باوئر پستى جدید به نام سوییپر هجومى را به دنیاى فوتبال معرفى مى كرد، پل برایتنر در سمت چپ او و اولى هوینس و گونتر نتزر پیشاپیش او مى درخشیدند در حالى كه بمب افكنى به نام گردمولر جلوتر از همه آنها دروازه رقبا را فتح مى كرد. ژرمن ها بدین سان انگلستان را در ومبلى حذف كردند و به مرحله اصلى جام در بلژیك رسیدند. در آنجا مولر كه معروف بود حتى با قوزك پا و شكمش هم گل مى زند با دو گل میزبان را از میدان به در كرد تا در فینال به شوروى برسند. تیم قدرتمندى كه براى چهارمین بار متوالى به مرحله پایانى جام مى رسید و موفق شده بود با شكست مجارستان در نیمه نهایى به فینال راه یابد اما تیم كامل آقاى شون كمونیست ها را با سه گل قلع و قمع كرد كه تا امروز یكطرفه ترین فینال رقابت ها به حساب مى آید.

دهه هفتاد میلادی را می‌توان دهه طلایی فوتبال آلمان دانست. آلمان‌ها در این دهه چه در مسابقات جام جهانی و جام ملت‌های اروپا و چه در رقابت‌های باشگاهی در اروپا، نقشی برجسته ایفا کردند. در جام ملت‌های اروپا که در بلژیک برگزار شد، آلمان‌ها تیمی را روانه میدان کردند که بسیاری آن را بهترین تیم ملی تاریخ فوتبال این کشور می‌دانند.

ستاره بزرگ آن دوران فرانتس بکن‌باوئر، یگانه قیصر دنیای فوتبال بود که در کنارش چهره‌هایی درخشان چون سپ مایر، گونتر نتزر و گرد مولر حضور داشتند. در آن دوره بود که ملی‌پوشان آلمان به یک پیروزی بزرگ تاریخی دست یافتند و در چارچوب بازی‌های مقدماتی برای نخستین بار توانستند تیم ملی انگلیس را در استادیوم تسخیرناپذیر ویمبلی لندن با نتیجه 3 بریک شکست دهند.

تیم ملی فوتبال آلمان در آن دوره، بلژیک میزبان بازی‌ها را در دور نیمه نهایی با نتیجه 2 بر یک مغلوب کرد  و در بازی فینال 3 بر صفر روسیه را درهم کوبید. گرد مولر که به بمب‌افکن تیم ملی آلمان مشهور بود در دو بازی 4 گل به ثمر رساند و آقای گل رقابت ها لقب گرفت.

1976 یوگسلاوی: تولد ضربات پنالتی

قهرمان: چكسلواكى

فینال: چكسلواكى ۲ - آلمان غربى ۲ (۵-۳ در ضربات پنالتى)

ستاره جام: آنتونیو پاننكا (چكسلواكى)

آقاى گل: دیترمولر (آلمان غربى) با ۴ گل

براى نخستین بار افتخار میزبانى به شرق اروپا رسید. یوگسلاوى پرستاره ترین تیم شرق آمده بود تا در خانه گوى سبقت را از دیگر شرقى هاى مدعى برباید. به ویژه كه شوروى قدرت بزرگ این بلوك با افول سنت «كلكتیو» یا «بازى جمعى» دوره گذار به سمت فوتبال ستاره محور را با فراز و نشیب طى مى كرد اما در این میان ناگهان سر و كله چكسلواكى پیدا شد كه ۱۴ سال پس از آخرین نقطه اوج فوتبالش و نایب قهرمانى جام جهانى ۱۹۶۲ یكباره با جمعى از ستاره هاى ارزشمند كه معلوم نبود تا آن زمان كجا بودند نه تنها قدرت هاى شرق بلكه انگلستان، هلند و آلمان بزرگترین قدرت هاى آن روزگار دنیاى فوتبال را شوكه كرد.

شاگردان «داسلاو یزك» انگلستان را در ویمبلى سه گله كردند و بعدتر در بلگراد لاله هاى نارنجى هلند را در یك بازى خشن پژمردند در حالى كه كرویف و یارانش دست به خود ویرانگرى زدند و در اثر پرخاش با داور ولزى جریان مسابقه را از دست دادند.

در این جام برای نخستین مرتبه فدراسیون فوتبال اروپا تصمیم گرفت برنده یک دیدار را در صورت تساوی دو تیم بعد از 120 دقیقه بازی، از طریق ضربات پنالتی مشخص کند و پس از آنکه دیدار فینال بین تیم های آلمان غربی و چکسلواکی این بعد وقت قانونی و وقت اضافی به تساوی 2 بر 2  انجامید، داور دستور به نواختن ضربات پنالتی داد..

در فینال 1976 و در حالی که بازیکنان چکسلواکی همگی ضربه‌های خود را به ثمر رسانده بودند، اولی هوینس، مدیر ورزشی فعلی باشگاه صاحبنام بایرن مونیخ و یکی از بازیکنان مهم تیم ملی آلمان در آن زمان، توپ را به آسمان بلگراد فرستاد و آرزوی آلمان به دفاع از عنوان قهرمانی را بر باد داد.

در دوره‌هایی که از آنها سخن به میان آمد، ساختار رقابت‌های جام ملت‌ها کم و بیش ثابت ماند. به مرور زمان کشورهای بیشتری تصمیم گرفتند که وارد گود شوند و از این رو شمار تیم های شرکت‌کننده در دور مقدماتی افزایش یافت، اما با وجود این، تورنمنت نهایی کماکان از دو بازی نیمه نهایی و یک بازی فینال تشکیل شده بود. به همین علت بود که فدراسیون فوتبال اروپا بعد از گذشت چند دوره تصمیم گرفت که با تغییر ساختار بازی‌ها، به جذابیت این جام بیافزاید.

1980 ایتالیا: نخستین تغییر اساسی

قهرمان: آلمان غربى

فینال: آلمان غربى ۲ - بلژیك صفر

ستاره جام: هورست هروبش (آلمان غربى)

آقاى گل: كلاوس آلوفس (آلمان غربى) با ۳ گل

ششمین دوره جام اروپا این بار با نام آشناى «جام ملت هاى اروپا» و حضور ۸ تیم در مرحله نهایى پى گرفته شد که این تیم ها در دو گروه تقسیم شده بودند. تیم‌های اول هر گروه مستقیما به فینال صعود می‌کردند و دو تیم دوم هر گروه بر سر کسب مقام سوم، به مصاف هم می‌رفتند.

حالا ایتالیاى میزبان، انگلستان با كیگان و آن پیراهن جدیدش به همراه بلژیك و ژان مارى فاف سنگربان افسانه اى اش جزو مدعیان بودند.

آلمان ها این بار تحت هدایت «یوپ دروال» با تلفیقى از نسل هاى جدید و قدیم بازگشتى قدرتمندانه داشتند و گرچه جاى «شكارچى چاق»، «گرد مولر» آن جلو خالى بود آنها از چك ها انتقام ستاندند و هلند را شكست دادند تا به عنوان صدرنشین گروه خود در فینال با بلژیكى روبه رو شوند كه با رهبرى «گاى تیس» فردى كه بعدها مارسى را قهرمان اروپا ساخت، انگلستان، ایتالیا و اسپانیا را جا گذاشته بود. پیش از فینال چكسلواكى مدال برنز را از ایتالیایى ها ربود و تا یك دهه بعد محو شد اما فینال عرصه ظهور یك ستاره تازه بود.

هورست هروبش كه تنها به خاطر مصدومیت كلاوس فیشر به تركیب اصلى ژرمن ها راه یافته بود یك تنه سرنوشت جام را رقم زد و دو گل عجیب و غریب به «فاف» تحمیل كرد.

منابع: پایگاه اینتر نتی "دویچه وله"، خبرگزاری مهر و رونامه ایران ورزشی