خاک خواری؛ عارضه ای خطرناک

با توجه به این که نوع رایج و خطرناک بیماری پیکا، خاک خواری است، در این نوشتار سعی کردیم که راجع به این اختلال بیشتر صحبت کنیم.

علت خاک خواری را به کم خونی ناشی از فقر آهن نسبت داده اند که با علایمی از قبیل: رنگ پریدگی، خستگی مزمن، ضعف، ریزش مو ، ناخن های نازک، شکننده و قاشقی شدن ناخن ها ، قرمز شدن زبان و تورم آن(Glossitis)، میزان خیلی کم آهن در خون و غلظت پایین هموگلوبین همراه است. خاک خواری علاوه بر این که غیرمغذی می باشد، می تواند مشکلات بهداشتی فراوانی را ایجاد نماید که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.

البته در برخی مناطق اروپایی و آمریکایی، خوردن گل رس مشروعیت اجتماعی داشته و در برخی فروشگاه ها به صورت بسته بندی به فروش می رسد.

در ایران نیز در بسیاری از مناطق روستایی و حتی شهری، خانم های باردار برای رفع ویار و همچنین گاهی اوقات کودکان نیز خاک خواری می کنند.

خاک، تعداد بی شماری انگل، قارچ، باکتری و... دارد که سبب ایجاد بیماری های متعددی در افراد می شود. از جمله کرم های موجود در خاک می توان آسکاریس، کرم های قلاب دار، کرم شلاقی و... را نام برد.

"کیست هیداتیک"(نوعی انگل) نیز از طریق خوردن خاک آلوده به تخم انگل و یا تماس با آن، قابل انتقال به انسان می باشد. باید توجه داشت که سگ، شکل بالغ انگل فوق را در بدن دارد و با پراکندن تخم انگل از طریق مدفوع و با لیسیدن، محل سکونت و زمین بازی کودکان را آلوده کرده و موجب انتقال بیماری به فرد می شود.

سگ در هر بار دفع حدود 366720 تخم انگل دفع می کند که این تخم در حرارت 26 درجه سانتی گراد به مدت 54 روز مقاوم است.

همچنین انگل دیگری به نام "توکسوکاریازیس" از طریق خوردن تخم انگل موجود در خاک که با مدفوع سگ وارد آن شده، انسان را مبتلا می کند و علایم بیماری عبارت اند از: بزرگی کبد و طحال، درد سراسری در بدن و تب که نوع چشمی آن خطرناک بوده و خطر کوری چشم را به دنبال خواهد داشت.

"توکسوپلاسموز" بیماری دیگری است که عوارض آن شبیه "توکسوکاریازیس" می باشد. در این بیماری تخم انگل توسط مدفوع گربه وارد خاک شده و اگر از طریق دهان وارد بدن فرد شود، او را مبتلا می کند.

خوردن خاک باعث کمبود پتاسیم و روی در بدن می گردد. برای مثال در مطالعه ای در ترکیه مشخص شده که کمبود روی در کودکان مبتلا به خاک خواری، باعث کندی رشد و تأخیر در بلوغ آنان شد.

در مناطق شهری خاک با سرب ناشی از دود ماشین ها آلوده شده و در صورتی که خاک خواری توسط کودکان صورت پذیرد، تاثیرات مخرب خود را بر روی هوش، رفتار و رشد کودکان خواهد گذاشت.

یبوست، کاهش جذب مواد غذایی در بدن، درد شدید شکم، انسداد و سوراخ شدن روده نیز از جمله عوارض ناشی از انباشته شدن خاک در بدن است.

تشخیص خاک خواری

خاک خواری از طریق بررسی دندان ها که فرسودگی زیاد دارند و رادیوگرافی شکم، امکان پذیر است. در رادیوگرافی شکم، توده های شفاف خاک در روده ی بزرگ قابل مشاهده می باشد.

علت خاک خواری

در مورد رابطه ی بین کم خونی فقر آهن و تمایل به خاک خواری تا به حال بحث های زیادی مطرح شده و این که کدام یک معلول دیگری است، مورد بررسی قرار گرفته است.

در برخی مطالعات به نظر می رسد که خاک خواری پیامد کم خونی فقر آهن می باشد، یعنی هر فردی که کم خونی(آنمی) دارد، تمایل به خوردن خاک دارد.

برخی عقیده دارند که افراد مبتلا، به ویژه خانم ها، در دوران بارداری کمبود آهن پیدا کرده و به طور غریزی برای جبران کمبود آهن، خاک می خورند. در این خصوص باید گفت که آهن موجود در خاک غیرقابل جذب است و ترکیباتی ایجاد می کند که جذب آن برای بدن مشکل می شود؛ در حقیقت پیکا خود باعث کم خونی فقر آهن می شود. هم چنین موادی مثل گِل رُس، باعث جلوگیری از جذب آهن گوشت می شود.

در همین راستا در یک بررسی علمی مشخص شده که خوردن خاک باعث کاهش میزان هموگلوبین مادر شده و حتی منجر به زایمان غیرعادی و مرگ مادر در حین زایمان نیز می گردد.

برخی دیگر معتقدند که در افراد مبتلا به کم خونی فقر آهن، چون میزان "آپوفریتین"^* مخاط کاهش یافته، علایم در مخاط مری به صورت سوزش و التهاب بروز می کند که با خوردن موادی مثل یخ، خاک، مواد نشاسته ای و گل رس تسکین می یابد.

در پایان باید گفت: مجموعه ی مطالعات و بررسی ها نشان می دهد که باید آموزش گسترده ای آغاز شود تا بتوانیم از پیکا جلوگیری کنیم.

پی نوشت:

* سلول های مخاطی روده با ساخت پروتئین آپوفریتین (APOFERRITIN) جذب آهن را كنترل می كنند. (با كاهش ذخایر آهن، ساخت این پروتئین نیز كاهش می یابد و در هنگام افزایش ذخایر آهن، تولید این پروتئین افزایش می یابد.)

*مطالب مرتبط:

هوس خوردن خاک، گچ و ...

پیکا(انحراف اشتها)