در سایه سار نخل ولایت
(1)
جلوه های رفتار علوی
جلوه اول: اخلاص عمل، كلید رستگاری
یكی از محورها و برجستگی‌های شخصیت امام علی علیه السلام اخلاص است اخلاص در حقیقت، پاك بودن نیت از شرك و ریا و هوی و هوس است و نیز مهر و محبت و علاقه ورزی بی آلایش و خلوص نیت و عقیده پاك داشتن به تعبیر دیگر اخلاص، ترك ریا و خودنمایی است و انسان مخلص به كسی گفته می‌شود كه جز رضایت حق انتظاری ندارد و در دلش چیزی جز او نیست.
امام علی علیه السلام به عنوان انسانی كامل و شخصیتی ممتاز كه اطاعت از پروردگار را بر هوای خویش مقدم داشته و جز او هوایی دیگر در سر نپرورانده، نجات، سعادتمندی و پیروزی انسان را در گرو اخلاص می‌داند و می‌فرماید:
بِالا خْلاصِ یَكُونُ الْخَلاص (1)
اخلاص داشته باش تا نجات پیدا كنی.
یا:
اَخْلِصُو اَعمالَكُم تَسْعَدوا(2)
اعمالتان را خالص كنید تا سعادتمند شوید.
و او كه خود عصاره‌ای از صفا و خلوص و پاكی است، در راه اعتلای مكتب گام بر می دارد؛ جان بر سر عقیده می‌گذارد و تا ابدیت در خاطر یاران و پیروانش باقی می‌ماند تاریخ اسلام نیز مصادیق بسیاری از رفتار خالصانه آن حضرت در خود جای داده است كه تنها به دو نمونه معروف آن اشاره می‌شود:
الف ) پس از آنكه رسول خدا صلی الله علیه وآله تصمیم می‌گیرد از مكه به مدینه مهاجرت كند، علی علیه السلام برای صیانت از جان آن حضرت و نیز جلب رضایت باریتعالی در بستر ایشان می‌خوابد تا پیامبر اسلام صلی الله علیه وآله به سلامت راه مدینه را در پیش گیرد. آنگاه به پاس این اخلاص و فداكاری و جانبازی، آیه نازل می‌شود كه:
وَ مِنَ النّاسِ مَنْ یَشْری نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللّه وَ اللّه رَئُوفّ بِالْعِبادِ(3)
بعضی از مردم جان خود را در برابر خشنودی خدا می‌فروشند و خدا نسبت به بندگانش مهربان است.
خود حضرت نیز به این موضوع اشاره دارد و می‌فرماید:
وَ لَقَدْ عَلِمَ الْمُسْتَحْفَظُونَ مِنْ أَصْحَابِ مُحَمَّدٍ صل الله علیه واله أَنی لَمْ أَرُدَّ عَلَی اللَّهِ وَ لاَ عَلَی رَسُولِهِ سَاعَةً قَطُّ
وَ لَقَدْ وَاسَیْتُهُ بِنَفْسِی فِی الْمَوَاطِنِ الَّتِی تَنْكُصُ فِیهَا الاَْبْطَالُ وَ تَتَأَخَّرُ فِیهَا الاَْقْدَامُ نَجْدَةً أَكْرَمَنِی اللَّهُ بِهَا(4)
" اصحاب و یاران حضرت محمد صلی الله علیه وآله كه حافظان اسرار او می‌باشند، می‌دانند كه
من حتی برای یك لحظه هم مخالف فرمان خدا و رسول او نبودم،
بلكه با جان خود پیامبر(ص ) را یاری كردم در جاهایی كه شجاعان قدم هایشان می‌لرزید و فرار می‌كردند، آن دلیری و مردانگی را خدا به من عطا فرمود"
ب - امام حسن و امام حسین علیه السلام بیمار می‌شوند، پیامبر و جمعی از یاران به عیادت آنها می‌آیند رسول خدا صلی الله علیه وآله به امام علی علیه السلام پیشنهاد می‌كند كه برای شفای حسنین نذری كند نذر امام علی علیه السلام و فاطمه سلام الله علیها و خدمتگزارشان " فضه " سه روز روزه است آنها پس از رفع كسالت عزیزانشان، اقدام به ادای نذر می‌كنند، امام افطاری هر سه روز را به مسكین و یتیم و اسیری كه دست حاجت به درگاه آنان می‌آوردند، می‌بخشند این ایثار و گذشت و عمل خالصانه موجب نزول این آیه می‌شود:
اِنَّ الابرار یَشربونَ مِن كاءسٍ كانَ مِزاجُها كافُورا،
عَینا یَّشربُ بِها عبادُاللّهِ یُفَجِّرونها تَفجیرا،
یُوفونَ بِالنَّذرِ وَ یَخافُونَ یوما كانَ شرُّهُ مُستَطیرا،
وَ یُطْعِمونَ الطَّعام عَلی حُبّه مِسكینا وَّ یَتیما وَّ اَسیرا
اِنَّما نُطْعِمُكُم لِوَجْهِ اللّهِ لا نُریدُ مِنْكُمْ جَزاء وَ لا شُكوُرا
اِنا نَخافِ مِنْ رَبَّنایَوما عَبُوسا قَمْطَریرا" (5)
" همانا ابرار از جامی می‌نوشند كه با عطر خوشی آمیخته است،
از چشمه‌ای كه بندگان خالص خدا از آن می‌نوشند و از هر جا بخواهند، آن را جاری می‌سازند،
آنها به نذر خود وفا می‌كنند و از روزی كه عذابش گسترده است می‌ترسند
و غذای (خود) را با اینكه به آن علاقه (و نیاز) دارند به مسكین و یتیم و اسیر می‌دهند
و می‌گویند ما شما را به خاطر خدا اطعام می‌كنیم و هیچ پاداش و سپاسی از شما نمی‌خواهیم.
ما از قهر پروردگارمان در روزی كه از رنج و سختی آن چهره خلق غمگین است می‌ترسیم."
امام علی علیه السلام:
طوبی لِمَن اِخْلَصَ للّهِ عَمَلَهُ وَ عِلْمَهُ وَ حُبَّهُ و بُغْضَهُ وَ اَخْذَهُ وَ تَركَهُ وَ كَلامَهُ وَ صَمتَهُ
(9)
خوشا به حال كسی كه كار، عمل، دوستی، خشم، گرفتن، واگذردن، سخن گفتن و خموشی‌اش را برای خدا خالص گرداند.
نكته مهم و قابل توجه در این آیه، سخن امام موسی بن جعفر (علیه السلام ) است:
اِنَّ عَلِیا لَمْ یَقُلْ فی مَوْضِعٍ اَنَّما نُطْعِمُكُمْ لِوَجِه اِللَّه لا نُریدُ منكم جَزاءً وَلا شَكورا وَ لكِنَّ اَللّهِ عَلِمَ اَنَّ فی قَلبِهِ اَنَّ مااَطْعَمَ لِلّهِ فَاَخْبَرَهُ بِما یَعلَمُ مِنْ قَلبِهِ مِنْ غَیرِ اَنْ یَنْطِقُ بِهِ(6)
امیر مومنان (علیه السلام ) در هیچ جا نگفت كه ما برای خدا به شما غذا می‌دهیم، بلكه خداوند متعال نیت قلبی آن حضرت را بدین گونه آشكار ساخت، بی آنكه امیرالمؤمنین چیزی بر زبان جاری كرده باشد.
براساس فرمایش امام موسی بن جعفر (علیه اسلام )، این سخن یعنی " انما نطعمكم لوجه الله " سخن حق است، نه امیر المومنین و این ذات باریتعالی است كه اراده فرمود نیت قلبی او را آشكار كند و این مهم دلیلی است دیگر بر اخلاص سر شار آن جان نثار آیین حق. چنان كه در جنگ احزاب نیز، خلوص نیت را به اوج رساند و در مقابل آن پهلوان عرب - عمروبن عبدود - كه بی ادبانه به ساحت نورانی مولای متقیان جسارت كرده بود، خویشتن داری كرد. و برای كشتن او به اندازه بر خاستن و گشتی در حاشیه میدان جنگ زدن، درنگ كرد."
بنابراین كارگزاران جامعه اسلامی كه جز پیروی از مولای خویش اندیشه‌ای در سر ندارند. باید كلید موفقیت خود را در خلوص نیت و ترك ریا و خودنمایی بیابند و جامعه را از آلودگی هایی كه متملقان و چاپلوسان و دین به دنیا فروشان به وجود می‌آورند، پاك سازند.
و باز سخنی از آن مدافع راستی‌ها و درستی‌ها كه دروازه‌های صدقات و خلوص را بر راهیان كرانه‌های اخلاص گشود:
اَلاِخْلاصُ اَعْلی فَوزٍ (7)
اخلاص، والاترین سعادت و رستگاری است.
و نیز:
اَلاِخْلاصُ غایَةُالدّین (8)
اخلاص، غایت و حد نهای دین و آیین است.
همچنین:
طوبی لِمَن اِخْلَصَ للّهِ عَمَلَهُ وَ عِلْمَهُ وَ حُبَّهُ و بُغْضَهُ وَ اَخْذَهُ وَ تَركَهُ وَ كَلامَهُ وَ صَمتَهُ (9)
خوشا به حال كسی كه كار، عمل، دوستی، خشم، گرفتن، واگذردن، سخن گفتن و خموشی‌اش را برای خدا خالص گرداند.
پی نوشت‌ها:
1-غرر الحكم، ص 93
2- نهج البلاغه، خ 197
3- بقره، آیه 207
4- نهج البلاغه، خ 197
5- سروه انسان، آیات 5 تا 10
6- تفسیر برهان ج 4 ص 412
7- غررالحكم، ص 91
8- همان، ص 91
9- همان ،ص 92
منبع:
در سایه آفتاب، (جلوه‌های رفتار علوی )، اسماعیل سعادت
