هیچ دهان بازی بدون روزی نمی‌ماند!
پیامبر صلی‌الله‌علیه‌و‌آله فرمود:
كسی نمی‌میرد مگر این كه روزی او كامل شود پس در طلب روزی اعتدال را مراعات كنید. مبادا كندی (و كمی و عقب افتادن) روزی شما را وادار كند برای طلب آن مرتكب گناه شوید; زیرا كسی به نعمت هایی كه نزد خداست نمی‌رسد مگر به سبب فرمانبرداری او. بدانید هر كسی بهره‌ای از روزی دارد كه ناچار به سراغ او می‌آید، پس كسی كه به روزی خودش قانع باشد رزق او مبارك می‌شود و وسعت می‌یابد و كسی كه بدان قانع و راضی نباشد مبارك و وسعتی نمی‌بیند. رزق به سراغ آدمی می‌آید همان گونه كه مرگ به سراغ آدم می‌آید.
بعضی از افراد سست و بی حال با اتكا به تعبیراتی همانند: «وَ ما مِنْ دابَّةِ فِی الاَْرْضِ اِلاّ عَلَی اللهِ رِزْقُها » هیچ جنبنده‌ای در روی زمین نیست مگر این كه روزی او بر خداست(هود/6)
یا روایاتی كه روزی را مقدّر و معیّن می‌داند، چنین می‌اندیشند كه لزومی ندارد انسان برای تهیّه معاش، زیاد تلاش كند، چرا كه روزی مقدّر است و به هر حال به انسان می‌رسد، و هیچ دهان بازی بدون روزی نمی‌ماند!
این افراد كه شناختشان درباره دین ضعیف است، بهانه به دست دشمنان می‌دهند كه مذهب عاملی است برای ركود اقتصادی و خاموش كردن فعالیّت‌های مثبت زندگی، و تن در دادن به انواع محرومیّت ها، به عذر این كه اگر فلان نعمت نصیب من نشده حتماً روزی من نبوده; اگر روزی من بود، بدون چون و چرا به من می‌رسید و این فرصت خوبی به دست عده‌ای می‌دهد كه هر چه بیشتر خلقهای محروم را بدوشند. در حالی كه مختصر آشنایی به قرآن و احادیث اسلامی برای پی بردن به این حقیقت كافی است كه اسلام پایه هر گونه بهره گیری مادّی و معنوی انسان را سعی و كوشش می‌شمرد تا آن جا كه در جمله شعارگونه قرآنی: «لَیْسَ لِلاِْنسانِ اِلاّ ما سَعی» بهره انسان را منحصراً در كوشش و كارش قرار می‌دهد.
پیشوایان اسلام برای این كه سرمشقی به دیگران بدهند در بسیاری از مواقع كار می‌كردند; كارهایی سخت و توانفرسا.
پیامبران پیشین نیز از این قانون مستثنا نبودند; از چوپانی گرفته، تا خیاطی و زره بافی و كشاورزی اِبا نداشتند. اگر مفهوم تضمین روزی از طرف خدا، نشستن در خانه و انتظار رسیدن روزی باشد، نباید پیامبران و امامان كه از همه آشناتر به مفاهیم دینی هستند این همه برای روزی تلاش كنند.
بنابراین روزی هر كس مقدّر و ثابت است، ولی در عین حال مشروط به تلاش و كوشش. این درست به آن می‌ماند كه می‌گوییم: «هر كس اجلی دارد و مقدار معیّنی از عمر» مسلماً مفهوم این سخن آن نیست كه اگر انسان حتی دست به خودكشی و یا تغذیه از مواد زیانبخش بزند تا اجل معینی زنده می‌ماند; بلكه مفهومش این است كه این بدن استعداد بقا تا مدّت قابل ملاحظه‌ای دارد امّا مشروط به این كه اصول بهداشت را رعایت كند و از موارد خطر بپرهیزد; و آنچه را سبب مرگ زودرس می‌شود از خود دور كند.
نكته مهم این است كه آیات و روایات مربوط به معین بودن روزی در واقع ترمزی است روی افكار مردم حریص و دنیاپرست كه برای تأمین زندگی به هر در می‌زنند، و هر ظلم و جنایتی را مرتكب می‌شوند، به گمان این كه اگر چنین نكنند زندگی‌شان تأمین نمی‌شود.
آری این خدا، چگونه ممكن است به هنگامی كه انسان بزرگ می‌شود و توانایی و قدرت به هر گونه كار و فعالیت پیدا می‌كند او را فراموش نماید، آیا عقل و ایمان اجازه می‌دهد كه انسان در چنین حالی به گمان این كه ممكن است روزی‌اش فراهم نشود در وادی گناه و ظلم و ستم و تجاوز به حقوق دیگران گام بگذارد و حریصانه به غصب حق مستضعفان بپردازد!
البته نمی‌توان انكار كرد كه بعضی از روزی‌ها چه انسان به دنبال آن برود، یا نرود، به سراغ او می‌آید.
آیا می‌توان انكار كرد كه نور آفتاب بدون تلاش ما به خانه ما می‌تابد و یا باران و هوا بدون كوشش و فعالیت به سراغ ما می‌شتابد؟ آیا می‌توان انكار كرد كه عقل و هوش و استعدادی كه از روز نخست در وجود ما ذخیره شده به تلاش ما نبوده است!؟
این را نیز نمی‌توان انكار كرد كه در پاره‌ای از موارد انسان به دنبال چیزی نمی‌رود، ولی بر اثر یك سلسله تصادف‌ها، نعمتی نصیب او می‌شود، این حوادث گرچه در نظر ما تصادف است امّا در واقع و از نظر سازمان آفرینش حسابی در آن می‌باشد. بدون شك حساب این گونه روزی‌ها از روزی‌ها از روزی‌هایی كه در پرتو تلاش و كوشش به دست می‌آیند جداست. ولی این گونه مواهب به اصطلاح بادآورده و یا به تعبیر صحیح‌تر مواهبی كه بدون تلاش، به لطف خدا، به ما رسیده اگر با تلاش و كوشش خود از آن به طور صحیحی نگهداری نكنیم آنها نیز از دست ما خواهد رفت و یا بی اثر می‌ماند.
منبع:
سلسله درسهای اخلاقی آیةالله مكارم شیرازی www.makaremshirazi.org
