تبیان، دستیار زندگی
در دو مقاله ی پیشین راجع به تاریخچه ی کشف سحابی ها و خوشه های اعماق آسمان در طول تاریخ مطالبی خواندیم. تا قرن 18 هنوز فهرستی منسجم و انبوه از سحابی های کشف شده تهیه نشده بود.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

سحابی های اسرارآمیز: تاریخچه ی کشف اجرام اعماق آسمان (3)

در دو مقاله ی پیشین راجع به تاریخچه ی کشف سحابی ها و خوشه های اعماق آسمان در طول تاریخ مطالبی خواندیم. تا قرن 18 هنوز فهرستی منسجم و انبوه از سحابی های کشف شده تهیه نشده بود.

سحابی های اسرارآمیز: تاریخچه ی کشف اجرام اعماق آسمان (1)

سحابی های اسرارآمیز: تاریخچه ی کشف اجرام اعماق آسمان (2)

ظهور چارلز مسیه، کاشف و فهرست نویس اجرام اعماق آسمان:

اواخر قرن 18 آهسته آهسته زمان کشفیات چارلز مسیه (1817-1730) فرا رسید.

مسیه
شارل مسیه

اولین کشف او در 1764، خوشه ی کروی M3 بود. مسیه در جستجوی خوشه ها و اجرام سحابی مانند، منحصر بفرد بود و در آن زمان 27 جرم کشف نمود که 25 مورد از آنها اجرام واقعی اعماق آسمان بودند. (دو مورد دیگر که اشتباها غیر ستاره ای محسوب شده بود: ابرستاره ای قوس M24 و ستاره ی دوتایی M40  است.)

ام 3
خوشه کروی M3 ، اولین جرمی که مسیه کشف کرد.

مسیه تا سالهای بعد یعنی تا 1781، 15 جرم سحابی مانند دیگر کشف کرد. در اواخر 1774، یوهان بُده (1826-1747) نیز به جمع جستجوگران اجرام اعماق آسمان پیوست. وی کهکشانهای M81 و M82 و چند جرم دیگر را در همان سالها یافت.

بده
یوهانس بده کاشف جفت کهکشانهای M81, M82
جفت کهکشان               جفت کهکشان
دوتصویر با تلسکوپی کوچک و بزرگ از جفت کهکشانهای M81, M82 که بُده آنها را کشف کرد. البته وی نمی دانست که این دو کهکشان هستند. بلکه او فقط دو لکه ی مه آلود می دید. تا اینکه بعدها معلوم شد که هر کدام از این دو لکه توده ای از صدها میلیارد ستاره است.

در همین زمان منجمین دیگری هم مشغول کشف اجرام جدید بودند. پیر مشن (1804-1744) همکار مسیه حدود 30 جرم جدید کشف نمود و آنها را به فهرست مسیه اضافه کرد.

سحابی های اسرارآمیز: تاریخچه ی کشف اجرام اعماق آسمان (3)
تعدادی از اجرام مسیه در زمینه ی کهکشان راه شیری

فهرست مسیه در آخرین نسخه با 103 جرم اعماق آسمان در 1781 منتشر گردید. طی آخرین اضافاتی که با استفاده از یادداشتهای مسیه و کشفیات مشن انجام شد، تعداد آنها به 110 عدد رسید. این فهرست شامل تمامی خوشه ها، سحابی ها و کهکشانهایی است که تا آپریل 1782 کشف شده بودند.

نقشه
نقشه ای از اجرام مسیه در آسمان

راجع به فهرست مسیه قبلا مقاله ای در تبیان گذاشته شده است.

تمام اجرام مسیه
اجرام مسیه

فهرست اجرام مسیه به همراه تصویر در ویکی پدیا

هرشل:

فهرست مسیه تأثیر بسیاری بر منجم بزرگ آلمانی – بریتانیایی، فردریک ویلیام هرشل (1822-1738) گذارد. وی در آن زمان به خاطر کشف سیاره ی اورانوس در 1781 بسیار مشهور شده بود.

ویلیام هرشل
ویلیام هرشل، کاشف سیاره ی اورانوس 2500 جرم اعماق آسمان

نسخه ای از فهرست مسیه در 7 دسامبر 1781 بدست هرشل رسید. او یک نوازنده ی زبردست ارگ و تلسکوپ سازی ماهر بود. بهمین دلیل وی صاحب بهترین تلسکوپ زمان خودش بود. وی با تلسکوپ 48 اینچی و با فاصله ی کانونی 40 پا (!) شروع به نقشه برداری از آسمان نمود. در همان روز اول رصد زحل با این تلسکوپ، انسلادوس، قمر زحل را کشف کرد.

تلسکوپ
تلسکوپ 48 اینچی هرشل!

در طی این رصدها تعداد زیادی سحابی و خوشه ی جدید کشف نمود. و در نهایت فهرست هرشل با بیش از 2500 جرم غیرستاره ای منتشر شد.

خواهرش کارولین هرشل (1848-1750) که خود رصدگری ماهر بود، به وی بسیار کمک کرد. کارولین تعداد زیادی خوشه و سحابی کشف نمود که در فهرست هرشل قرار گرفت. وی حدود 8 دنباله دار هم کشف کرد.

کارولین
کارولین هرشل

هرشل اجرام سحابی مانند را در 8 گروه طبقه بندی نمود:

1- سحابی های پرنور

2- سحابی ها ی کم نور

3- سحابی های بسیار کم نور

4- سحابی های سیاره نما (گالری سحابی های سیاره نما)

5- سحابی های بزرگ

6- خوشه های پرستاره و پرتراکم

7- خوشه های متراکم از ستاره های کوچک  و بزرگ

8- خوشه های پراکنده با ستارگان درشت

در حالی که در آن زمان هنوز کسی نمی دانست که این اجرام حقیقةً چیستند، ولی این طبقه بندی از اهمیت تاریخی بسیاری برخوردار است. در آن زمان هنوز کسی نمی دانست که این توده های مه آلود چقدر با ما فاصله دارند. کدام یک واقعا سحابی و کدام یک مجموعه های ستاره ای اند. و سحابی ها واقعا از چه ساخته شده اند.

ویلیام و کارولین با کشف حدود 1800 جرم دیگر واقعا تمامی آسمان شمالی را از هر جرم یافت نشده ای در آن زمان خالی کردند! ولی هنوز آسمان جنوبی منتظر کاوش بود.

جیمز دونلوپ (1848-1795) اولین کسی بود که بعد از لاکیل دست به یک فعالیت رصدی منسجم بر آسمان جنوبی زد. وی در سال 1821 به نیوسوت ولز در استرالیا رفت و به همراه سرتوماس مکدوگال بریسیبان فهرستی از 1000 جرم ستاره ی جنوبی تهیه نمود.

رصدهای وی از اجرام اعماق آسمان در آن زمان با عنوان «فهرست سحابی ها و خوشه های ستاره ای آسمان نیمکره ی جنوبی» در استرالیا منتشر شد که شامل حدود 600 کشف جدید بود.

این فهرست به دست پسر ویلیام هرشل -جان- رسید. جان هرشل نیز فعالیت او را به انجمن سلطنتی نجوم انگلستان ارائه داد و بدین ترتیب انجمن با تقدیم مدال طلا از دونلوپ تقدیر کرد.

جان هرشل (1871-1792) کار پدر را ادامه داد و در نهایت با جمع آوری تمامی کشفیات خودش، پدرش و دیگران، فهرستی بزرگ مشتمل بر 5000 جرم اعماق آسمان انتشار داد.

جان هرشل

دوران کلاسیک کشف سحابی ها و خوشه ها با فعالیتهای جان هرشل به سرانجام رسید. پس از آن با گذر زمان و روی کار آمدن روشهای نوین کاوش (مخصوصا عکاسی و طیف نگاری)، طبیعت و چیستی اجرام اعماق آسمان آشکار شد. ستاره شناسان متوجه شدند که سحابی ها درواقع توده های بسیار عظیم گاز هستند. گازو غباری که همین جا روی زمین هم یافت می شود. یک منجم بریتانیایی، ویلیام هوگینس (1910-1824) بوسیله ی طیف نگاری در دهه ی 1860 توانست بعضی گازهای موجود در سحابی ها را تشخیص دهد. ولی هنوز بعضی سحابی ها بودند که بنظر نمی آمد توده ای از گاز باشند.

هوگینس

در آن زمان یعنی اواخر قرن 19 و اوایل قرن بیستم تصور می شد که خورشید و دیگر ستارگان عالم به همراه سحابی ها و خوشه ها همگی در یک حجم عظیم جمع شده اند و این تمام عالم قابل مشاهده بود.

ولی در دهه ی 1920 بود که ساختمان حقیقی کهکشانها به عنوان جهانهای جزیره ای مجزا به مانند کهکشان راه شیری خودمان کشف  گردید: اینکه جهان در واقع مجموعه ای از توده های میلیاردی از ستارگان است که به صورت تکه تکه (کهکشانه)ا در جهان پخش شده اند. ادوین هابل (1953-1889) کیهان شناس بزرگ امریکایی متوجه شد که بسیاری از این سحابی ها مثل سحابی آندرومدا در واقع مجموعه های عظیمی از ستارگان هستند که خارج از کهکشان ما قرار دارند، یعنی یک کهکشان مستقل اند! این حقیقت کشف بسیار بزرگی بود. مفهوم جهانهای جزیره ای در این زمان شکل گرفت.

هابل
ادوین هابل، متوجه شد که بسیاری از این سحابی ها، در واقع کهکشانهایی خارج از کهکشان ما هستند...
عالم پر از کهکشانها است!
جهان مجموعه ای از میلیاردها کهکشان است!!

منبع:

http://www.seds.org/

ترجمه و توضیحات:

ا.م.گمینی

مطالب پیشین:

سحابی های اسرارآمیز: تاریخچه ی کشف اجرام اعماق آسمان (1)

سحابی های اسرارآمیز: تاریخچه ی کشف اجرام اعماق آسمان (2)