آزادی خرمشهر نماد پیروزی ایران در جنگ
دکتر محسن رضایی
اولین ویژگی عملیات بیت‌المقدس گستردگی آن بود. بیشتر، عملیاتی به آن بزرگی انجام نداده بودیم. در این عملیات 5400 کیلومتر مربع زمین آزاد شد و بیست هزار نفر اسیر گرفتیم. غنایم به دست آمده آن‌قدر زیاد بود که تا چند سال از آنها استفاده کردیم. ارتش عراق به دلیل دور بودن انبارهای مهماتش چند انبار بزرگ در خرمشهر ساخته بود که به دست نیروهای ما افتاد. عملیات‌های که قبل از فتح خرمشهر انجام داده بودیم، همه، زمینه‌سازی برای این عملیات بود.
همان‌طور که اشغال خرمشهر توسط عراق نماد شکست ایران در ابتدای جنگ بود، آزادسازی آن هم به مفهوم جبران شکست و پیروزی در جنگ به شمار می‌رفت. با آزادی خرمشهر، رسانه‌های جهان اعلام کردند که صدام در جنگ شکست خورد.
با فتح خرمشهر مردم اعتماد به نفس خود را باز یافتند و امید به آینده در آنان تقویت شد و شور و نشاط و شادابی خاصی در جامعه ایران پدید آمد.
ما در عملیات بیت‌المقدس از تاکتیک‌های ویژه‌ای استفاده کردیم که مهمترین تدبیر عملیاتی که استفاده کردیم، عبور عمده قوای ایران از رودخانه کارون بود که در قواره‌های نظامی پیش‌بینی نمی‌شد. اصول کلاسیک جنگ می‌گفت که ایران از شمال و از جاده اهواز- خرمشهر حمله خواهد کرد به همین دلیل، عراق بخش بزرگی از نیروهایش را در آنجا مستقر کرد؛ اما ما از جایی دیگر عملیات را آغاز کردیم و با عبور از رودخانه کارون خود را به جاده اهواز- خرمشهر رساندیم. بدین ترتیب نیروهای عراق دو بخش شدند: یک بخش در شمال جبهه و یک بخش در جنوب جبهه نبرد. در عملیات، توانستیم دسته جنوبی را کاملا منهدم کنیم. این تدبیر عملیاتی در عرف جنگ‌های بین‌المللی تقریبا بی‌نظیر بود و البته در اجرای این تدبیر مشکلات بسیاری داشتیم اما به هر حال توانستیم بر این مشکلات غلبه کنیم و پیروزمندانه خرمشهر را آزاد کنیم.
در شب آخر عملیات که عراق در حال بازسازی خطوط دفاعی خود بود، به اصرار من و شهید صیاد شیرازی و علی‌رغم مخالفت افراد ستادی و برخی فرماندهان، عملیات را شبانه آغاز کردیم و اتفاقا این کار باعث شد که بسیاری از نیروهای عراقی که آن شب در حال فرار از منطقه بودند را به اسارت بگیریم و خرمشهر را آزاد کنیم.
این پیروزی و فتح خرمشهر نگرانی غرب را نسبت به حضور ایران در منطقه افزایش داد. برخی کشورها برای جلوگیری از پیروزی ایران به سمت عراق رفتند و برخی کشورها هم مثل سوریه، لیبی و کره شمالی با مشاهده قدرت ایران به سمت ما آمدند. روابط برخی کشورها مثل شوروی و چین هم با ما بهتر شد. به عبارتی، پیروزی خرمشهر شکاف جدی در روابط بین‌الملل ایجاد کرد.
درباره علل و انگیزه‌های شروع جنگ هم باید بگویم سه انگیزه باعث شد که جنگ شروع شود. صدام می‌خواست با تصرف خاک ایران قدرت و نفوذ خود را در خلیج فارس و بازار نفت افزایش دهد. کشورهای عربی از انقلاب ایران ترسیده بودند و خواهان سرکوبی آن بودند. مهمتر از این دو، آمریکا بود که چون مهمترین حامی‌اش- یعنی شاه- را از دست داده بود به دنبال سقوط جمهوری‌اسلامی ایران بود. اما پس از آزادسازی خرمشهر، چون آمریکا از شکست ایران ناامید شد استراتژی خود را به بدون برنده ماندن جنگ تغییر داد تا جلوی پیروزی ایران را بگیرد. این استراتژی تا عملیات فاو ادامه داشت. گروه‌های سیاسی مخالف ادامه جنگ، پس از آزادسازی خرمشهر منفعل شدند. گروه‌هایی نظیر نهضت آزادی و جبهه ملی که از ابتدای جنگ ما را ناتوان از مقابله داشتند و خواستار حل مشکل از طریق مذاکره بودند، وقتی قدرت سپاهیان اسلام را دیدند شرمنده شدند و لذا نوعی انفعال شدید تا چند سال بعد از جنگ به مخالفین جنگ دست داد.
ادامه جنگ سوال خیلی مهمی است اما پاسخ روشن و قانع‌کننده‌ای دارد. اولا مساله صلح را گروه سیاسی جنگ- که آقایان هاشمی رفسنجانی، ولایتی، میرحسین موسوی و مقام معظم رهبری که آن روز رییس‌جمهور بودند- دنبال می‌کرد. این گروه سیاسی هم همه پیشنهادها را زیر نظر امام (ره) بررسی می‌کردند. یک پیشنهاد هم نبود که بررسی نشود. اما نکته جالب آنجاست که بعد از آزادی خرمشهر پیشنهاد صلح رسما از سوی هیچ نهاد بین‌المللی و یا هیچ کشوری ارائه نشد. اگر چیزی گفته می‌شد به صورت شفاهی و آن هم درخواست آتش‌بس بود که درخواست‌های اولیه و مشروع ایران یعنی بازگشتن به مرزهای بین‌المللی و ایجاد کمیته بین‌المللی برای بررسی میزان و راهکار جبران خسارت را جواب نمی‌داد. آتش‌بس صرف هم تنها برای بازسازی ارتش عراق و احتمالا حمله دوباره بود که هیچ عاقلی آن را نمی‌پذیرد. مخالفان جنگ، بعد از اتمام جنگ، فضا را برای انتقاد و داستان‌سرایی مناسب دیدند و تبلیغ کردند که ایران پیشنهاد صلح بعد از فتح خرمشهر را نپذیرفت. اما این یک دروغ تاریخی است؛ به علاوه اینکه وقتی خرمشهر آزاد شد هیچ گروهی در ایران پیشنهاد نداد که به سمت صلح با عراق برویم. به عبارتی، گروه‌هایی مثل نهضت آزادی و جبهه ملی که امروز منتقد جنگ پس از خرمشهر هستند در آن روز هیچ اطلاعیه‌ای مبنی بر درخواست صلح ندادند.
دولتمردان ایران بعد از آزادی خرمشهر برای صلح جنگ می‌کردند و تا پنج سال بعد عملا پیشنهاد صلحی به ایران داده نشد. اگر پیشنهاد واقعی داده می‌شد به احتمال قوی ایران قبول می‌کرد. بعضی می‌گویند چرا آتش‌بس را نپذیرفتیم؟ آتش‌بس فریب و برای بازسازی عراق و جمع‌آوری نیرو و حمله مجدد به ایران بود.
منبع:روزنامه جام جم
