تبیان، دستیار زندگی
معادن یا ذخایر زیرزمینی از گذشته های دور برای انسان شناخته شده بود ، عصر مفرغ و آهن كه انسان عصر حجر را به دوره های تمدن ساز راه می نمایانند خود گویای این حقیقت است ؛ آثار باستانی زرین ، سیمین و مسین كه به وفور از همه تمدن ه...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

خاك زر خیز

معادن یا ذخایر زیرزمینی از گذشته های دور برای انسان شناخته شده بود ، عصر مفرغ و آهن كه انسان عصر حجر را به دوره های تمدن ساز راه می نمایانند خود گویای این حقیقت است ؛ آثار باستانی زرین ، سیمین و مسین كه به وفور از همه تمدن های پیشین بر جای مانده است خود گویای آشنایی انسان با معدن واز آن فراتر دانش انسان عصر باستان با فن جداسازی فلز از كانسنگ است . چرا كه تمام كانی های فلزی ویا غیر آن از درجه خلوص بالایی برخوردار نبوده و بایستی به وسیله روش هایی فلز از غیر فلز جدا شود . اینكه انسان در زمان باستان چگونه بر این علم  وفن دست یافته است بر ما مشخص نیست .

انسان های پیشین فلزات ( طلا ونقره ) و سنگهای ( فیروزه و زمرد وامثال اینها ) قیمتی را می شناختند و همچنین از مواد معدنی غیر فلزی با نمك طعام ونحوه استخراج آن آشنایی داشتند و به طور كل آن دسته از مواد معدنی را كه به كار زینت و گاه صنعت می آمد به كار می بردند . ولی با ورود انسان به عصر دانش آگاهی های آدمی نسبت به ذخایر زیرزمینی افزایش یافت به گونه ایی كه هم اینك هر آنچه ارزش اقتصادی داشته و به كار آدمی در زندگی بیاید و از زمین استخراج گردد ماده معدنی نامیده شده و دامنه گسترده ایی از ذخایر نفت وگاز ، معادن فلزی و غیر فلزی ، كان های گچ و آهك و سنگ های ساختمانی را شامل می شود، گاهی حتی بعضی از كانی ها به كار تولید لوازم آرایشی می آید مانند تالك ، و یا مانند گرافیت توامان هم در صنعت و هم درتولید قلم به كار می رود ؛

و به طور كل می توان گفت كه صنعت واز آن بالاتر زندگی انسان بر شانه های معدن بنا شده است وتمدن امروزه بشری بدون تولیدات معدنی قابل تصور نیست . معادن امروزی حاصل فرآیندهای زمین شناسی در طی میلیون ها سال است و وفور این مواد درهر نقطه از زمین  به فعالیت پوسته زمین در آن ناحیه مرتبط است . بهتر آن است كه كشورمان را از این نظر بررسی كنیم : " كشور ما با مساحت حدود 1648000 كیلومتر مربع یك درصد از خشكى هاى كره زمین را شامل می شود. این سرزمین وسیع را پهنه هاى زمین ساختى گوناگونی تشكیل می دهند كه در مجموع جوان و فعال ( در حال تغییر ) است.  اگر طول عمر پوسته زمین را یك روز در نظر بگیریم اغلب فرآیندهایى كه به طور عمده در شكل بخش امروزى این سرزمین مؤثر بوده اند در 30 دقیقه پایانى رخ داده اند. از این نقطه نظر این سرزمین جوان و به تبع آن فعال شناخته می شود. كه خود هم داراى جنبه هاى مثبت و منفى اقتصادى است. جنبه هاى مثبت آن ایجاد منابع و ذخایر انرژى و مواد است و بزرگترین جنبه هاى منفى آن خطرات ناشى از زمین لرزه هاى ویرانگر است " كشور ما با وجود دو رشته كوه البرز و زاگرس كه در زمره رشته كوههای جوان وفعال زمین است ( هنوز در حال افزایش ارتفاع است ) پوسته به شدت جوان و در حال تغییر دارد .از اینرو وضعیت تمركز مواد معدنی در كشورمان را می توان چنین توصیف كید : " موقعیت ایران به لحاظ پیدایش پتانسیلهاى بالقوه چه در زمینه انرژى و چه در زمینه مواد معدنى در زمره مناطق مطلوب جهان است.

پیدایش حدود 17 درصد از ذخایر شناخته شده گاز،بیش از 9 % منابع نفتى، 5% منابع مس، 3.5 % منابع سرب و روى، 2%منابع آهن جهان معرف این مدعا است. به لحاظ تنوع مواد معدنى 12 نوع ماده اولیه فلزى از كل24 نوع ( 50 %) و 36 نوع ماده معنى غیر فلزی از مجموع 50 نوع ( یعنى حدود 70 % )‌در كشورمان گزارش و ذخیره آن اعلا م شده است. این اعداد معرف آن است كه به لحاظ تنوع نیز كشور ما از گوناگونى مطلوبى در زمینه مواد معدنى برخوردار است. بطور كلى میتوان ادعا كرد كه چه به لحاظ تنوع وچه به لحاظ كمى ثروت هاى معدنى بالقوه فراوانى در این سرزمین نهفته است. "هم اینك بیشترین فراوانی در كانسنگ های فلزی به ترتیب متعلق به مس با بیشترین فراوانی ، سپس سرب و روی و پس از آن آهن است .كمترین فراوانی را در میان كانسنگ های فلزی تنگستن با چهار معدن داراست . علاوه بر این كشور ما از نظر فلزات قیمتی نظیر طلا نیز از ذخایر خوبی برخوردار است .اكنون سهم كشور ما در تولید مس وآهن به یك درصد در بازار مواد معدنى جهان رسیده است. كشور ما تولید كننده 1.1%  مس 1% روى و نزدیك به 8/.%  تولید آهن جهان است.

فراوانی  كانسنگ ها تنها منحصر به كانسنگ های فلزی نیست و كانسنگ های غیر فلزی مانند معادن گوگرد و همچنین معادن فسفاتها وسولفاتها را می توان  نام برد . بیشترین فراوانی را درمیان كانسنگ های غیر فلزی باریت كه در صنایع حفاری مورد استفاده قرار می گیرد ، و كمترین فراوانی را میكا داراست كه در صنایع نسوز به كار می رود . فراوانی معادن و ذخایر زیر زمینی بدون تفكیك معادن فلزی و غیرآن در نقشه مشهود است .مواد معدنی اعم از فلزی وغیر فلزی از معادنی كه تنها 20% آنها زیرزمینی و ما بقی روباز هستند ، قابل استخراج است ؛ همچنان كه صنعت نیاز حیاتی به معدن دارد ، معدن ومعدنكاری نیز به زمین شناسی نیاز مبرم دارد ، اكتشاف و استخراج مواد معدنی چه نهفته در اعماق زمین و چه در سطح آن تنها با مطالعات زمین شناسی و شناسایی مناطق مستعد میسر است .

به عنوان مثال كانی های فلزی را در مناطقی كه در گذشته واجد فعالیتهای ماگمایی و آتشفشانی بوده اند می توان یافت ، و یك زمین شناس با توجه به شناسایی پیشینه بخش خاصی از پوسته زمین می تواند احتمال وجود كانی های ارزشمند را ارزیابی كند .به هر روی هم اینك در دنیایی كه تولیدات صنعتی با سرعتی سرسام آور به پیش می رود ، نیاز به مواد اولیه نیز روبه فزونی نهاده است و این مهم خود اهمیت و جایگاه معدن را آشكار می سازد . معدنكاری ، شكافتن دل زمین وبهره وری از مواهب آن است ولی باید در نظر داشت كه این مواهب هیچگاه بی پایان نیستند و تمام آنها را می توان منابع تجدید نشدنی نامید چرا كه حاصل صدها میلیون سال فرآیند آتشفشانی ، دگرگونی ، پیشروی دریا و یا عقب نشینی آن هستند، كه عمر آدمی در مقایسه با زمان مورد نیاز این فرآیندها كمتر از لمحه ایی است . كشور ما چنان كه ذكر آن آمد از معدود كشور هایی است كه معادن آن هم به لحاظ كمی وهم كیفی در سطح مطلوبی قرار دارد با مصرف بهینه آن دسته از مواد معدنی نظیر سوخت كه در زندگی روزمره به كار می آید ، در حفظ ونگهداری این منابع خدادادی بكوشیم ، و فرزندانمان را نیز در این ذخایر شریك سازیم .

منبع :

سایت پایگاه ملی داده های علوم زمین كشور

سایت سازمان زمین شناس كشور