ماندگارترین اثر
كتاب «الكافی» یكى از مهمترین و معتبرترین كتب حدیثى شیعه و ماندگارترین اثر ثقةالاسلام كلینى است. وی این كتاب را در مدت بیست سال تصنیف كرده است. علامه مامقانى مىنویسد: همانند كافى در اسلام نگاشته نشده و گفته مىشود این كتاب بر امام زمان علیهالسلام عرضه شده و آن حضرت آن را پسندیده و فرموده است: «این كتاب براى شیعیان ما كافى است» (1)
این كتاب از سه بخش جداگانه تشكیل شده است:
- اصول كافی
مؤلف گرانقدر در بخش اول كتاب، طى هشت عنوان (فصل) به تبیین اصول اعتقادى شیعه و برخى مطالب دیگر كه با مسائل اعتقادى ارتباط دارد، پرداخته است.
وى هر عنوان را به ابواب مختلفى تقسیم كرده و در هر باب روایات متعددى را نقل كرده است. برخى از این عنوانها بیش از دویست باب دارند. البته تعداد ذكر شده در هر باب بسیار متغیر است؛ گاه در یك باب، تنها یك روایت ذكر شده، در حالى كه در بعضى ابواب، دهها روایت آمده است.
عناوین اصلى كتاب و برخى ویژگىها
1. عنوان العقل و الجهل كه تنها یك باب دارد، مشتمل بر 34 روایت است. توصیههاى امام كاظم (ع)به هشام، در این كتاب آمده است.
2. عنوان فضل العلم داراى ابواب پرشمارى است كه مباحث برخى از آنها عبارتاند از: «وجوب دانشپژوهى»، «آنان كه از راه دانش نان مىخورند»، «صفت علم»، «فضیلتِ دانش و دانشوران»،«نگارش و فضیلت آن»، «صفت عالم»، «تقلید»، «حق عالم»، بدعت و رأى و قیاس» «نهى از سخن بدون دانش»، «وجود همه نیازمندىهاى مردم در قرآن و سنت».
3. عنوان التوحید نیز به موضوعاتى چون: «حدوث عالم و پدید آورند? آن»، « پایینترین درجات شناخت خدا»،« نهى از سخن گفتن در كیفیت او»،« باطل كردن نظری? دیدن خدا»،« صفات ذات خدا»،« اراده و دیگر صفات فعل خدا»،« معانى اسماء الهى»،« مشیّت و اراده»،« سعادت و شقاوت»،«جبر و قدر و امر بین الامرین» پرداخته شده است.
4. عنوان الحجة كه پس از ایمان و كفر، گستردهترین بخش كتاب اصول كافى است، روایات زیادى در بیش از یكصد و سى باب، نقل شده است.
5. عنوان الایمان و الكفر، گستردهترین بخش اصول كافى و مشتمل بر بیش از دویست باب است. مباحث اصلى این كتاب عبارتاند از: «خلقت مؤمن و كافر»، «معنى اسلام و ایمان»،« صفات مؤمن و حقایق ایمان»،« اصول و فروع كفر»، «گناهان و آثار،درجات و انواع آنها»و«انواع کفر».
6. عنوان الدعاء در دو بخش تنظیم شده است:قسم اول در بیان فضیلت دعا و آداب آن است. در این بخش، ابتدا به «آثار دعا»،« تغییر قضاى الهى به وسیله دعا»، «شفاى همه دردها» و استجابت آن پرداخته شده، سپس آداب دعا همانند: «تقدّم در دعا»، «رو به قبله نشستن و یاد خدا در هنگام دعا»، «دعاى پنهان»، «اوقات مناسب دعا» و «اجتماع افراد در دعا» تبیین شده است.در بخش دوم، متن برخى ادعیه و اذكار كوتاه كه به صورت مطلق یا ویژ? برخى از حالات است، گردآورى شده است. نظیر:دعا هنگام بیدار شدن و خروج از منزل، به دنبال نمازها، هنگام بیمارىها، ویا هنگام قرائت قرآن.
7. عنوان فضل القرآن در چهارده باب، فضیلت حاملان قرآن، و نیز فضیلت تعلّم، حفظ ، قرائت و ترتیل آن را تبیین كرده است. همچنین مقدار فضیلت خواندن قرآن در هر روز نیز در این کتاب معیّن شده است.
8. عنوان العشرة، لزوم معاشرت، معاشرت نیك، معاشران خوب و بد و نیز برخى از آداب و وظایف معاشرت و روابط اجتماعى نظیر: سلام گفتن به یكدیگر، احترام بزرگسالان، احترام كریمان، رعایت امانت در جلسات، حق همسایه، حقّ همسر، نامهنگارى و... بررسى شده است.
فروع كافی
بخش دوم «فروع الكافی» نام دارد دربردارند? روایات مربوط به مسائل فقهى است. برخی عناوین موجود:
1. كتاب الطهارة، 2. كتاب الصلاة، 3. كتاب الزكاة والصدقه، 4. كتاب الصیام، 5. كتاب الحج، 6. كتاب الجهاد، و ...
فروع كافى بزرگترین بخش كتاب كافى به حساب مىآید.
روضه كافی
در سومین بخش از كتاب كافى كه به نام «روضه» شهرت دارد، روایات مربوط به موضوعات مختلف و متنوع، بدون هیچ ترتیب و نظم خاصى گردآورى شده است. براى نمونه، به برخى از موضوعات آن اشاره مىشود:
1. تأویل و تفسیر برخى آیات قرآن مجید
2. توصیهها و اندرزهاى ائمه علیهم السلام
3. رؤیا و انواع آن
4. دردها و درمانها
5. كیفیت آفرینش جهان هستى و برخى از پدیدههاى آن
6. تاریخ بعضى از پیامبران بزرگ
7. فضیلت شیعه و وظایف آن
8. برخى مسائل تاریخ صدر اسلام و زمان خلافت امیرمؤمنان
9. مهدى علیه السلام و صفات او و نیز اصحاب و ویژگىهاى زمان حضور او
10. تاریخ زندگى برخى اصحاب و اشخاص، نظیر ابوذر،سلمان، جعفر بن ابى طالب.
پی نوشت:
1- تنقیح المقال، ج 3، ص 202
منبع:
مدنی بجستانی، سید محمود، كتاب فرهنگ کتب حدیثی شیعه.