مشهورترین محدّث
یكی از مشهورترین محدثان نامی شیعه، ثقةالاسلام محمّد بن یعقوب بن اسحاق كلینی، معروف به «كلینی» است. كلینی اصالتا ایرانی و از روستای «كلین» واقع در 38 كیلومتری شهرری و ناحیه جنوب غربی جاده قم ـ تهران، نزدیك حسن آباد كنونی است.
آرامگاه پدر كلینی، یعنی یعقوب بن اسحاق ـ كه از بزرگان شیعیان آن روز بوده ـ هم اكنون در قریه «كلین» بوده و زیارتگاه مردم آن سامان است.
موقعیت كلینی در جهان اسلام
ثقةالاسلام كلینی در عصر امام حسن عسكری علیه السلام متولد شد و با چهار سفیر و نماینده خاص امام زمان علیه السلام ـ كه در طول غیبت كوتاه آن حضرت، رابط بین شیعیان و امام زمان علیه السلام بودند ـ هم عصر بود.
عموم طبقات، او را به راستی گفتار و درستی كردار و احاطه كامل بر احادیث و اخبار میستودند؛ به طوری كه نوشتهاند شیعه و سنی در اخذ فتوا به وی مراجعه میكردند و در این خصوص، مورد وثوق و اعتماد هر دو فرقه بود. به همین جهت ملقب به ثقةالاسلام گشت و او نخستین دانشمند اسلامی است كه به این لقب خوانده شده است.
كلینی در امانت و عدالت، تقوا و فضیلت، حفظ و ضبط احادیث ـ كه همه از شرایط یك فرد محدث موثق جامع الشرایط بوده است ـ مانند نداشت.
استادان کلینی
ثقةالاسلام كلینی در ری، قم، بغداد، كوفه و دیگر نقاط دور و نزدیك ممالك اسلامی ـ كه امروز برای ما درست روشن نیست ـ در نیمه دوم سده سوم هجری، دانشمندان بزرگ، فقها و محدثان بسیاری را ملاقات كرده و از خرمن معلومات و محفوظات آنها خوشهها چیده و بهرهها گرفته است.
احمد بن ادریس قمی، احمد بن محمّد بن سعید همدانی معروف به ابن عقده، احمد بن محمّد بن عاصم كوفی، احمد بن مهران، اسحاق بن یعقوب، حسین بن محمّد بن عمران اشعری قمی، علی بن ابراهیم قمی، عبداللّه بن احمد بن عبداللّه برقی، محمّد بن حسن صفار , ...
شاگردان کلینی
این عده از فقها و محدثان بنام شیعه از جمله شاگردان كلینی به شمار میروند:
احمد بن ابراهیم، معروف به ابن ابی رافع صیمری، احمد بن كاتب كوفی، احمد بن علی بن سعید كوفی، جعفر بن محمّد بن قولویه قمی، عبدالكریم بن عبداللّه بن نصر بزاز تنیسی، محمّد بن ابراهیم نعمانی، معروف به ابن ابی زینب ـ كه از شاگردان مخصوص و نزدیكان او بود و كتاب الكافی او را نسخه برداری كرده است ـ، محمّد بن احمد صفوانی ـ او نیز از شاگردان مخصوص او بود و كتاب الكافی را رونوشت كرده است ـ، محمّد بن محمّد بن عصام كلینی، هارون بن موسی تلعكبری شیبانی و...
تألیفات كلینی
شیخ اجل طوسی این كتابها را جزء تألیفات كلینی به شمار آورده:
1. كتاب الرجال،
2.كتاب الردّ علی القرامطه،(1)
3. كتاب رسائل الائمّة علیهمالسلام،
4. كتاب تعبیر الرؤیأ،
5. مجموعه شعر (مشتمل بر قصایدی كه شعرا در مناقب و فضایل اهلبیت عصمت و طهارت علیهم السلام گفته اند)،
6. كتاب الكافی.
وفات و مرقد کلینی
ثقةالاسلام كلینی پس از آن همه كوشش و تألیف و رواج و رونق مكتب خردپسند اهلبیت عصمت و طهارت علیهم السلام، سرانجام در سال 328 یا 329 ـ كه مصادف با آغاز غیبت كبرای امام زمان علیه السلام بود ـ در شهر بغداد چشم از جهان فروبست. آرامگاهش امروز در ناحیه شرقی نهر دجله، كنار پل قدیم بغداد، معروف و زیارتگاه مسلمانان است.
پی نوشت:
1. قرامطه، فرقهاى كه عقیده داشتند اسماعیل پسر امام صادق علیهالسلام ، امام غایب است. اولین بار شخصى به نام «قرمط» از مردم كوفه، چنین ادعایى كرد و پیروان او به نام وى خوانده شدند.
منبع:
مرحوم حجت‌الاسلام علی دوانی، كتاب مفاخر اسلام، ج 3، ص 40 ؛ با اندكی تصرف
