امنیت شبكه: چالشها و راهكارها

(قسمت دوم)

4: راهكارهای امنیتی شبكه 4-1: كنترل دولتی

علاوه بر بهره‌گیری از امكانات فنی، روشهای كنترل دیگری نیز برای مهار اینترنت پیشنهاد شده است. در این روش، سیاست كلی حاكم بر كشور اجازه دسترسی به پایگاههای مخرب و ضد اخلاقی را نمی‌دهد و دولت شبكه‌های جهانی را از دروازه اتصال و ورود به كشور با فیلترهای مخصوص كنترل می‌كند.

4-2: كنترل سازمانی

روش دیگر كنترل سازمانی است كه معمولاً سازمان، اداره یا تشكیلاتی كه مسئولیت سرویس‌دهی و اتصال شهروندان را به اینترنت به عهده می‌گیرند، خود موظف به كنترل شبكه و نظارت بر استفاده صحیح از آن می‌شود تا با الزامات قانونی و اخلاقی تواماً انجام این وظیفه را تضمین كند.

4-3: كنترل فردی

كنترل فردی روش دیگری است كه قابل انجام است. در این نوع كنترل تمام تضمینهای اجرایی، درون فردی است و شخص با بهره‌گیری از وجدان فردی و مبانی اخلاقی و تعهد دینی، مراقبتهای لازم را در ارتباط با شبكه‌های جهانی به عمل آورد. این اعتقاد و فرهنگ در محدودة خانواده نیز اعمال می‌شود و چه بسا اطرافیان را نیز تحت تأثیر قرار دهد. البته شیوة اخیر در صورتی ممكن خواه بود كه واگذاری خط اشتراك IP پس از شناسایی كامل افراد و با ملاحظه خصوصیات اخلاقی آنان انجام پذیرد. در غیر این صورت تصور اعمال چنین كنترلی از سوی تك تك افراد جامعه صرفاً در حد آرزو باقی خواهد ماند. آرزویی كه نمی‌تواند بسیاری از تأثیرات سوء این شبكه را از بین ببرد و آن را بسوی شبكه سالم سوق دهد.

4-4: تقویت اینترانت‌ها

از سوی دیگر تقویت شبكه‌های داخلی كه به اینترانت معرو ف است می‌تواند نقش بسزایی در كاهش آلودگیهای فرهنگی و اطلاعاتی اینترنت یاری كند. قرار دادن اطلاعات مفید اینترنت به صورت ناپیوسته و روی شبكه‌های داخلی یا اینترانتها، علاوه بر ارائة خدمات و اطلاع‌رسانی سالم، پس از چندی، بایگانی غنی و پرباری از انواع اطلاعات فراهم آمده از چهار گوشه جهان را در اختیار كاربران قرار می‌دهد كه با افزایش اطلاعات داخلی و یا روزآمد كردن آن، به عنوان زیربنای اطلاعاتی كشور قابل طرح می‌باشد. به هر حال سرعت بالا و هزینه كم در استفاده از اینترانتها، دو عامل مورد توجه كاربران به شبكه‌های داخلی است كه به نظر نمی‌رسد محمل مناسبی برای اطلاعات گزینش شده اینترنت باشد.

4-5: وجود یك نظام قانونمند اینترنتی

مورد دیگر كه كارشناسان از آن به عنوان پادزهر آسیبهای اینترنتی از قبیل تهاجم فرهنگی، اطلاعات نادرست و یا پیامدهای ضد اخلاقی نام می‌برند، وجود یك نظام قانونمند اینترنتی در جامعه است كه ادارة آن از سوی یك متولی قدرتمند و كاردان می‌تواند اینترنت سركش و افسار گسیخته را مهار كند و از آن به نحو شایسته بهره‌برداری نماید.
این نظام اگر با یك نظام حقوقی و دادرسی جامع و عمیق توأم باشد، موارد تخلف و سوءاستفاده از این ابزار به راحتی قابل تشخیص و پیگیری قضایی خواهد بود. در این صورت امكان سوءاستفاده و تأثیرپذیری از فرهنگهای بیگانه كه عموماً مغایر با اصول اخلاقی ماست، به طرز چشمگیری كاهش می‌یابد.

4-6: كار گسترده فرهنگی برای آگاهی كاربران

اما بهترین روش، كار گستردة فرهنگی، برای آگاهی كاربران است. كافی است كه آنها آگاه شوند كه گرایش و ارتباط با پایگاههای غیرمتعارف جز ضلالت و تباهی ثمره‌های ندارد. باید تقوای درونی و اعتقادات دینی كاربران را رشد داد و آنها را تقویت كرد. بنابراین بهترین بارو (فایروال) برای ممانعت از خطرات اینترنت و جلوگیری از تأثیر ابعاد منفی آن، وجدان درونی و ایمان هر نسل است كه بخشی از این ایمان را علمای دین باید در وجود نسل جوان و انسانهای این عصر بارور سازند.

4-7: فایروالها

در حقیقت فایروال یا بارو شبكه‌های كوچك خانگی و شبكه‌های بزرگ شركتی را از حملات احتمالی رخنه‌گرها (هكرها) و وب سایتهای نامناسب و خطرناك حفظ می‌كند و مانع و سدی است كه متعلقات و دارایهای شما را از دسترس نیروهای متخاصم دور نگاه می‌دارد.
بارو یك برنامه یا وسیله سخت‌افزاری است كه اطلاعات ورودی به سیستم رایانه‌ و شبكه‌های اختصاصی را تصفیه می‌كند. اگر یك بسته اطلاعاتی ورودی به وسیلة فیلترها نشان‌دار شود، اجازه ورود به شبكه و رایانه كاربر را نخواهد داشت.
به عنوان مثال در یك شركت بزرگ بیش از صد رایانه‌ وجود دارد كه با كارت شبكه به یكدیگر متصل هستند. این شبكة داخلی توسط یك یا چند خط ویژه به اینترنت متصل است. بدون استفاده از یك بارو تمام رایانه‌ها و اطلاعات موجود در این شبكه برای شخص خارج از شبكه قابل دسترسی است و اگر این شخص راه خود را بشناسد می‌تواند یك یك رایانه‌ها را بررسی و با آنها ارتباط هوشمند برقرار كند. در این حالت اگر یك كارمند خطایی را انجام دهد و یك حفره امنیتی ایجاد شود، رخنه‌گرها می‌توانند وارد سیستم شده و از این حفره سوء استفاده كنند.
اما با داشتن یك بارو همه چیز متفاوت خواهد بود. باروها روی خطوطی كه ارتباط اینترنتی برقرار می‌كنند، نصب می‌شوند و از یك سری قانونهای امنیتی پیروی می‌كنند. به عنوان مثال یكی از قانونهای امنیتی شركت می‌تواند به صورت زیر باشد:
از تمام پانصد رایانه‌ موجود در شركت فقط یكی اجازه دریافت صفحات ftp را دارد و بارو باید مانع از ارتباط دیگر رایانه‌ها از طریق ftp شود.
این شركت می‌تواند برای وب سرورها و سرورهای هوشمند و غیره نیز چنین قوانینی در نظر بگیرد. علاوه بر این، شركت می‌تواند نحوة اتصال كاربران- كارمندان به شبكه اینترنت را نیز كنترل كند به عنوان مثال اجازه ارسال فایل از شبكه به خارج را ندهد.
در حقیقت با استفاده از بارو یك شركت می‌تواند نحوة استفاده از اینترنت را تعیین كند. باروها برای كنترل جریان عبوری در شبكه‌ها از سه روش استفاده می‌كنند:

1:Packet Filtering

یك بسته اطلاعاتی با توجه به فیلترهای تعیین شده مورد تحلیل و ارزیابی قرار می‌گیرند. بسته‌هایی كه از تمام فیلترها عبور می‌كنند به سیستمهای موردنیاز فرستاده شده و بقیه بسته‌ها رد می‌شوند.

2: Proxy Services

اطلاعات موجود در اینترنت توسط بارو اصلاح می‌شود و سپس به سیستم فرستاده می‌شود و بالعكس.

3: Stateful Inspection

این روش جدید محتوای هر بسته با بسته‌های اطلاعاتی ویژه‌ای از اطلاعات مورد اطمینان مقایسه می‌شوند. اطلاعاتی كه باید از درون بارو به بیرون فرستاده شوند، با اطلاعاتی كه از بیرون به درون ارسال می‌شود، از لحاظ داشتن خصوصیات ویژه مقایسه می‌شوند و در صورتی كه با یكدیگر ارتباط منطقی داشتن اجازه عبور به آنها داده می‌شود و در غیر اینصورت امكان مبادلة اطلاعات فراهم نمی‌شود.

4-8: سیاست‌گذاری ملی در بستر جهانی

واقعیت این است كه بدون ملاحظه چند الگوی ملی در برخورد با اینترنت نمی‌توان از سیاست‌گذاری مبتنی بر فهم جهانی سخن گفت. لذا معرفی اجمالی چند نمونه كه با سه رویكرد تحول‌گرا، ثبات‌گرا، و اعتدال‌گرا تناسب بیشتری دارند ضروری است.

4-8-1: الگوی آمریكایی

اینترنت در آمریكا هم به عنوان تهدید امنیتی و هم به عنوان بزرگترین فرصت ملی تلقی می‌شود. كاخ سفید در پنجم ژانویه سال 2000 بیانیه‌ای را تحت عنوان «استراتژی امنیت ملی در قرن جدید» منتشر كرد. در این بیانیه ضمن برشمردن منافع حیاتی آمریكا، از اینترنت به عنوان مهمترین ابزار دیپلماسی مردمی نام برده شده است.
پیشرفت جهانی تكنولوژیهای آزاد و اطلاع‌رسانی چون اینترنت توانایی شهروندان و مؤسسات را برای تأثیرگذاری بر سیستمهای دولتها تا حد غیرقابل تصوری بالا برده است. دیپلماسی مردمی یعنی تلاش برای انتقال اطلاعات و پیامهایمان به مردم جهان یكی از ابعاد مهم استراتژی امنیت ملی ماست. برنامه‌ریزی ما باید به گونه‌ای باشد كه توانایی ما را برای اطلاع‌رسانی و تأثیرگذاری بر ملل كشورهای دیگر در جهت منافع آمریكا تقویت كند و گفتگوی میان شهروندان و مؤسسات آمریكایی را با نظائرشان در دیگر كشورها توسعه ببخشد. توسعة اینترنت در داخل و استفاده از آن برای تأثیرگذاری بر دیگران بخش مهمی از سیاستهای استراتژیك آمریكاست.
افزایش جرایم رایانه‌ای در آمریكا از جمله حمله به سایتهای Amazon و yahoo، ریس FBI را واداشت تا در فوریه 2000 از كنگره بخواهد 37 میلیون دلار به بودجه 100 میلیون دلاری وزارت دادگستری برای مبارزه با جرایم رایانه‌ای بیفزاید و كلینتون در همان ماه درخواست یك بودجه 9 میلیون دلاری برای تأسیس مركز امنیت ملی، مشاركت شركتهای اینترنتی و تجارت الكترونیك علیه حمله‌كنندگان به سایتهای رایانه‌ای را به كنگره ارائه داد.

4-8-2: الگوی فلسطین اشغالی

این كشور در فاصله سال 1994 تا 2000 تبدیل به یك غول صنعت اینترنت شده است این كشور در سطح داخلی چنین سیاستهایی اتخاذ كرده است:
- اختصاص 3% از GDP كشور معادل 90 میلیارد دلار به تحقیق و توسعه در زمینه تكنولوژی پیشرفته
- آموزش مهارتهای پیشرفته رایانه‌ای در دوران سربازی و تداوم آموزش در دوران خدمت احتیاط.
تولید Checkpoint با پیشینه و ریشه در كاربردهای نظامی و به عنوان یكی از قابل اطمینان‌ترین و پرفروشترین باروهای جهان كه كشورهای عربی نیز به آن متكی هستند، یكی از سیاستهای جهانی كشور مذكور است.

4-8-3: الگوی چینی

چین رسماً اعلام كرده است به دنبال برقراری توازن میان جریان آزاد اطلاعات و صیانت فرهنگ و ارزشهای اجتماعی خود می‌باشد. پیتر پیت معاون شركت دولتی اینترنت چین گفته است:
ما علاقه به قمار، پورنوگرافی و موارد حساسیت برانگیز سیاسی نداریم اما حتی با محتوای فیلتر شده، اینترنت را تنها و مهمترین نیرویی می‌دانیم كه درهای چین را بر روی دنیا می‌گشاید راه تغییرات اقتصادی را هموار می‌كند.
در اجرای این استراتژی چین اقدامات زیر را انجام داده است:
- سرمایه‌گذاری عظیم در صنایع الكترونیك، مخابرات و رایانه
- اقدامات وسیع و سازمان یافته برای تكثیر، شكستن قفل و شبیه‌سازی نرم‌افزارها و برنامه‌های كاربردی رایانه‌ای و تقویت صنعت عظیم نرم‌افزار در چین
- تأسیس شركت دولتی اینترنت چین و انحصار ورود اینترنت به كشور از طریق این شركت
- همكاری شركت با غولهای اینترنتی آمریكا برای ایجاد خدمات مبتنی بر وب با استانداردهای كیفی AQL و استانداردهای اخلاقی و قانونی چین
- جلب همكاری AQL و Netscape برای تولید یك پویشگر اینترنت به زبان چینی
- هزینه عظیم برای فیلتر كردن محتوای نامناسب اخلاقی و سیاسی در اینترنت

4-8-4: الگوی كشورهای عربی حاشیه خلیج فارس

تقریباً در تمام كشورهای حاشیه خلیج فارس كنترل قوی دولتی بر محتوا و توزیع اطلاعات وجود دارد. این كنترلها به علل مذهبی، سیاسی و فشارهای داخلی صورت می‌گیرد. روش اصلی كنترل اطلاعات الكترونیك، در این كشورها انحصار مخابرات در شركتهای دولتی است. یكی از پیامدهای اصلی این كنترل دولتی تأخیر در رسیدن اینترنت و كندی در همه‌گیر شدن آن در این كشورهاست. در كشورهای عربی منطقه خلیج فارس دولت و بخش دانشگاهی عامل گسترش اینترنت نبوده‌اند، در عوض تجارت آزاد و بازرگانان خارجی مقیم، بیشترین مشتاقان و كاربران اینترنت را تشكیل می‌دهند. در واقع هیچ شخص، سازمان، و تجارت مدنی نمی‌تواند بدون اتكاء به وب و اینترنت در رقابت جهانی برای دسترسی به منابع طبیعی و اقتصادی خلیج فارس به بقاء خود ادامه دهد. اقتصاد وابسته و ادغام منطقه در اقتصاد جهانی، اتصال به اینترنت را گریزناپذیر می‌كند. بازار مصرف اینترنت در كشورهای عربی خلیج فارس، اساساً تجاری است.
كشورهای خلیج فارس از نظر سیاستگذاری در مورد اینترنت روی یك طیف قرار دارند كه یك طرف آن عراق و طرف دیگر آن یمن و قطر است.
عراق تاكنون رسماً به اینترنت متصل نشده است و مودمهای شخصی را ممنوع كرده است. از طرف دیگر یمن و قطر با حذف هرگونه كنترلی بر روی اینترنت و سرمایه‌گذاری برای گسترش زیر ساختها به منافع اینترنت بیشتر از خطرات آن بها داده‌اند.
كویت با برخورداری از سیستم مخابراتی كاملاً پذیرفته در سال 1994 ارائه خدمات عمومی اینترنت را آغاز كرد. وزارت مخابرات كویت امتیاز ISP را ابتدا به گلف نت و سپس به یك كمپانی دیگر واگذار كرد. گلف نت از طریق ماهواره Sprint به آمریكا متصل است. دانشجویان كویتی بدون هیچ گونه هزینه به اینترنت دسترسی دارند
عمان به واسطه جبران عقب ماندگی نسبی از دیگر كشورهای خلیج فارس، بازسازی سیستم مخابراتی را در اولویتهای خود قرار داده است. در چارچوب یك طراحی ملی برای زیرساختها و خدمات مخابراتی GTO سازمان عمومی مخابرات طرحی را برای سال 2000 ارائه كرد كه در آن امكان دسترسی به هر اطلاعی در هر زمانی در هر كجا و به هر شكل برای دولت و بخش خصوصی پیش‌بینی شده‌اند. GTO در سال 1995 یك مناقصه بین‌المللی را برای ISP اعلام كرد. در این مناقصه Sprint آمریكا برگزیده شد و علاوه بر ایجاد سایت، اداره آن را به مدت 5 سال تعهد كرد. دسترسی عمومی به اینترنت از دسامبر 1996 فراهم شد و كاربری تجاری آن به سرعت توسعه یافت.
قطر مدرن‌ترین شبكة مخابراتی منطقه را ایجاد كرده است و انحصار مخابرات دولتی توسط Qtel اعمال می‌شود كه تنها ISP كشور را دارا می‌باشد، ولی بررسیهایی به منظور خصوصی‌سازی، ولی به صورت غیررقابتی در حال انجام است. دولت در كنار اینترنت، یك سیستم اطلاعاتی ژئوفیزیكی را با اهداف توسعه بخشی عمومی و خصوصی به سرعت توسعه داده است ولی آموزش عالی و دانشگاه بهره چندانی از آن نبرده‌اند. قطر تنها كشور حاشیه خلیج فارس است كه خود را منطقه فارغ از سانسور اطلاعات معرفی كرده و هیچ‌گونه كنترلی بر محتوای اینترنت اعمال نمی‌كند. تنها حساسیت دولت مسأله پورنوگرافی است كه با استفاده از باروها تا حدی كنترل می‌شود.
امارات متحده عربی از سال 1995 ارزان قیمت‌ترین و نظارت شده‌ترین خدمات اینترنت منطقه را ارائه می‌كند و نسبت به جمعیت دارای بیشترین تعداد رایانه متصل به اینترنت است. دولت و بخش تجاری و دانشگاهها همه پشتیبان اینترنت هستند و از آن به خوبی بهره‌برداری می‌كنند. وزارت مخابرات با راه‌اندازی چند پراكسی سرور گران قیمت تمام تبادلات داده‌ها را فیلتر و كنترل می‌كند. در عین حال امارات شاهد بیشترین مباحثات افكار عمومی درباره خطرات استفاده از اینترنت بوده است.
عربستان سعودی بزرگترین و محافظه‌كارترین كشور منطقه است و به موارد غیراخلاقی و فعالیتهای تبعیدیان خارج نشین بسیار حساس است. هنوز اینترنت در سعودی توسعة چندانی پیدا نكرده است و دسترسی عمومی در اینترنت همگانی نشده است، اما برخی از بخشهای دولتی، پزشكی و دانشگاهی از طریق یك اتصال ماهواره‌ای به آمریكا از خدمات اینترنت استفاده می‌كنند. سعودی گران‌ترین طرح مطالعاتی در مورد كاربردها و استلزامات اینترنت را به مدت دو سال پیگیری كرد و در نتیجه روش مدیریت كاملاً متمركز برای ورود اینترنت به كشور و كنترل كل ورودی توسط یك باروی ملی برای جلوگیری از دسترسی به محتوای نامناسب از طرف دولت پذیرفته شد.

5- اینترنت و امنیت فرهنگی ایران

در بحبوحه جنگ نگرشها، این واقعیت را نباید از نظر دور داشت كه در حال حاضر اینترنت در ایران نقش بسیار مهمی از لحاظ امنیت فرهنگی ایفاء می‌كند. از نظر علمی افزایش توانایی دسترسی دانشجویان، اساتید، و محققان ایرانی به منابع الكترونیك و تماسهای علمی با دانشمندان دیگر كشورها كاملاً مرهون اینترنت دانشگاهیان است. از نظر افزایش توان كسب آگاهیهای سیاسی و اجتماعی و دریافت آراء مختلف و امكان گفتگو نمی‌توان نقش اینترنت را انكار كرد. امروزه سایتهای مختلف ایرانی با تشكیل گروههای مباحثاتی بسیار جدید در مورد مسائل جهانی و ملی عرضه وسیعی را برای آگاهی جویی و اعلام نظرهای تخصصی و عمومی فراهم كرده‌اند (سیك، 1999). پیگیری نظرسنجی‌های اینترنتی در مورد انتخاب مجلس ششم، انتخاب رئیس مجلس، فایده یا ضرر ارتباط با آمریكا، انتخاب مهمترین شخصیت قرن اخیر ایران، نشان می‌دهد كه اینترنت برای ایرانیان امكانات كاملاً‌مساعدی برای ابراز آزادانه عقاید و مشاركت سیاسی و فرهنگی فراهم آورده است. حتی برخی احزاب و داوطلبان نمایندگی برای تبلیغات انتخاباتی خود، از اینترنت استفاده كرده‌اند. به این ترتیب می‌توان نقش مهمی برای اینترنت در گسترش آزادیها و مشاركت سیاسی و دمكراسی فرهنگی قائل شد.

5-1: معیارهای امنیت فرهنگی در سیاستگذاری

برای تحلیل فرآیند سیاستگذاری در مورد اینترنت در ایران، پاسخ به سؤالاتی در مورد آزادی بیان، كنترل جریان اطلاعات، قوانین مربوط و در یك بیان نظریه هنجاری حاكم بر رسانه‌های جدید ضروری است. این سؤالات به 5 حیطه اصلی قابل تحلیل است:
حق ارتباط خصوصی
حق ارتباط ناشناس
حق رمزگذاری در ارتباط
معافیت كانال ارتباطی از مسئولیت محتوی
دسترسی عمومی و ارزان
با توجه به تحقیق محسنیان راد (1376) نظریه حاكم بر رسانه‌های مرسوم در ایران در سال 1376، آمیزه‌ای از نظریه مسئولیت اجتماعی، توسعة بخش و ایدئولوژیك بوده است. تغییرات سیاسی سال 76 به بعد نقش نظریه مسئولیت اجتماعی را تقویت كرده است. ولی در مورد اینترنت وضع كاملاً متفاوت است و حاكمیت تئوری آزادی‌گرا بر دسترسی و انتشار از طریق اینترنت كاملاً ملموس است. تا اواخر نیمه اول سال 1380، دولت هیچ گونه نظارت و دخالت ملموسی در مورد آن نداشته است. زیرا:
1. قوانین مربوط به مطبوعات كه عمده‌ترین قانون در حوزة محدوده محدودیتهای آزادی بیان است شامل گفتار روی شبكه نمی‌شود.
2. افراد، سازمانها و شركتها امكان دسترسی به سرویس دهندگان اینترنت را از طریق خطوط تلفن دارند.
3. برای دسترسی به اینترنت هیچ گونه مجوز دولتی لازم نیست.
4. دسترسی به اینترنت با پست یا پست الكترونیك نیاز به هیچ گونه تأییدای از طرف هیچ سازمان دولتی ندارد.
5. هیچ دستورالعمل یا بخشنامه‌ای وجود ندارد كه سرویس دهندگان را موظف كند اطلاعات مربوط به مشتركان، كاربران و محتوای داده‌های تبادل شده را به سازمانهای دولتی ارائه دهند.
6. هیچ قانون یا دستورالعملی برای منع رمزگذاری محتوای داده‌های مبادله شده وجود ندارد.
7. هیچ قانونی وجود ندارد كه سرویس‌دهندگان ملزم به كنترل محتوا نماید.
8. هیچ سیاست و اقدام مشخصی در مورد سانسور یا بلوك كردن سایتها، گروههای مباحثاتی و آدرسهای پست الكترونیكی وجود ندارد و ایران فاقد یك بارو و سیستم فیلترینگ ملی و مركزی است.
9. هیچ قانونی وجود ندارد كه سرویس‌دهندگان را مسئول محتوای سایتهای روی سرویس بداند.
10. كافه‌های اینترنتی به سرعت در حال رشد است و هیچ قانون خاصی برای نحوة تأسیس و نحوة اداره وجود ندارد، این كافه‌ها تابع قانون اماكن عمومی هستند.
11. خدمات اینترنت در ایران به سرعت ارزان شده است و دولت برای دسترسیهای دانشگاهی سوبسید قابل ملاحظه‌ای را پذیرفته است. سیاست گسترش فیبر نوری و افزایش ظرفیت تبادل بین‌المللی داده‌ها از سیاستهای جاری دولت است.

5-2: مشكلات فعلی سیاستگذاری در امنیت فرهنگی و اینترنت

در جریان سیاستگذاری برای اینترنت در كشور ما موانع جدی وجود دارد. این موانع را می‌توان به شرح زیر مرتب كرد:
1. فقدان استراتژی فرهنگی كلان در مورد صنایع فرهنگی جدید
2. فقدان سیاست ملی مخابراتی
- روشن نبودن اولویت‌بندی در مورد گسترش تلفن ثابت، همراه و مخابرات داده‌ها
- روشن نبودن میزان ظرفیت دولت در پذیرش مشاركت بخش خصوصی در وارد كردن و توزیع اینترنت
3. فقدان سیاست روشن گمركی
در مورد مجاز یا ممنوع بودن واردات تجهیزات، دریافت و ارسال ماهواره‌ای برای خدمات اینترنت
4. وجود رقابت تخریبی میان ارگانهای عمومی
متولی اینترنت در كشور از جمله فیزیك نظری، شركت مخابرات، صدا و سیما
5. فقدان سیاست ملی اطلاع‌رسانی
علی‌الرغم تشكیل شورای عالی اطلاع‌رسانی این شورا به سیاست‌گذاری تفصیلی و اعلام شده‌ای در زمینة اطلاع‌رسانی دست نیافته است. وجود مدعیان و متولیان متعدد در مدیریت ملی اطلاعات و عدم تفكیك وظایف آنها موجب كندی و بلكه عقب‌ماندگی جدی ایران در تولید و سازماندهی اطلاعات الكترونیك شده است. امروزه به علت عدم سازماندهی اطلاعات علمی كشور، دسترسی به كتابخانه كنگرة آمریكا بسیار ساده‌تر و مفیدتر از دسترسی به كتابخانه‌های ملی، مجلس و دانشگاه تهران است.
6. فقدان سیاستهای نظارتی و امنیتی
هم اكنون بایستی روشن شود كه مسئول حفاظت از داده‌های موجود در سامانه‌های نظامی، امنیتی، اقتصادی كشور كیست؟
چه سازمانی مسئول جلوگیری، پیشگیری و پیگیری حملات الكترونیكی و نقش امنیت سامانه‌های ملی است؟
چه سازمانی متولی سیاستگذاری و تعیین موارد ممنوعه در تبادل داده‌ها است؟
كدام سازمان مسئول نظارت بر كیفیت فرهنگی و محتوای سایتهای تولیدشده و قابل دسترس در كشور است؟

5-3: ملاحظات فرهنگی در سیاستگذاری
به نظر می‌رسد ملاحظات اساسی فرهنگی در سیاستگذاری آتی در مورد اینترنت در ایران به شرح زیر می‌باشد:
- گسترش اینترنت در كشور ایران باید به گونه‌ای باشد كه به خلاقیت‌گستری مدد رسانده، نه اینكه موجبات خلاقیت‌زدایی را فراهم آورد. سیاستگذاری در مورد توسعه اینترنت نباید به توسعه مصرف یا باز تولید محتوای آن محدود شود، بلكه باید گسترش فرهنگ بومی و مذهبی و مقاومت فرهنگی را به دنبال داشته باشد.
- بیش و پیش از توسعه اینترنت باید به نظام تولید و سازماندهی الكترونیك اطلاعات علمی، اداری و مالی براساس استانداردهای قابل تبادل در شبكة اهتمام داشت و بودجه‌های كلانی را به این امر اختصاص داد.
- تدوین و اجرای قوانین موردنیاز و روزآمد در حوزة ارتباطات شبكه‌ای بسیار اساسی است این قوانین به خصوص موضوع حقوق تكثیر و مالكیت آثار فرهنگی و نرم‌افزارها و اطلاعات الكترونیك تأثیر قطعی در تشویق تولید فرهنگی بر روی شبكه دارد.
- در سیاستگذاری فرهنگی باید چگونگی كاربرد تكنولوژی توسط مؤسسات فرهنگی و تأثیر آن را بر مخاطبان در نظر گرفت. معلوم نیست كه هرگونه استفاده از تكنولوژی جدید لزوم به افزایش تأثیرپذیری مخاطبان منجر شود.
- نظام نظارت فرهنگی بر محتوای داده‌های مبادله شده و ثبت ملی نقش اساسی در پیشگیری از گسترش فساد، تهدیدات امنیتی، رسوخ جاسوسی و خرابكاری الكترونیك و عملیات روانی دارد.

جمع‌بندی

به نظر می‌رسد تهدید اصلی و بالفعل كشور در مورد اینترنت، فقدان گفتمان امنیتی در مورد این پدیده است. اینترنت كه بطور بالقوه می‌تواند هم تهدید و هم فرصتی طلایی برای امنیت فرهنگی و سیاسی باشد، به وسیله‌ای برای فشار سیاسی و اقتصادی تبدیل شده است.
فقدان دانش جامع‌نگر در مورد صورت مسأله و عدم وجود مطالعات سیاستگذاری مقایسه‌ای در كشور، حاكمیت روش آزمون خطا و اعمال سلایق فردی و سازمانی را به دنبال داشته است.
مسئولیت‌پذیری دولت در سیاستگذاری علمی، كارشناسانه و همه سو نگر و بهره‌گیری از تمام توان علمی كشور، شرط اصلی تحقق بیشترین منافع و كمترین آسیبها از صنعت اینترنت در ایران است.
برای جلوگیری از اثرات مخرب ارتباط با پایگاههای ضداخلاقی باید به سمتی حركت كنیم كه سایتهای مفید، جذابیت پیدا كند. یعنی ابتدا در حد توان باید در زمینة سایتهای مفید و درعین حال جذاب سرمایه‌گذاری كنیم. از طرف دیگر هم باید موارد منفی را سد كنیم، یعنی از نفوذ سایتهای مخرب، به این سو جلوگیری كنیم. چون در كشورهای غربی، مثل انگلیس، مسأله استفاده از سایتهای مستهجن توسط دانش‌آموزان مدارس به صورت یك بحران درآمده است و آنها به این نتیجه رسیده‌اند كه دو راه در پیش رو دارند: بستن راه‌های دسترسی به اینترنت یا كنترل آن
بطور كلی آنچه را كه از مطالب بالا می‌توان نتیجه‌گیری كرد می‌توان در پنج بند خلاصه نمود:
1) اینترنت به عنوان یك پدیدة مثبت ارزیابی می‌شود.
2) سوءاستفاده از شبكة جهانی نباید مانع از بهره‌برداری از این رسانه دو سویه شود.
3) امكان گزینش اطلاعات سالم و ارائه آن برای عموم وجود دارد.
4) امكان كنترل این شبكه تا حدود زیادی با روشهای فنی، سازمانی و فرهنگی وجود دارد.
5) همه كشورهای جهان در پی مسدود كردن نفوذ اطلاعات آلوده هستند و سعی در تدوین قوانین و مقرراتی برای جلوگیری از بهره‌برداری سوء از شبكة جهانی‌اند.
در هر حال نیاز اساسی جوامع در حال رشد به دریافت اطلاعات مفید و سازنده را نمی‌توان نادیده گرفت. و این در حالی است كه از تخریب مبانی اعتقادی و اجتماعی جامعه نیز می‌باید با حساسیت تمام جلوگیری كرد.
نفوذ اطلاعات آلوده به شبكه‌های اطلاع‌رسانی به مثابه سرایت سموم مهلك و خطرناك به شبكة آب آشامیدنی سالم شهری است. این درحالی است كه آلاینده‌های روحی و اخلاقی ضرباتی دهشتناكتر و جبران‌ناپذیرتر از آلاینده‌های جسمی بر پیكر اجتماعات انسانی وارد می‌سازند.

منابع:

بوزان، باری. (1378). مردم، دولتها و هراس. تهران: پژوهشكده مطالعات راهبردی.
تاجیك، محمدرضا. (1377). قدرت و امنیت در عصر پسامدرنیسم. گفتمان، شماره صفر.
رنجبر، مقصود. (1379). ملاحظات امنیتی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران. تهران: پژوهشكده مطالعات راهبرد.ی
رابرت، ماندل. (1377). چهره متغیر امنیت ملی. تهران: پژوهشكده مطالعات راهبردی.
محسنیان‌راد، مهدی. (1377) ارتباط جمعی در كشورهای اسلامی. دانشگاه امام صادق، انتشار محدود.
محسنیان‌راد، مهدی. (1376). انتقاد در مطبوعات ایران. مركز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها، انتشار محدود.
محمدی، مجید. (1379) سیمای اقتدارگرایی تلویزیون دولتی ایران. تهران: جامعه ایرانیان.
مولانا، حمید. (1379). جریان بین‌المللی اطلاعات. ترجمة یونس شكرخواه. تهران: مركز مطالعات و تحقیقات رسانه‌ها.

Mohammadi Annabelle Sreberny, Ali. Small media, Big Revolution: Communication, Culture, and the Iranian Revolution. Univ of Minnesota Press.

Sick, Gary. Middle East Studies Association Bulletin, December, 1999.

Us Dept of State 2000. A National security Strategy for a new centry, 2000.

Tehranian, Majid. Global Communication and World Politics: Domination, Development and Discourse. Lynne Rienner Publisher.

علیرضا گنجی  كارشناس ارشد كتابداری و اطلاع‌رسانی دانشگاه فردوسی مشهد

برگرفته از سایت www.irandoc.ac.ir