زندگینامه علی نسوی

حدود سیصد ونود وسه سال قمری از هجرت پیامبر می گذشت. در شهر ری که در آن زمان ازشهرهای علمی به شمار می رفت و مراکزعلمی زیادی درآن وجود داشت، پسری به دنیا آمد. این پسرراپدر،علی نام نهاد.علی سالهای زیادی از عمرش را در همان شهر گذراندولی چون اجداد او،اهل نسا بودند به نسوی شهرت پیدا کرد. نسا از شهرهای قدیم خراسان در نزدیکی شهر عشق آباد کنونی درجمهوری ترکمنستان است. این منطقه به ایران تعلق داشت ولی پس ازدوران نادر ، درتعیینخط مرزی ایران و روسیه درسال 1885 میلادی جزوترکمنستان روسیه گردید.

نسوی از هشت سالگی به نگهداری پرندگان وجانوران شکاری، علاقه پیدا کرد. او ازنگهداری پرندگان شروع کردوباصرف حدود شصت سال از عمر وداراییش دراین راه، کتاب " بازنامه " رانوشت. خود اومی گوید: کتابهایی که در این علم به زبانهای هندی ، رومی وپارسی نوشته شده بود به دست آورده وخوانده است وعلم پزشکی را درزمینه ترکیب کردن داروها ، معجون ها وپادزهرها، خود تجربه کرده است.

علی نسوی، معاصر ابوریحان وابن سینا بود وخود راشاگرد ابن سینا می دانست.

ناصر خسرو درماه ذیحجه شال 437هجری قمری-زمانی که نسوی در سمنان بود ودرآن جا کلاسهای بحث وتدریس داشت- به سمنان رفت وبا او ملاقات کرد.

ناصر خسرو می نو یسد: "درغره ذی الحجة سنه سبع و ثلا ثین واربع مائة (437) به راه آب خوری و چاشت خوران به سمنان آمدم وآنجا مدتی مقام کردم وطلب اهل علم کردم ، مردی نشان دادند که او را استاد علی نسایی می گفتند، نزدیک وی شدم، مردی جوان بود (نسوی در این زمان 44 سال داشت).سخن به زبان فارسی می گفت،به زبان اهل دیلم،موی گشوده وجمعی نزد وی حاضر. گروهی اقلیدس می خواندند وگروهی حساب. دراثنای سخن می گفت که من بر استاد ابوعلی سینا- رحمة الله علیه- چنین خواندم واز وی چنین شنیدم.همانا غرض او آن بود تا من بدانم که او شاگرد ابن سیناست. "

استاد در ری هم جلسه های درس داشت وعده ای از درس و بحث او استفاده می کردند. به خاطر مهارتش در ریاضیات ، به او"استاد مختص" می گفتند تا حدی که اروپائیها همین لقبDoctore AImochtasso را به جای نام نسوی اشتباه گرفته اند.

منزل نسوی خانه حکمت واندیشه بود واهل علم ، دانش ومعرفت در آنجا دور هم جمع می شدند. این خانه ،همیشه محل رفت و آمد کسانی بود که خواهان آموختن معرفت بودند.

آنطور که از نوشته های خود ودیگران درباره او بر می آید استاد، اخلاق ورفتاری بسیار نیکو داشته و به علم وهنر علاقمند بوده است. مردی سخاوتمند ومهمان نواز بود، به گونه ای که هر کس به دیدن او می رفت تا ازسر سفره او چیزی نمی خورد اجازه رفتن نداشت. به گفته یکی از شاگردانش،او می گفت: " مرد با همت بلندوعزیمت راست به مطلوب تواند رسید نه با رنج وتعب. "

استاد مختص، بسیار طرفدار تخصص دردانشها بود وبه هرکسی که برای استفاده از درس او می آمد می گفت: " بکوش تا در صناعت خویش کامل شوی ومتذوق مباش، چه متذوق را مسیری نیست."

او در فلسفه، علم نجوم، منطق، پزشکی، داروشناسی وپزشکی جانوران زبردست واستاد بود. در ریاضیات ، خصوصا هندسه، تخصص وتبحری فوق العاده داشت. وی از نخستین کسانی است که تعلیمات شیخ الرئیس ابوعلی را درخراسان وعراق منتشر کرد. ابوالحسن علی نسوی نزدیک به صد سال عمر کردو تا آخرعمر در سلامت کامل بود ولی ده سال آخر عمرش به دلیل ضعف، توانایِی راه رفتن در کوی و برزن را نداشت و خانه نشین بود . هر چند تاریخ دقیق وفات وی معلوم نسیت اما اگر او صد سال عمر کرده باشد باید در سال 493 هجری قمری دار فانی را وداع گفته باشد.

از میان تألیفهای نسوی می توان به کتابهای زیر اشاره کرد :

- المقنع

نسوی، المقنع فی الحساب الهندی را ابتدا به زبان فارسی نوشت و بعد با تغییراتی به زبان عربی برگرداند. تا آنجا که می دانیم این کتاب قدیمی ترین کتابی است که به زبان فارسی منحصرا درباره حساب هندی تألیف شده است. مقصود از حساب هندی روش محاسبه با دستگاه شمار دهگانی است که در آن هر یک از رقمها که برای نوشتن به کار می روند با توجه به جای خود دارای ارزش هستند.

- الاشباع

این کتاب در شرح قضیه منلاوس است. منلاوس ریاضیدان و منجم یونانی بود که در اواخر قرن اول میلادی - حدود سال 98 میلادی - درگذشت.

- تفسیر مأخوذات ارشمیدس

مأخوذ یعنی گرفته شده و در ریاضی به قضیه هایی گفته می شود که آنها را ثابت می کنند تا در استدلال قضیه های دیگر از آنها استفاده کنند. مأخوذات نام کتابی است در هندسه که می گویند ارشمیدس آن را نوشته است. این کتاب شامل پانزده شکل یا قضیه بود که اصل یونانی آن از بین رفته ولی " ثابت بن قرّه" آن را به عربی ترجمه کرده بود. نسوی این مأخوذات را تفسیر کرد که ترجمه آن بارها به زبانهای دیگر به چاپ رسیده است.

- التجرید

که نام کامل آن " التجرید فی اصول الهندسه " است. کتاب مختصری است در هندسه مقدماتی که دارای مقدمه و هفت مقاله است. نسوی قضیه های هندسه را که در نجوم و اندازه گیری مساحت و غیره مورد احتیاج است در آن گرد آورده و به زبان ساده ، آنها را ثابت کرده است.

-الزیج الفاخر

اصل این کتاب از بین رفته اما چند جدول از آن در آخر یک نسخه خطی از زیج جامع تألیف کوشیار گیلی موجود است.

- اختصار صور الکواکب

این کتاب خلاصه شده کتاب عبد الرحمان صوفی است که درباره شناخت ستارگان ، طول ، عرض ، جهت ، جایگاه و .... آنها نوشته شده است.

- مقاله فی عمل دائرة...

برای معرفی این کتاب به بیان یک مسأله از آن اکتفا می کنیم و مقاله را به پایان می بریم.

مسأله: می خواهیم دایره ای رسم کنیم که مساحت آن به عنوان مثال ، یک پنجم مساحت دایره معلومی می باشد. چگونه عمل کنیم ؟