مثل در قرآن(5)
آتش در خرمن
"ایود احدكم ان تكون له جنة من نخیل و اعناب تجری من تحتها الانهار له فیها من كل الثمرات و اصابه الكبر و له ذریة ضعفاء فاصابها اعصار فیه نار فاحترقت كذلك یبین الله لكم الآیات لعلكم تتفكرون." (بقره/266)آیا كسی از شما دوست دارد كه باغی از درختان خرما و انگور داشته باشد كه از زیر آنها نهرها روان است، و برای او در آن- باغ- از هرگونه میوه ای- فراهم- باشد، و در حالی كه او را پیری رسیده و فرزندانی خردسال دارد، - ناگهان- گردبادی آتشین بر آن- باغ- زند و بسوزد؟ این گونه، خداوند آیات- خود- را برای شما روشن می گرداند، باشد كه شما بیندیشید.
در این آیه، خداوند متعال با مثالی كه درباره سوختن درختان یك باغ در اثر گردباد سوزان می زند، از بین رفتن كارهای ریاكاران و كسانی را كه پس از انفاق منت می گذارند و باعث آزار و آبروریزی انفاق گیرنده می شوند روشن می سازد.
در تفسیر نمونه در این باره آمده است كه: این مثال منظره كسی را مجسم می كند كه باغی سرسبز و خرم دارد كه درختان گوناگون خرما و انگور دارد و همواره آب از پای درختان آن می گذرد و نیاز به آبیاری ندارد، در حالی كه او پیرشده و فرزندان ضعیفی اطرافش را گرفته اند و تنها راه تامین زندگی او نیز همین باغ است و اگر این باغ از بین برود نه او نه فرزندانش قدرت احیاء آن را ندارند، ناگهان گردباد سوزان و آتشباری بر آن می وزد و به طور كلی آن را می سوزاند و از بین می برد، در این حال چنین كسی چه وضعیتی دارد؟ چه حسرت و اندوه مرگباری به او دست می دهد؟
حال كسانی كه عمل نیكی انجام می دهند و سپس با ریاكاری یا منت و اذیت و آزار آن را از بین می برند مانند چنین كسی است كه زحمات فراوانی كشیده و به هنگامی كه نیاز شدیدی به بهره برداری از آن دارد، نتیجه كار او به كلی از میان می رود و جز حسرت و اندوه چیزی برایش باقی نمی ماند.(1)
خلقت حضرت آدم و حضرت عیسی علیهماالسلام
" مثل عیسی عندالله كمثل ءَآدم خلقه من تراب ثم قال له كن فیكون."(آل عمران/59)مثل- خلقت- عیسی در نزد خداوند، مانند- خلقت- آدم است كه او را از خاك آفرید و سپس به او فرمود: موجود باشد. او هم وجود یافت- بنابراین ولادت مسیح بدون پدر، هرگز دلیل بر الوهیت او نمی باشد.-
در این آیه خداوند متعال تولد حضرت عیسی علیه السلام و خلقت او را تشبیه به خلقت حضرت آدم فرموده است كه اگر عیسی پدر نداشت حضرت آدم علیه السلام نه پدر داشت و نه مادر. پس پدر نداشتن حضرت عیسی هرگز دلیل بر این نمی شود كه العیاذ بالله پسر خدا باشد یا او دارای مقام الوهیت و خدایی باشد.
درباره عبارت " خلقه من تراب" از خاك آفریدیم. همه گفته اند كه اشاره به مرتبه خلقت خاكی آنهاست تا آنكه نادانان و غلوگویان برای پیامبران مقام خدایی قایل نشوند زیرا كه حدث و فنا از لوازم موجودات خاكی و پیامبران است.(2)
كشتزار و باد سوزان
" مثل ما ینفقون فی هذه الحیوة الدنیا كمثل ریح فیها صر اصابت حرث قوم ظلموا انفسهم فاهلكته و ما ظلمهم الله ولكن انفسهم یظلمون."( آل عمران/117)مثل آنچه آنان- كفار- در زندگی دنیا انفاق می كنند مانند باد سوزانی است كه به زراعت قومی كه به خود ستم كرده اند بوزد و آن را نابود سازد، خداوند به آنها ستم نكرده بلكه آنها به خودشان ستم كرده اند.
انفاق كفار و منافقان و پولهایی كه آنها خرج می كنند برایشان هیچ محصول و بهره ای ندارد. درست مثل كشتزاری كه زارعی در آن به زراعت بپردازد اما این مزرعه در معرض طوفانهای شدید و بادهای سوزان واقع شود و به سرعت از شن و ماسه پوشانده شده و جوانه های گیاهان در زیر خروارها خاك داغ، از بین بروند.
در زمینهایی كه در حاشیه كویر كشت می شوند چنین اتفاقهایی بسیار می افتد. به همین جهت دولتها در بیابانهای مشرف به كویر اقدام به كاشت بوته هایی می كنند كه از پیشرفت كویر و ضایع كردن زمین های كشاورزی جلوگیری كند.
افراد بی ایمان و آلوده چون انگیزه درستی در انفاق خود ندارند، روح خودنمایی و ریاكاری مانند باد سوزان و خشك كننده ای بر مزرعه انفاق آنها می وزد و آن را بی اثر می كند. اینگونه انفاقها نه از نظر اجتماعی مشكلی را حل می كنند- چون غالباً به دست فقرای واقعی نمی رسند- و نه نتیجه اخلاقی برای انفاق كننده دارند.(3)
قرآن عظیم نیز منشا این طوفان را در كفر، ریا و نفاق خود آنان می داند.
گمراهی در ظلمت
" او من كان میتا فاحییناه و جعلنا له نورا یمشی به فی الناس كمن مثله فی الظلمات لیس بخارج منها كذلك زین للكافرین ما كانوا یعملون." ( انعام/122)آیا كسی كه مرده بود، سپس او را زنده كردیم و نوری برای او قرار دادیم كه با آن در میان مردم راه رود چون كسی است كه مثل او در تاریكی ها است و از آن خارج نمی شود؟ این گونه برای كافران آنچه انجام می دادند زینت داده شده است.
درباره شان نزول این آیه گفته اند كه درباره حضرت حمزه و ابوجهل نازل شده است. بعضی ها هم گفته اند كه درباره عمار یاسر و ابوجهل نازل شده است.(4)
در این آیه خداوند متعال كسانی را كه ایمان آورده اند به مرده ای تشبیه فرموده است كه زنده می شود و حیات انسانی می گیرد و كفار را به مردگان تشبیه فرموده اند كه در تاریكی ها و ظلمات سرگردانند!
در قرآن كریم مكرر درباره كفر و ایمان تعبیر به " مرگ" و " حیات" شده است و این مطلب نشان می دهد كه ایمان مانند روحی است كه در جسم افراد كافر دمیده می شود و زندگی آنان را سرشار از انوار محبت، ایثار، گذشت، عشق، حقیقت، صداقت وتمام فضایل انسانی می كند.
ایمان به خدا بینش و درك تازه ای به انسان می بخشد، روشن بینی خاصی به او می دهد، افق دید او را از زندگی محدود مادی رها ساخته و در عالم فوق العاده وسیعی قرار می دهد. و از آنجا كه او را دعوت به خودسازی می كند پرده های خودخواهی، تعصب، لجاجت و هوا و هوس را از چشم های او كنار می زند. در پرتو این نور از اشتباهات كفار كنار می ماند و به سوی حق هدایت می شود.
پی نوشت ها:
1- تفسیر نمونه، ج2، صص245- 244.2- تفسیر روز بهان، ج1، ص85.
3- تفسیر نمونه، ج3، ص60.
4- همان، ج5، صص 425- 424.
