لحن و صوت

موسیقی در اسلام (2)

حكم غناء در اسلام

از احكامی كه با دقت و كنكاش مورد توجه واقع نشده و یا اگر گرفته به صورت روشن و خالی ازابهام و دغدغه برای دیگران تبیین نشده و مكلفان همواره ناچار بوده اند با تامل و احتیاط در آن عمل كنند غناء و موسیقی است.

علل عدم تبیین كامل حدود غناء شاید به دو جهت باشد:

1ـ آمیختگی بعضی آوازها و سرودها با مسائل حرام و لغو و لهو و لعب و رقص و گناه، زیراصرف آمیختگی عاملی برای پرهیز بوده است.

2ـ اندك بودن موارد و كم تأثیر بودن موضوع خوانندگی و سرود در جامعه چون رادیو و تلویزیون هنوز اختراع نشده بود و لذا ضرورتی برای بحث بیشتر نبود. اما امروز این نیاز به شدت احساس می شود خصوصاً از سوی كسانی كه به واقعیتهای اجتماعی و عینی در زندگی و نیز به رابطه هنر بازندگی انسان و اخلاقیات و فرهنگ توجه كامل دارند.

* * * * *

در اصطلاح فقه اسلامی و با استفاده از آیات و روایاتی كه گذشت آن غناء و آوازی حرام است كه یكی از شرائط زیر را دارا باشد:

1ـ غناء و آوازی كه به گونه لهو یا لغو یا باطل كه با مجالس لهو مناسبت دارد باشد. یعنی آواز دارای ارزش صحیح و آثار نباشد.

خواه چنین آوازی همراه با قول و كلامی باشد یا نباشد و چه آن كلام هم لهو و لغو و باطل باشد یا نه مانند كلمات قرآن و حدیث.

2ـ غناء و آوازی كه در بردارنده الفاظ و مطالب و مفاهیم لهو و لغو و باطل باشد خواه به گونه آواز اهل فسوق باشد یا نه.

یعنی ممكن است سرودهای شهوانی و الفاظ و مفاهیم پست با یك صدای معمولی و صوت متوسط و حتی صدای خشن خوانده شود و با این حال حرام باشد زیرا محتوی و مفاهیم آن ممنوع است.

3ـ غناء و آوازی كه دارای لحن اهل فسوق و گناه باشد (معمولا اهل گناه و معصیت دارای الحان و سبک های خاصی در خواندن سرودها و اشعار و نوازندگی هستند).

استفاده از سبک ها و الحان و آوازه های خاص اهل گناه غناء و حرام به شمار می آید. گرچه معمولا الحان اهل گناه، لهو و لغو و باطل است ولی این تعبیر دارای ویژگی خاصی است، حتی در موردی كه نفس لحن، لهو نباشد اگر از الحان اهل گناه به شمار آید حرام خواهد بود. (این موضوع نظیر تشبه به كفار است).

امام صادق علیه السلام از رسول خدا نقل می كند:

«اقروءا القرآن بالحان العرب و اصواتها و ایاكم و لحون اهل الفسوق و اهل الكبائر.....» بخوانید قرآن را با لحن و صوت عربی و برحذر باشید از الحان و سبکهای گناهکاران.(1)

4ـ صدا و آوازی كه انسان را از یاد خدا دور بدارد (الملاهی التی تصد عن ذكر الله كالغناء و ضرب الاوتار)(2) ابزار آنچه كه مانع از ذكر و  یاد خدا گردد مثل غنا.

در این روایت حرمت ملاهی معلق شده بر وصف «صد عن ذكرالله » و در جای خود ثابت شده تعلیق حكم بر وصف مشعر به علیت است، یعنی علت حرمت ملاهی (وغناء) به خاطر این است كه انسان را از یاد خدا باز می دارد.

بنابراین هرگاه غناء و سایر آهنگها و موسیقی ها مانع از یاد خدا نباشد بلكه انسان را به یاد خدا بیندازد حرام نیست.

5ـ آوازی كه همراه با معصیت باشد مانند آواز زن كه با حضور نامحرمان پدید آید، ولی اگر نامحرم و مردان اجنبی حضور نداشته باشند و آن را نشنوند و خود آواز و محتوای آن ممنوع نباشد اشكالی ندارد.

* * * * *

فقهاء و حكم غناء و آثار آن

شیخ اعظم انصاری (رحمه الله علیه ) بعد از بیان اینكه در غناء «لا خلاف فی حرمته فی الجمله »می فرمایند:

«آنچه از ادله بدست می آید صدایی كه همراه با ترجیع و بر طریق لهو باشد حرام است و همانا لهو چنانچه به واسطه ابزار بدون بكارگیری صوت باشد... و فرقی ندارد بین استعمال آن در كلام حق یا باطل.»

آیه الله سید ابوالقاسم خوئی غنائی كه بر وجه لهو و باطل باشد حرام می دانند:

«اگر غناء به صورت لهو و باطل باشد حرام است و معتبر صدق عرفی است...»

حضرت امام خمینی (رضوان الله علیه ) در تحریر الوسیله پیرامون حكم غناء می فرمایند:

«اشتغال به كار غناء و شنیدن آن و معامله با آن حرام است، مقصود از غناء صدای خوب نیست بلكه غناء عبارتست از كشیدن صدا و بالا و پائین بردن (چه چه زدن) با كیفیت خاص كه را (شادی آور) و طرب انگیز باشد و مناسب مجالس لهو و محافل طرب و آلات لهو باشد و فرقی نمی كند كه این غناء در كلام حق باشد یا باطل حتی اگر در قرآن، دعا،..... باشد كه دراین موارد عقاب چند برابر شود.(3)

مرحوم آیه الله سید ابوالحسن اصفهانی در كتاب وسیله النجاه می فرمایند:

«خوانندگی و نواختن موسیقی و كسب نمودن با آن حرام است و گوش كردن به آن نیز حرام و معصیت می باشد»(4)

مراجع تقلید عصر حاضر در رساله های عملیه خود مساله شماره 930 (رساله امام 921) متفق القول و بطور اجمالی فرموده اند:

«اگر در اذان و اقامه صدا را در گلو بیندازد چنانچه غناء شود یعنی بطور آوازه خوانی كه در مجالس لهو معمول است این حرام است و اگر نشود مكروه است»

پی نوشتها: 

1- وسائل الشیعه، ج 4، ص 858

2- همان، ج 10، ص 229

3- تحریرالوسیله، ج 1، امام خمینی (ره )، ص 49

4- وسیله النجاه، ج 2، ص 3

* * * * *

                                                                                                                                               ادامه دارد ...

منبع:

چیت سازیان، مرتضی، موسیقی در اسلام، با اندکی تصرف

مطالب مرتبط قبلی:

موسیقی در اسلام (1)