ضرورت ها و نیازهای نوآوری و شکوفایی در علوم و فناوری در مراکز تحقیقاتی

قسمت اول

مقدمه :

مقام معظم رهبری سال جدید را سال نو آوری و شكوفایی و توسعه در همه عرصه ها و بخصوص علوم و فناوری نام نهادند و برای رسیدن به این هدف بزرگ راه های میانبر را توصیه نموده اند. راه میانبر در دستیابی به توسعه مورد نیاز کشور جهت رفع عقب ماندگی ها  شتاب در روش های نوآورانه  در كشور است و بخشهای مختلف كشور باید با اتكال به نوآوری و علم و فرهنگ كشور را به پیش ببرند.

امسال هر ایرانی در حوزه كاری خویش باید فعالیتها، روشها و نوآوری‌ها را به كار گیرد تا به هدف تعریف شده در چشم انداز بیست ساله نظام رسید.

اما صرف توجه به نواوری بدون ایجاد فرهنگ و طراحی و تامین بایستی های آن و تعریف دقیق از روش های اجرایی کردن ان عملا تحولی رح نخواهد داد.

اما نواوری بدون خلاقیت امکانپذیریر نیست بنابر این لازم است ضمن تعریف دقیق این دو واژه راهکارهای عملی خلاقیت، نواوری و شکوفایی در عرصه های علوم و فناوری ها در ابعاد سازمانی و فردی روشن گردد.

در  این مسیر باید سازمانها و مراکز تحقیقاتی و بخصوص مدیران و مسئولینی که قرار است در سازمان خود نوآوری را فرهنگ سازی نمایند باید خود نوآور و تحول گرا باشند و با زمینه های رشد نواوری اشنا باشند زیرا  مدیرانی که با بستر های رشد خلاقیت و  نواوری آشنا نباشند و خود هیچ ایده نواورانه ای در عرصه مدیریت نداشته باشند نمی توانند در سازمان ایجاد تحول نمایند.

خلاقیت و نوآوری یک شبه، ناگهانی و با صدور دستور العمل و بخشنامه عملی نمی شود. رهبر انقلاب با روشن بینی کامل و اگاهی دقیق از این موضوع سالهاست که بستر سازی این موضوع را آعاز نموده اند . طرح موضوع نهضت نرم افزاری و تولید علم و تاکید جدی بر عقب ماندگی علمی کشور، و ضرورت یافتن روش های نو برای کاهش فاصله علمی با جهان در ملاقات با اقشار مختلف مردم ، نخبگان و مسئولین بطور مکرر و بطور مشروح دال بر این موضوع است. ولی فقدان توانمندی کافی در مدیریت های سازمانی در اجرایی نمودن رهنمود های رهبری و نگرانی ایشان در تاخیر در اجرای این موارد سبب گردید که سال 87 را بنام سال نواوری و شکوفایی مقرر نموده تا شاید از این طریق و تاکید مکرر بر این هدف در بین مسئولین، مدیران و سازمان های مسئول گام های اجرایی اساسی در این مسیر برداشته شود.

تاکید مجدد بر این نکته ضروری است که که بهره گیری از خلاقیت ها جهت نوآوری در علوم و فناوری ها، نیازمند مدیران خلاق و نوآور است. با روش های مدیریتی پر پبچ و خم، ایستا و خشک فاقد نوآوری و خلاقیت نمی توان انتظار تحول سریع و عاجل در توسعه نوآوری را داشت بنابر این باید بطور جدی ادعا نمود که جهت اجرایی شدن رهنمود های مقام معظمی باید:

1- اولین گام تحول، نواوری و شکوفایی باید در نهاد های کلان و تصمیم گیری، مدیران و نهاد های حمایتی از علوم و فناوری ها صورت گیرد.

2- همچنین لازمه این تحول ایجاد روحیه ازاد اندیشی و نقویت فرهنگ تفکر، اندیشه و خلاقیت است که رهبر انقلاب اولین نیاز نهضت نرم افزاری و تولید علم را ازاد اندیشی و حمایت از اندیشه ها و نظریه پردازی ذکر نموده اند.

3- با توجه به گستره کارایی نواوری و شکوفایی در تمام عرصه های اجتماعی ، خدماتی ، علمی و فنی و بخصوص در حوزه علوم و فناوری های نوین هر فرد با توجه به توانایی ها می تواند راه های نویی را جهت بهبود و افزایش کارایی حیطه اختیارات خود انجام دهد. و در عرصه تحقیق و پژوهش انتظار اینست که مدیران و محققین این حوزه بیشترین تحول را در خلاقیت و نوآوری در زمینه کاری خود ارائه نمایند.

بدین جهت در پاسخ به این سئوال که سازمانها، مراکز تحقیقاتی، مدیران، محققیق؛ دانشمندان و کارشناسان برای ایجاد تحول نوآورانه در مراکز تحقیقاتی چه مواردی را باید مورد بررسی و توجه قرار دهند مقاله زیر تنظیم گردیده است.

تعاریف:

خلاقیت یا creativity

تعاریف مختلفی برای خلاقیت  ارائه شده است مانند :

به کارگیری توانایی های ذهنی برای بوجودآاوردن اندیشه ، فکر و مفهوم جدید.

خلاقیت مخصوص انسانی خاص نیست همه قادرند در هر سطحی از علم، شرایط اجتماعی و اقتصادی از توان خلاقه خویش بهره ببرند.

خلاقیت گوهر درخشان و گرانیهایی است که با انسان زاده می شود و همواره با جوهر او متصل  است و همیشه همراه انسان است.

خلاقیت به معنای توانایی ترکیب ایده ها در یک روش منحصر به فرد یا ایجاد پیوستگی بین ایده هاست.

خلاقیت عبارت است از به کارگیری توانائیهای ذهنی برای ایجاد یک فکر یا مفهوم جدید.

نوآوری innovation

نوآوری فرآیند اخذ ایده خلاق و تبدیل آن به محصول، خدمات و روشهای جدید عملیات است.

به کارگیری ایده ، اندیشه و فکر جدید ناشی از خلاقیت می باشد. در حقیقیت نواوری فرایندی است که مفهوم جدید یا اندیشه و ایده تازه تولید شده بوسیله ی خلاقیت را به عمل تبدیل می کند.

نوآوری عبارت است از کاربردی ساختن افکار و اندیشه های نو ناشی از خلاقیت، به عبارت دیگر، در خلاقیت اطلاعات به دست می آید و در نوآوری، آن اطلاعات به صورتهای گوناگون عرضه مـــــی شود.

در تفاوت بین تغییر و نوآوری گفته شده تغییر ایجاد هرچیزی است که با گذشته تفاوت داشته باشد، اما نوآوری اتخاذ ایده هایی است که برای سازمان جدید است. بنابراین، تمام نوآوریها منعکس کننده یک تغییرند اما تمام تغییرها، نوآوری نیستند.

افراد از نظر خلاقیت متفاوت اند. کسی که زندگی خلاق دارد، احساس توانمندی را در خود پرورش می دهد، با مهر و محبت ناکامیها را می پذیرد و نیروهایش را در راه تحقق اهدافی که دارد بسیج می کند.

ایام گرانبهای عمر را به بطالت تباه نمـــــی کند، خوب می داند که بیکاری و وقت گذرانی به فراغت پرداختن بیش از اندازه اسباب تکدر خاطر می شود او اهل تفکر و اندیشه است و بجای اتلاف وقت زمان خود را به نحوی مدیریت می کند که وقت بیشتری برای اندیشیدن و تعمق در سئوالات اساسی  چون خداوند ، خود، معرفت نفس و اثار خلقت و پدیده های نامشکوف جهان هستی داشته باشد.

انسان خلاق دلبسته مادیات نیست. انسان خلاق سعادت را در القاب جستجو نمی کند.

انسان خلاق از سرگرمیهای انفعالی فاصله می گیرد. از انگاره های انفعالی حذر می کند و علاقه مند و بانشاط در جهت هدفهایش گام بر می دارد. به قدری محو اندیشه و تفکر ات نو است که فرصتی برای خودخواهی پیدا نمی کند و جان کلام آنکه، مشتاق و هدف گراست. احساس جوانی دائم دارد، احساسی که همه به آن نیاز دارند ولی متاسفانه اغلب از آن محروم هستند.

انسان متفکر و اندیشمند خلاق و نوآور است او در هر پدیده ای چیزی نو می یابد دیدی وسیع و ذهنی جستجوگر دارد ، کنجکاو است و در جستجوی تازه ا و نایافته ها.

علاوه بر این افراد خلاق دارای یک سری از ویژگیهایی هستند که این ویژگیها را می توان با درجات متفاوت در تمام اقراد جامعه پیدا کرد. خلاقیت در اثر رخوت و کم کاری را کد و کسل می گردد ولی هیچگاه از بین نمی رود ،بنابراین باید سعی شود این ویژگیها پرورش داده شوند تا خلاقیت دچار رکود نگردد.

1- سلامت فکر و روان:

افراد خلاق افرادی هستند که از سلامت روانی برخوردارند. این افراد قادرند فکر، اندیشه و حرف های تازه را پشت سر هم مطرح کنند بدون اینکه دچار رکود گردند.

بهره مندی از ذهنی سالم، باز و گشوده این امکان را برای قوة خلاقه فراهم می کند تا از آنچه می خواهد تصویر روشنی بیافریند و بالاخره عملی منشا موفقیت و پیروزی است که در ورای آن اندیشه ای سالم نهفته باشد، همانگونه که ورزش عضلات را قوی تر و سالم تر می کند تفکر ، مطالعه کتاب های خوب و مفید و نگارش تجارب ، افکار و منش ها نیز باعث تقویت و سالم تر شدن روان و ذهن گردیده و نهایتاً موجب باروری و شكوفایی خلاقیت می گردند.

2- انعطاف پذیری:

یعنی توانایی کنار گذاشتن چار چوب های ذهنی لسته و خشک، توانایی دیدن اندیشه های جدید و بررسی افکار نو و پذیرش مناسب ترین و کار آمد ترین آنها. با دو سؤال از خود می توانیم  به میزان انعطاف پذیری مان در زندگی خصوصی و اجتماعی پی ببریم :

الف- چه مقدار به اشتباهات و قصور خود در مقابل دیگران اعتراف می کنیم؟

ب- چه مقدار در مقابل آنچه نمی دانیم اعتراف کرده و کلمه ی نمی دانم را بر زبان جاری می کنیم؟ تکرار در اعتراف به موقع به اشتباهات و اقرار صادقانه به انچه نمی دانیم باعث می شود این خصوصیت خوب به یک رفتار طبیعی و عادت مقبول تبدیل گردیده و این توانایی را بدهد تا در چارچوب های ذهنی باطل را فرو بریزد. هر اندازه خلاقیت و نواوری بیشتر باشد به همان اندازه انعطاف پذیری بیشتر شده و وقت کمتری به حراست و دفاع از افکار غلط گذشته صرف خواهد شد.  مطالعه سیره انبیا و اولیا (ع) و دانشمندان و نوابغ بزرگ جهان اسلام نشان می دهد که چقدر اهل تفکر و اندیشه بودندو  چگونه در مقابل افکار منحط و متهجرانه با صبر و تحمل و شکیبایی گوش فرا میداندن و سپس با منطقی که هر انسان اندیشمند و صادقی را قانع  می کرد دریچه هایی از اندیشه های بزرگ و خلاق را که تا آن روز هرگز نشنیده بودند در مقابل انان می گشودند. جهانی بزرگ تر و اندیشه هایی جهانی برای رشد و تعالی انسان در همه زمینه ها و از جمله علم و فناوری ها.

3-ابتکار:

یعنی به پشتوانه اندیشه سالم، ذهنی پویا و منعطف در هر زمان بتوان پیشنهاد تازه ای را یافته و ارائه داد، ارائه پیشنهاد جدید خود نوعی از خلاقیت و نو اوری است. انسانهای خلاق چشمه ی جوشانی از پیشنهادهای سازنده و مفید هستند.

4- ترجیح دادن پیچیدگی نسبت به سادگی:

افرادی که خلاقیت نداشته و تمایلی به بروز چنین امری را ازخود نشان نمی دهند هرگز سراغ سختیها نرفته و همواره درجستجوی راهها ی بی دغدغه و اسان  هستند بطوریکه معمولاًراه های پیموده شده را انتخاب می نمایند و علاقه ای به خطر کردن و پذیرش وظایف سنگین را ندارند. این افراد خواهان سایبان امنیتی ساخته شده به دست دیگران هستند در حالیکه افراد خلاق و مبتکر همواره در تلاش و تکاپو بوده وبه هر کور سوئی رضایت نداده و در جستجوی منشا نور می باشند.

بنابراین پیچیدگی ها را انتخاب کرده و بدنبال یافتن راه حلی ساده برای انها هستند. ولی افرادی که تمایل به خلاقیت ندارند به جای پرداختن به ریشه ها خود را با برگ ها و شاخه ها سرگرم کرده و با رفتن به سراغ مسائل ساده خود را قانع و ارضا، می کنند.

5- استقلال رای و داوری:

افراد خلاق بر خلاف افرادی که تمایلی به خلاقیت ندارند انسانهایی پیرو و دنباله رو نبوده ،و به دنبال تکیه گاهی درعالم بیرون نیستند تا به او چنگ بزنند ، بلکه این افراد صاحب فکر ، اندیشه ، سبک و روشی خاص هستند. انها با توجه به اعتقاد به روح عظیم انسانی و معرفت نفس با دیدگاهی فراتر از مادیات با تکیه به خداوند و خزائن علوم نهان در روح انسان که خداوند به ودیعه گذاشته است با جستجو، تفکر و مطالعه به ایده هایی می رسند که می تواند جهان را متحول سازد.

6- تمرکز نیروی ذهنی بر والاترین هدفی که دارند

افراد خلاق همیشه ودر هر شرایطی ذهن و نیروی خود را بریک موضوع ویژه متمرکز می کنند وبه دنبال دستیابی به هدفی والا و بلند مرتبه هستند و با این عمل بر قله رستگاری و موفقیت تکیه می زنند همانند متمرکز شدن نور توسط ذره بین در یک نقطه و یا تمرکز لیزر در یک نقطه که حتی در فولاد هم نفوذ می کند. اما انسانهایی که از خلاقیت کمتر برخوردارند اهداف و مسئولیتهای متعددی را بر می گزیند و در هیچ زمینه ای بطور کامل توفیق حاصل نمی کنند. پراکنده کاری حاصل ذهنی پراکنده و غیر متمرکز است که مانع تمرکز ایده هاست هرچند بررسی سوابق انسان های بزرگ و نوابغ نشان می دهد که در بین انان افرادی شلوغ و غیر منظم هم وجود دارند ولی به نظر نمی رسد این امر به معنای پراکندگی ذهنی انها باشد و شاید  اهمیت دادن فوف العاده به امور بزرگتر سبب بی توجهی انان به اموری جون نظم دادن اطراف خود باشد .

شاید با اندک تفکر مثالهایی ازمدیران و مسئولین در محیط اطراف خود بیابیم که با قبول چندین مسئولیت و عدم توانایی در تمرکز روی یک نقطه مدیر موفقی نبوده اند ویا بالعکس. باید بدانیم که دستیابی به اهداف همواره در فضای ذهنی روشن و متمرکز و باایستادگی و پشتکار میسر می گردد.

نویسنده: دکتر علی  کرمی