ماجرای تولد اتوبوس در ایران
اتوبوس ایرانی 52 ساله شد
اولین اتوبوس در ایران توسط یک تاجر بلژیکی در شهر رشت به کار گرفته شد، اما به مرور زمان و با توجه به میزان کرایه، سودآوری و زیر ساخت های حمل و نقل توجیه اقتصادی آن رد شد و به همین دلیل اتوبوس به کار گرفته شده به یکی از تجار ایرانی به نام (معین التجار) فروخته شد.
او نیز پس از انقلاب مشروطه اتوبوس خود را به تهران آورد و با کرایه هر نفر 3 شاهی مشغول به فعالیت شد که به مرور زمان تقاضا برای استفاده از این خودرو بیشتر از قبل شد و پس از چند سال با ورود چند اتوبوس توسط تجار مختلف به شهر رونق زیادی در جابه جایی مسافر شکل گرفت.
اما اغلب اتوبوس های شاغل با توجه به مسافت طی شده از اروپا تا مقصد به کارگیری در ایران، بعد مسافت و زمان حمل، مستهلک بودند و هزینه حمل و نقل بالایی را طلب می کردند که در نهایت باعث پایه گذاری صنعت اتومبیل سازی در ایران شد.
براین اساس اولین اتوبوس های مونتاژ شده در سال 1290 شمسی وارد تهران شدند که حدود 5 درصد جابه جایی مسافران آن زمان توسط 500 دستگاه اتوبوس انجام می گرفت.
در زمان صدارت وثوق الدوله در سال 1298 با توجه به افزایش نارضایتی مردم از نحوه جابه جایی مسافر، دولتمردان بر آن شدند تا با ایجاد یک اداره به سازماندهی و نظم بخشیدن به حمل و نقل شهری بپردازند که پس از مدتی بحث و تفحص این اداره در بلدیه (شهرداری) پایه گذاری شد. شهرداری موظف شد قوانینی وضع کند تا تسهیلات لازم را برای مسافران ایجاد کند که این قوانین شامل میزان کرایه، زمان کار ناوگان، تثبیت خطوط و آیین نامه انضباطی بود.
در اولین گام شهرداری تمام اتوبوس ها را موظف به دریافت پلاک شناسایی خودرو نمود و در زمان کریم آقا بوذرجمهری، جهت کنترل خطوط هر خط دارای ناظری شد تا بر رعایت ناوگان خطوط نظارت کند. در شهریور سال 1320 نیز تعداد 100 دستگاه اتوبوس در تهران کار می کردند که حدود 90 دستگاه آن بنز بود.
در همین سال اتوبوس های «زایس» روسی وارد ایران شدند و در سال 1331 دولت آقای سهیلی اجازه فعالیت شرکت های خصوصی حمل و نقل را صادر کرد.
با افزایش تقاضای مسافر جهت جابه جایی با سرویس های عمومی به خصوص اتوبوس ها و محدودیت در افزایش تعداد اتوبوس، تعادل ناوگان و حجم مسافر تا حد زیادی به هم خورد و در نهایت باعث شد که اتوبوس ها ساعت های زیادی در خطوط مشغول به کار شوند که بی اعتنایی رانندگان نسبت به سرویس های عمومی و توجه به مسائل فنی اتوبوس ها از عواقب این کار بود.
این کم توجهی به جایی رسید که در صورت اعتراض مسافران به رانندگان، اهانت و فحاشی نصیب مسافران بخت برگشته می شد. این موضوع به مرور زمان باعث نارضایتی شدید شهروندان شد به حدی که آنان، دولتمردان را جهت رسیدگی به موضوع تحت فشار قرار دادند.
بالاخره در سال 1331 برای ساماندهی وضعیت ناوگان اتوبوسرانی، قانون تأسیس شرکت واحد اتوبوسرانی با سرمایه 300 میلیون ریال مصوب شد.
پس از سازماندهی و افزایش ناوگان پس از تصویب توسط شرکت واحد، اتوبوس های قدیمی از سطح شهر جمع آوری و جایگزین آن اتوبوس های جدید و یک شکل شدند.
اولین خط اتوبوسرانی تهران در 14 تیرماه سال 1335 با 90 دستگاه اتوبوس در مسیر بازار تا میدان امام حسین و با حضور تعدادی از وزرا افتتاح شده و تا مهرماه 3 خط دیگر نیز در سطح شهر آغاز به کار کرد و در سال اول فعالیت شرکت واحد با تعداد 173 اتوبوس و 5 خط به پایان رسید.
اولین شرکت سهامی اتوبوسرانی عمومی کشور ایران با ادغام شرکت های اتوبوسرانی خصوصی در شهر تهران با نام شرکت واحد اتوبوسرانی تهران حومه در فروردین ماه سال 1335 تأسیس شد.
در سال 1348 نیز اولین اتوبوس دو طبقه در ایران مونتاژ شد و به ناوگان عمومی پیوست.
در حال حاضر شرکت واحد اتوبوسرانی تهران و حومه با حدود 6 هزار و 686 دستگاه اتوبوس ملکی، 724 دستگاه اتوبوس واگذار شده به بخش خصوصی و تعداد 2 هزار و 667 دستگاه اتوبوس و مینی بوس تحت نظارت با تعداد 447 خط (322 خط اتوبوسرانی، 50 خط بخش خصوصی و 75 خط تحت نظارت) مشغول جابه جایی مسافران در کلان شهر تهران است.
فاطمه تنهایی- همشهری