گمشده انسان؛انسان گمشده؟
پندهای امام صادق علیه السلام
(1)
تقرّب به خدا، گرایش فطرى انسان
یكى از گرایش‌هاى فطرى انسان، بلكه بالاترین و عمیق ترین گرایش فطرى او، رسیدن به كمالات معنوى و اوج گرفتن روحش در فضاى ملكوت است. انسان فطرتاً گمشده‌اى دارد كه در پى آن است، گویى مى‌خواهد مانند پرنده‌اى در فضاى ملكوت اوج بگیرد و بالا رود. انسان مى‌خواهد به كمالات بیش ترى دست پیدا كند، به مقامات عالى ترى برسد، مى‌خواهد معرفتش بیش تر شود و گمشده اش را بیابد. گمشده انسان قرب به خدا است. به همین دلیل، همیشه در طول تاریخ، اقوام گوناگون به دنبال راه‌هایى براى رسیدن به كمالات معنوى بوده‌اند و نام آن را هم عرفان گذاشته اند. این گرایش عرفانى در عمق فطرت همه انسان‌ها وجود دارد، اما بالاترین مرتبه آن نزد انبیا و اولیاى خدا(علیهم السلام) ، به خصوص وجود مقدّس پیامبر اكرم(صلى الله علیه وآله) و پس از ایشان، ائمه اطهار(علیهم السلام) است. هركس از آنها بهتر پیروى نماید و به دستوراتشان بیش تر عمل كند، در یافتن این گمشده موفق تر است. اما راه‌ها و مسلك‌هاى دیگر، هر كدام كمابیش انحرافات و اشتباهاتى دارند كه گاهى به خطرهاى بزرگى هم منجر مى‌شود.
به هر حال، در نهاد ما گرایشى عمیق به خدا، شناخت و قرب او وجود دارد كه هرگاه شفاف شود و درست به آن توجه پیدا كنیم، متوجه مى‌شویم كه به دنبال چه هستیم. اما هرگاه در پرده‌هاى ابهام، لایه‌هاى هوا و هوس و ابرهاى گرایش به ماده مخفى باشد، به اشتباه تصور مى‌كنیم به دنبال خواسته‌هاى مادى و دنیوى مى‌گردیم. این نیاز، فطرى است و اصولا هدف از خلقت انسان همین كمال نهایى و قرب خداوند است. نزول وحى، كتب آسمانى و شرایع الهى نیز براى زمینه سازى این سیر و حركت انسانى بوده و همه انبیا(علیهم السلام) آمده‌اند تا راه را براى این تكامل معنوى انسان هموار سازند.
اسلام نیز براى رسیدن به همین هدف، مردم را دعوت مى‌كند. پیامبر و ائمه اطهار(علیهم السلام) به برخى از دوستان و یاران خود، كه لیاقت و استعداد بیش ترى داشتند، این مطلب را صریحاً متذكّر مى‌شدند.
* * * * *
پیروى از اهل بیت(علیهم السلام) ، راه رسیدن به عرفان حقیقى
هرچه شیئى نفیس تر و باارزش تر باشد، دشمن بیش ترى دارد. هر قدر كالایى گران بهاتر باشد، نوع تقلّبى و غیر واقعى آن بیش تر ساخته مى‌شود؛ مثلا، الماس چون سنگى قیمتى است، زیاد سعى مى‌كنند تا سنگ‌هاى دیگرى را مانند آن درست كنند و به جاى الماس بفروشند. این مسأله به دلیل كمیاب بودن كالاى اصلى از یك سو و ارزش مند بودن آن از سوى دیگر است. عرفان و سیر و سلوك واقعى راهى است دشوار و صعب الوصول كه پیمودن آن نیاز به اخلاص كامل، استقامت و پشتكار دارد. گذشته از این، هركس به قدر همت و ظرفیت خویش مى‌تواند مراحلى از آن را بپیماید. ممكن است در میان میلیون‌ها انسان، تنها چند نفر انگشت شمار بتوانند به مراتب عالیه آن دست پیدا كنند. به دلیل محبوبیت این كالا و پرمشترى بودنش، زیادند افرادى كه نوع بدلى و تقلّبى آن را عرضه مى‌كنند. متأسفانه امروز بازار عرفان‌هاى تقلّبى در دنیا رواج زیادى دارد، و این خلاف انتظار نیست. اكنون در این میان، چه باید بكنیم تا این نیاز فطریمان را اشباع كنیم و در رسیدن به كمال نهایى خود كامیاب باشیم؟
به نظر ما تنها راه براى رسیدن به این مهم شناخت هرچه بهتر و بیش تر اهل بیت(علیهم السلام) و مكتب و روش آنان و محك زدن سایر چیزها با آن است. هر معرفتى كه عرضه مى‌شود و هر دستورالعملى كه ارایه مى‌گردد، باید با معارف و دستورات آنان بسنجیم؛ اگر متناسب با آنها بود حقیقى است، وگرنه بدلى و از نوع غیر واقعى است. با این محك، مى‌توانیم بفهمیم در میان روش‌هایى كه براى سیر و سلوك و تكامل انسان عرضه مى‌شود، كدام یك سالم تر و مفیدتر است.
یكى از روایاتى كه در این زمینه وجود دارد، وصیت امام صادق(علیه السلام) به یكى از اصحاب خاصّشان به نام عبداللّه بن جندب است كه مقامات والایى در معنویات و معارف داشته است.(1)
در این وصیت، حضرت ابتدا هشدار مى‌دهند و متذكر مى‌شوند، كسانى كه در مسیر صحیحى قرار مى‌گیرند و مى‌خواهند راه درست خداشناسى را طى كنند، باید توجّه داشته باشند كه خطرات بسیارى در پیش رویشان وجود دارد. طرح این نكته از سوى امام صادق(علیه السلام) در ابتداى این روایت براى توجه دادن به این نكته است كه گرچه بحمداللّه، خداوند ایمان به خود را در دل ما قرار داده و ما در میان تمام ادیان آسمانى، كامل ترین آنها، یعنى اسلام را پذیرفته ایم؛ هم چنین در میان مذاهب منسوب به اسلام نیز مذهب اهل بیت(علیهم السلام) را انتخاب كرده ایم و ظاهراً راه خود را یافته ایم و هیچ مشكلى نداریم، اما از یك نكته نباید غفلت كنیم و آن هم بزرگ ترین خطر تهدید كننده سالك این راه است که در شماره بعدی این سلسله مطالب بدان اشارت خواهد شد.
* * * * *
ادامه دارد ...
پی نوشت:
1. بحار الانوار، ج 78، كتاب الروضة، باب 24، روایت 1، ص 279 ـ 286.
* * * * *
منبع:
مصباح یزدی، محمدتقی، پندهاى امام صادق(علیه السلام) به ره‌جویان صادق، با اندکی تصرف.
