بزرگ، اما ناهمگون با هزینه هایش!

پرورش، جریانی منظم و مستمر است كه هدف آن كمك به رشد جسمانی، شناختی، روانی، اخلاقی، اجتماعی یا به طور كلی رشد شخصیت و پرورش یابندگان در جهت كسب هنجارهای مورد پذیرش جامعه و نیز كمك به شكوفا شدن استعدادهای آنها است. بنابر این تعریف، یك نظام درست پرورشی هم فرد را در شكوفایی استعدادهای ذاتی اش كمك می كند و هم او را به عنوان یك شهروند مفید و متعهد به ارزش های جامعه ای كه به آن متعلق است پرورش می دهد.

هدف عمده مدارس ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و دانشگاه ها پرورش دادن این گونه افراد است. آموزش معمولاً به فعالیت های هدفمندی كه معلم به تنهایی یا به كمك مواد آموزشی انجام می دهد، گفته می شود، چه این معلم در دبستان مشغول آموزش باشد، چه در دبیرستان چه در دانشگاه، و چه در یك دوره كارآموزی كوتاه مدت. با كمی تأمل می توان دریافت كه آموزش، وسیله پرورش افراد است و هیچ فرد پرورش یافته ای را نمی توان یافت كه از كانال آموزش نگذشته باشد.

در هر جامعه و كشوری این رسالت عظیم برعهده نهادی به نام آموزش و پرورش گذاشته شده است و اهمیت موضوع تا جایی است كه یك وزارتخانه متولی این امر شده است. چند سالی است كه به بهانه گرامیداشت روز معلم یك یا چند روز را به بحث پیرامون مسایل آموزش و پرورش، به ویژه مشكلات معلمان پرداخته می شود. اگر بپذیریم كه آموزش و پرورش فرآیندی دایمی و مستمر است، این نهاد بزرگ یعنی وزارت آموزش و پرورش و كلیه عناصر مرتبط با آن به ویژه معلمان و مشكلات آنها نیازمند توجهی دایمی و مستمر است نه اینكه به صورت مقطعی به آن پرداخته شود.

بنابه دلایلی كه در پی خواهد آمد، پرداختن به مشكلات این وزارتخانه و به ویژه معلمان، بیش از پیش ضروری می نماید. تولیدات و برون دادهای نظام آموزشی، افراد جامعه و شهروندان مفید و متعهدی هستند، كه به ارزش های جامعه ای كه به آن تعلق دارند احترام می گذارند. شهروندانی كه پس از دریافت آموزش های لازم در كلاس های درس واجد صفاتی می شوند كه به ارزش ها و هنجارهای جامعه احترام می گذارند و به آن پایبندند، به مسایل جامعه خود حساس می شوند و نسبت به مشكلات جامعه بی تفاوت نمی مانند. تولیدات این نهاد دانشمندانی هستند كه در دانشگاه ها و مدارس در كسوت شریف معلمی به جامعه خود خدمت می كنند. افراد برتر لشكری و كشوری هستند كه عالیترین كرسی ها را در وزارتخانه ها و سازمانها و... دارند، نمایندگان مردم در مجالس مختلف كشور هستند و تصمیم سازی و تصمیم گیری می كنند، كسانی هستند كه لباس قضا پوشیده اند و... چگونه می توان ارزش ریالی و ارزی این تولیدات بی نظیر و ارزشمند را تعیین كرد؟ از مطلب فوق به سهولت می توان دریافت كه وزارت آموزش و پرورش مانند صنعت و كشاورزی نهادی تولیدی است و نه مصرفی.

تنها تفاوت آن با دیگر نهادهای تولیدی صرفاً زمانی طولانی است كه باید صرف شود تا محصول آن به ثمر بنشیند و هم چنین ویژگی تولیدات این نهاد است، محصول این نهاد، انسانی است كه اشرف مخلوقات است و ارزش كارها و تولیدات دیگر نهادها در میزان خدمتی است كه به این انسان می رسانند.

بنابر این شایسته است كه از سوی نهادهای ذی ربط و مسئولین، منابع مالی و بودجه بیشتری در اختیار این وزارتخانه قرار گیرد. امروزه در حالی كه معلمان كشور ما از میزان حقوق و مزایای خود ناراضی هستند، میزان دریافت حقوق اساتید دانشگاه و معلمان در اكثر كشورهای دنیا بالاترین است.

كشورهای قدرتمند و صنعتی پیشرفت های خود را مرهون داشتن نیروی انسانی ماهر و آموزش دیده هستند. این كشورها دریافته اند هیچ توسعه پایداری اتفاق نخواهد افتاد مگر در سایه داشتن نیروی انسانی آموزش دیده و متخصص به همین دلیل آنها به نظام آموزشی خود توجه بسیاری می كنند و در این میان به وضعیت معیشتی معلمان و اساتید دانشگاه توجه خاص دارند. به عنوان مثال در «بیست سال پیش» یعنی در سال ???? میلادی، جمع بن هایی كه معلمان ژاپنی در سال دریافت می كردند معادل پنج برابر حقوق ماهانه آنها بوده است. ژاپنی ها در سایه همین توجهات به معلم و نظام آموزشی توانسته اند امروزه یكی از  چهار قدرت صنعتی جهان باشند و این در حالی است كه این كشور از نظر منابع معدنی فقیر است.

به نظر می رسد این روزها مسئولین آموزش و پرورش توجه خاصی به آمار و ارقام و از همه مهم تر به تعداد معلمان از خود نشان می دهند. آنها با ارایه آمار و ارقام نسبتاً مناسب از كارهای مطلوب خود دفاع می كنند اما همین كه به كارهای انجام شده درباره بهبود وضعیت معیشتی معلمان می رسند به زیاد بودن تعداد معلمان اشاره می كنند.

به نظر می رسد زندگی و معیشت معلمان با مثل معروف «فرزند كمتر زندگی بهتر» ارتباط تنگاتنگی پیدا كرده است. آیا مسئولیت زیاد بودن تعداد معلمان متوجه معلمان می شود؟ چگونه تعداد معلمان زیاد شده است؟ در پاسخ باید گفت كه: فزونی جمعیت از یك سو و تقاضای زیاد جامعه به آموزش از سوی دیگر سبب استخدام معلمان شده است. بنابر این جامعه نیازمند استفاده از خدمات آموزشی معلمان است و برای رفع چنین نیازی طبیعی است كه تعداد معلمان زیاد باشد تا بتوانند به حجم بالای تقاضا پاسخ دهند.

این موضوع در حالی است كه در بیشتر مدارس شاهد ازدحام دانش آموزان هستیم و آمار بسیاری از كلاس ها از حد استاندارد بیشتر است. در چنین وضعیتی بسیار عادی است كه هزینه های جاری یك وزارتخانه افزایش یابد. بنابر این تعداد پرسنل و حجم خدمات آنها باید در بودجه ریزی لحاظ شود و توجه بیشتری به آن شود. سؤالی كه در این مورد به ذهن متبادر می شود این است كه آیا بالا بودن حقوق و مزایای معلمان در كشورهای دیگر به تعداد آنها بستگی دارد یا این كه اهمیتی است كه به خدمات آنها داده می شود؟ عوامل مؤثر برمنش و روحیه دانش آموزان، روحیه معلم، رفتا، بیان، سعه صدر، انگیزه، اهداف، نیت ها، درایت و متانت معلم و مسئولین مدرسه است. به تعبیری دیگر روحیه معلم، رفتار معلم ، بیان معلم، سعه صدر معلم و... تأثیر مستقیم بر رفتار و روحیه دانش آموزان دارد.

اگر معلم دارای روحیه ای خوب و شاد باشد دانش آموزان نیز دارای روحیه ای شاد و خوب خواهند بود و اگر معلم با انگیزه بالا وارد كلاس شود و تدریس را با انگیزه شروع نماید سبب افزایش انگیزه مطالعه و جست وجو و یادگیری در دانش آموزان خواهد شد. لازمه برخورد مناسب و توام با متانت دانش آموزان با مشكلات آموزشی و پرورشی خود، داشتن معلمانی صبور و با سعه صدر بالا  باشد و.... .

از مطالب فوق چنین برمی آید كه اگر معلم خود دارای مشكل معیشتی باشد چگونه قادر است روحیه ای شاد داشته باشد، چگونه باید صبور باشد و با كدام انگیزه بالا وارد كلاس شود و... لازمه داشتن درایت، داشتن برنامه ریزی است و هیچ برنامه ریزی بدون مطالعه به ثمر نمی رسد و داشتن مطالعه نیاز به زمان كافی دارد. معلمی كه برای گذران زندگی خود مجبور به اضافه كاری است و دو یا چند شیفت كار می كند، كی فرصت مطالعه دارد كه برنامه ریزی كند و درایت كافی برای پیشبرد اهداف آموزشی داشته باشد. چگونه می توان انتظار داشت معلمی كه با خستگی وارد كلاس می شود روحیه ای شاد داشته باشد و با شور و نشاط  و  انرژی كلاس را اداره كند.

در پایان می توان نتیجه گرفت كه اگر معلمان عملكرد مناسبی در كلاس نداشته باشند می توانند منجر به افت تحصیلی و در درازمدت ترك تحصیل تعدادی از دانش آموزان شود و دوری از كلاس و درس می تواند سبب افزایش آمار ناهنجاری ها و آسیب های اجتماعی گردد. برای جبران و یا كاهش آسیب های فوق باید مبالغ گزافی توسط سازمان های مختلف هزینه شود. از آنجا كه پیشگیری همواره آسانتر و ارزانتر از درمان است، شایسته است هزینه های فوق به وزارت آموزش و پرورش تزریق شود تا باعث ارتقاء سطح معیشت و رفاه معلمان گردد. هر چه بیشتر هزینه كنیم، بیشتر بهره خواهیم برد و همین بس كه خداوند متعال در قرآن می فرماید: «اگر نیكی كردید به خود كردید و اگر بدی كردید باز به خود كردید.» ارتقاء سطع معیشت و رفاه معلمان به طور سیستماتیك سبب اعتلای جایگاه و منزلت معلمان خواهد شد.