بررسی الگوی آموزشی از نگاه کارشناسان دفتر تالیف کتب آموزشی

الگوی حاکم بر برنامه ریزی درسی ایران از منظر عمل در  2 سطح است:

1- سطح تولید برنامه های درسی

2- سطح اجرای برنامه های درسی

سطح اول که ناظر بر تولید برنامه های درسی است ، متعلق به حوزه ستادی آموزش و پرورش است در این سطح حوزه های تصمیم گیردر ستاد با عنایت به چهار چوبها و معیارها مسوول طراحی و تولید برنامه ها هستند . توضیح بیشتر اینکه راجع به مولفه های اساسی برنامه ها یعنی جهت گیری ها ، اهداف ، محتوی و سازمان مربوط به آن ، روش های آموزشی ، ارزشیابی ، ویژگی های عوامل اجرایی ، فضای فیزیکی ، مواد آموزشی در قالب کتب درسی نوآموزان و ... توسط حوزه های ستادی در تهران انجام می گیرد و در قالب دستورالعمل ها و یا دیگر مواد مکتوب به استان ها جهت اجرا ابلاغ می گردد.

سطح دوم که ناظر بر اجرای برنامه های درسی است متعلق به حوزه های اجرایی آموزش و پرورش استان ها است . در این سطح مراکز آموزشی موظف به اجرای برنامه های دریافتی از ستاد هستند. معمولا این برنامه بدون دخل و تصرف توسط مراکز آموزشی اجرا می شوند و مربیان در قالب مجریان صرف برنامه ها نقش ایفا می کنند. این الگو دارای اشکالاتی است که بعضی از آنها عبار تند از :

- فاصله بین طراحان و تصمیم گیرندگان و حوزه اجرا زیاد است .

- به نیازهای واقعی فراگیران کمتر توجه می شود.

- به فرهنگ محلی و بومی کمتر توجه می شود.

- مراکز آموزشی تعلق خاطر کمتری به برنامه ها از خود نشان می دهند زیرا در تولید برنامه ها

- مشارکت ندارند.

- فرهنگ تولید فکر در مراکز آموزشی به جهت آماده بودن برنامه ها تضعیف می گردد.

- ظرفیت ها ، استعداد ها و توامندی های حوزه اجرا در برنامه ها نادیده گرفته می شود.

- و ...

- دفتر برنامه ریزی و تالیف کتب درسی با عنایت به موارد فوق الگوی سه سطحی برنامه ریزی و تولید فعالیت های یادگیری را به استان ها محول کرد. استفاده از توان و استعداد ها و تخصص های کارشناسان استانی، کاهش فاصله حوزه طراحی و اجرا، توجه به فرهنگ بومی و محلی، توجه به نیازهای فراگیران ، تغییر نقش مراکز آموزشی از مجری صرف برنامه ها به سمت انتخاب و تولید گری ... از ویژگی های الگوی برنامه ریزی 3 سطحی است .

الگوی 3 سطحی برنامه ریزی درسی با عنایت به ساختار زیر طراحی و اجرا گردید: - سطح مرکز ( ملی ) - سطح استان - سطح مراکز پیش از دبستان

1- سطح مرکز ( ملی)

در این سطح کمیته ای با مشارکت کارشناسان پیش از دبستان، متخصصان تعلیم و تربیت ( برنامه ریزی درسی، تکنولوژی آموزشی ، روان شناسان یادگیری و ... ) نمایندگان بعضی از دفاتر و ادارات کل آموزش و پرورش ( دفتر آموزش عمومی ، اداره کل تعاون و رفاه )، سازمان بهزیستی، مربیان مجرب (8نفر)، متخصصان موضوعی (قصه نویس ، شعر، بازی ها و نمایش های اخلاق و کاردستی ، نقاشی و آموزش روش های علمی) وظایفی همچون تهیه راهنمای برنامه درسی مشتمل بر (اهداف، محتوا، توصیه هایی در خصوص روش های تدریس و ارزشیابی و ...) توسعه توانمندی های کارشناسان و مربیان جهت تولید فعالیت ها از طریق پیش بینی برنامه های آموزشی ... بررسی مواد آموزشی تولید شده در استان ها و ارائه باز خورد مناسب به آنها ، تصویب مواد آموزشی تولید شده استان ها ، متناسب با راهنمای برنامه درسی و نظارت و کنترل و توسعه فعالیت ها و ... را  به عهده دارند.

2- سطح استان

کمیته تولید کننده فعالیت های یاددهی – یادگیری دوره ی پیش از دبستان مستقر در هر استان با مشارکت معاون آموزش عمومی، کارشناسان مسوول بخش آموزش، مربیان مجرب، افراد مطلع در زمینه های تخصصی ( شعر ، قصه ، بازی ها و نمایش خلاق و ... ) متخصصان تعلیم و تربیت ( برنامه ریزی درسی ، تکنولوژی آموزشی ) وظایفی هم چون تهیه مواد آموزشی ( قصه ، شعر ، بازی ها و ... ) بر اساس راهنمای برنامه درسی دوره تحصیلی ، برنامه ریزی و آموزش مربیان و مدیران مراکز آموزشی در سطح استان، پیش بینی تجهیزات و منابع مورد نیاز آموزشی ، نظارت بر حسن اجرای برنامه ها در سطح استان، متناسب سازی برنامه های پیش بینی شده با ویژگی های اقلیمی ، فرهنگی و ... ) و ارتباط مستمر با کمیته را بر عهده دارد.

3- در سطح مراکز آموزشی ( مدرسه ای )

مراکز آموزشی به صورت اجرا کنندگان برنامه های آموزشی دوره تحصیلی با مشارکت مربیان، مدیران و نمایندگان والدین وظایفی هم چون اجرای برنامه های پیشنهادی در سطح استان همراه با کم و زیاد کردن محتوای برنامه به منظور متناسب سازی با شرایط آموزشی، انتخاب و گزینش فعالیت های یادگیری که از طرف استان به مراکز آموزشی ابلاغ شده است ( قصه گویی ، شعرها و ... ) انتخاب روش های ارزش یابی مناسب ، تغییر در سازمان مطالب درسی، ارائه بازخورد از اجرای برنامه درسی به کمیته ی استانی به عهده دارد.

مؤلفه های اساسی الگوی سه سطحی

در الگوی مذکور چند مولفه اساسی وجود دارد که به شرح ذیل می باشد:

1- سطح تصمیم گیری : ویژگی این سطوح آن است که همگی با هم در ارتباط هستند و اعضای کمیته هایی که مسوولیت تصمیم گیری در سطوح ملی (مرکز) ، استانی و مراکز آموزشی را به عهده دارند به طور مستمر با یک دیگر ارتباط دارند و مسائل مربوط به هر سطح را به سطوح دیگر منتقل می کنند. از آنها بازخورد می گیرند و برنامه درسی پیش بینی شده را با توجه به آنها جرح و تعدیل می کنند. همچنین طرح مذکور از نظر تهیه برنامه ملی و انتظارات متمرکز است و در سطح مرکز اعلام می شود. به عبارت دیگر سند ملی ( انتظارات در سطح مرکز ) در کمیته های استانی متناسب با ویژگی های فرهنگی، اقتصادی به صورت فعالیت های یادگیری و تهیه و زمینه های اجرایی آن فراهم می شود. به همین ترتیب مناطق مختلف با توجه به فعالیت ها ، نیازها ، توامندی ها ، قابلیت ها، برنامه درسی پیشنهادی را با عنایت به ویژگی های خود آماده اجرا می کنند و در سطح مراکز آموزشی ، مربیان با توجه به امکانات و نیازهای کلاس های خود دست به انتخاب ، جرح و تعدیل می زنند و در صورت لزوم محتوای برنامه را سازمان دهی دوباره می کنند و برای روش های تدریس و ارزش یابی ، تصمیم گیری می کنند. در نتیجه با وجود این که اهداف و انتظارات در سطح ملی متمرکز است، روش های مختلف و مناسب را برای رسیدن به اهداف تعیین می کنند.

2- افراد مشارکت کننده: در هر یک از کمیته هایی که در سطوح سه گانه تشکیل می شود ، افراد مختلفی که نظرات و خواسته های اقشار مختلف و مربوط به برنامه درسی را نمایندگی می کنند، حضور دارند. ترکیب اعضای کمیته های مختلف در این سطوح به گونه ای است که اولا برنامه درسی از تعادل و توازن نظری و اجرای مناسبی برخوردار باشد و برنامه ریزان قابلیت توجیه آن را داشته باشند، ثانیا برنامه درسی تولید شده پاسخ گوی انتظارات عمومی و تامین کننده مطالبات منطقی آن ها باشد و در واقع منعکس کننده ی خواسته های اجتماعی و مبانی نظری برنامه درسی باشد.

3- زمینه مشارکت :افراد مشارکت کننده در زمینه های علمی – تخصصی ، حرفه ای ، اجرایی و اجتماعی در کمیته های سطوح سه گانه مشارکت می کنند . این مشارکت ها به تصمیم گیری در سطوح مختلف می انجامد و حمایت از تصمیمات گرفته شده در اجرای موفق برنامه درسی پیشنهادی نقش اساسی دارد. همین طور ارزش یابی اجرای این تصمیمات و گرفتن باز خورد مستمر ، برنامه درسی را پویا می سازد.

4- مشارکت مربیان: در تمام سطوح تصمیم گیری ، نقش مشارکتی مربیان غیر قابل انکار است ، به عنوان مثال حضور مربیان در کمیته ملی ( در سطح مرکز ) باعث تصمیم گیری ها ی ملموس تر و واقعی تر می شود، زیرا مربیان با واقعیت کلاس درس و یادگیری بیش تر مرتبط هستند. در واقع ، تجارب مربیان و آشنایی آنها در سطح ملی ( در مرکز ) باعث نظریه پردازی های جدید مبتنی بر تجربه ی واقعی کلاس درس می شود و مربیان رابطه بین نظریه و عمل را معنا دار می کنند.  مشارکت مربیان در سطح مراکز آموزشی با ماهیت مشارکت آنها در سطوح دیگر متفاوت است برای نمونه در سطح ملی حضور مربیان و آشنایی آنها با انتظارات نظری برنامه درسی ، آگاهی بخش و هدایت کننده آموزش های آن ها به منظور ارتقای صلاحیت ها و شایستگی های حرفه ای آنهاست. در صورتی که در سطح مراکز آموزشی ، مربیان با تجارب عینی خویش و مطالعه برنامه ها باعث دوباره نگری در برنامه درسی ملی و متناسب کردن آن با نتایج به دست آمده از تحقیقات کلاسی و امکان سنجی اجرا می شود. در هر حال ، نقطه اتکا الگوی سه سطحی ارائه شده ، مشارکت مربیان است .

علاوه بر آن، مشارکت مربیان باعث افزایش مسوولیت پذیری حرفه ای ، ارتقای توانایی تصمیم گیری و انتخاب گری، تقویت احساس تعلق به برنامه درسی می گردد، شایان ذکر است تبیین صلاحیت ها و شایستگی های مربیان در سطح سه گانه تصمیم گیری راجع به برنامه درسی مشارکتی که  باعث ایجاد توانایی های فوق در آن ها می شود، یک ضرورت است . کاهش فاصله طراحی تا اجرا، توجه به فرهنگ بومی و توجه به نیازهای فراگیران از مزایای مدل آموزشی سه سطحی است . در برنامه ریزی متمرکز به نیازهای واقعی فراگیران کمتر توجه می شود.