پزشكی هسته اى
مقدمه
پزشکی هستهای ، شاخهای از پزشکی است که در آن تشعشع و خواص هستهای نوکلوئیدهای رادیواکتیو و نوکلیدهای پایدار هم برای تشخیص و هم برای درمان امراض بکار میروند. این امر میتواند یا با پرتو دهی مستقیم مریض با یک چشمه تشعشع خارجی یا با تزریق داروهای نشاندار با رادیواکتیویته به مریض تحقق یابد. زمینه پزشکی هستهای و رادیو دارو در 20 سال گذشته رشد فوق العادهای داشته است. پیشرفتهایی در توانایی پیش بینیها ، تکنولوژی آشکارسازی و توسعه رادیو داروهای متناسب ، همه در این توسعه سهیم بودهاند. داروهای نشاندار رادیواکتیو که به مریض تزریق یا خورانده میشوند، به نام رادیو داروها هستند.
تاریخچه
در مدت كوتاهى پس از كشف رادیم در 1277هخ(1898 م) توسط مارى كورى و جدا سازى آن به مقادیر 1_1/0 گرم از پچبلند،بلافاصله در یافتندكه این میتواند عنصر مفیدى به عنوان منبع پرتو دهنده باشدكه متعاقبا به اولین كاربرد رادیو نوكلویید ها در پزشكى منجر گردید.
معرفی
از با اهمیت ترین كاربرد هاى رادیو نوكلویید ها در علوم طبیعى است و بزرگترین مصارف فردى رادیو نوكلویید ها در پزشكى هسته اى است.
امروزه پزشكى هسته اى یك بخش مهم و وابسته به علوم پزشكى شده است. تولید رادیو دارو ها و تركیبات آنها براى كاربرد در پزشكى هسته اى، یك بخش مهم فعالیت هاى هسته اى و رادیو شیمى را تشكیل می دهد. توسعه ژنراتور هاى دارویى امكان استفاده از رادیو نوكلویید هاى با نیمه عمر كوتاه را در هر زمان در پزشكى ممكن ساخته است.
برخى از كاربرد هاى عمومى رادیو نوكلویید ها در علوم طبیعى شناخته شده عبارتند از:
_ اكولوژى (جذب عناصر كم مقدار وراذیو نوكلویید از محیط زیست اطراف توسط گیاهان،حیوانات یا انسان)
_آنالیز(تعیین عناصر كم مقدار یا تركیبات آنها در گیاه،حیوان و انسان)
_فیزیولوژى و متابولیسم(واكنش ها و فرایند هاى بیو شیمیایى عناصر و تركیبات آنها در گیاهان،حیوانات و انسان )
_تشخیص(شناسایى و تعیین موقعیت امراض)
_معالجه(درمان امراض)
لازم به ذكر است كه در بسیارى از كاربردهاى پزشكى به عنوان پرتوهاى یونیزه كننده بنا بر برخى از اولویت ها و امكانات از پرتوهاى ناشى از رادیو ایزوتوپ ها و دستگاههاى تولید پرتوهاى یونیزه كننده مثل اشعه ایكس و یا باریكه ذرات باردار حاصل از شتاب دهنده ها استفاده می شود. بنابراین در پزشكى هسته اى بر حسب مقتضیات تخصصى و امكانات قابل دسترس به نحوى از پرتوها یا باریكه هاى یونیزه كننده به روش هاى بسیار متعدد و گسترده اى بنا بر منظور هاى مورد نظر استفاده می شود.
در پزشكى هسته اى، استفاده از پرتو اطلاعاتى را در مورد عملكرد اعضا خاص یك فرد یا بیمار در اختیار قرار می دهد، كه اكثرا به معالجه بیمار منجر می گردد. در اكثر موارد این اطلاعات سبب می شود كه پزشك قادر باشد به سرعت، تشخیص دقیق بیمارى را بدهد. تیروئید، استخوان ها، قلب، كبد و خیلی اعضا دیگر به سادگى به كمك رادیو ایزوتوپ ها تصویر بردارى شده واختلال عملكرد آنها آشكار می گردد. در برخى موارد عضو مریض بیمار یا تومر را مى توان با پرتو درمانى معالجه نمود . در كشورهاى پیشرفته كه 26 درصد از جمعیت جهان را در خود جاى مى دهند تعدد تستهاى پزشكى هسته اى 9/1 درصد در سال وتعدد درمان با رادیو ایزوتوپها حدود یك دهم رقم آمار فوق است. بنا بر این پزشكى هسته اى یك تخصص پزشكى است كه با روشهاى ایمن، بدون درد و كم هزینه هم براى تشخیص ( تصویربردارى ) وهم معالجه بیمارى، كاربردهاى زیادى دارد . در پزشكى هسته اى تصویر بردارى یك روش منحصر به فرد است كه ساختمان و عملكرد اعضاى بدن را به طور واقعى و حقیقى نشان مى دهد . این تكنیك، در مقابل رادیو لوژى تشخیصى قرار دارد كه مبتنى بر آناتومى بدن است . این راهى است براى جمع آورى اطلاعات دقیقتر پزشكى كه در غیر این صورت و عدم دسترسى به آن، عمل جراحى یا تستهاى تشخیصى گرانترى بر بیمار تحمیل مى گردد .
پزشكی هسته اى امروزه یك امر غیر قابل اجتناب، در رابطه با بیماران و مراقبت از آنان، در تشخیص، مدیریت، درمان و جلوگیری از یك سرى امراض مورد استفاده قرار می گیرد. روش هاى تصویر بردارى پزشكى هسته اى اكثرا نا هنجارى هایى را در مراحل اولیه انتشار مرض و یا آغاز بیمارى شناسایى می كند كه در واقع این نوع بیمارى ها توسط روش هاى تصویر بردارى هسته اى زودتر از ظاهر شدن عوارض كلینیكى قابل تشخیص می شوند، این تشخیص زود هنگام، اجازه می دهد تا بیمارى خیلى زود در زمانى كه موفقیت درمان بیشتر است مورد معالجه قرار گیرد. در پزشكى هسته اى مقادیر كمى از تركیبات نشاندار و رادیو دارو ها براى تشخیص یا درمان بیمارى مورد استفاده قرار مى گیرند . رادیو داروها تركیبات نشان دارى هستند كه جذب اعضا استخوان ها یا بافت هاى خاصى مى شوند . رادیو دارو هایى كه در پزشكى هسته اى مورد استفاده قرار مى گیرند ، پرتوهاى گاما از خود ساطع مى كنند كه در خارج از بدن با انواع آشكار سازهاى ویژه می توان آنها را تمیز داد. این آشكار سازهاى متصل به PET و یا آشكار ساز كامپیوتر، تصاویرى را می دهند كه می توانند نتایج و اطلاعاتى را در باره بخشى از بدن که تصویر بردارى شده در اختیار بگذارند. مقدار پرتو نگارى از كاربرد پزشكى هسته اى همان حدودى است كه طى یك تشخیص با پرتو نكارى اشعه ایكس دریافت می شود .
امروزه پزشكى هسته اى روشهایىرا ارائه مى كند كه طیف تخصص هاى پزشكى، از كودكان تا بیماریهاى قلبى و معالجه امراض روانىرا در بر مى گیرد . تقریبا صد نوع مختلف از روشهاى تصویر بردارىدر پزشكىهسته اىوجود دارد و هیچ عضو اصلى بدن نیست كه قابلیت تصویر بردارى از آن از طریق پزشكى هسته اىاز آن میسر نباشد .
برخی از اصطلاحات معمول در پزشكى هسته اى
همان طور كه ذكر شد تكنیك هاى تصویر بردارى در پزشكى هسته اىعبارتند از تكنیك هایىكه در تشخیص ، مدیریت ، درمان و جلوگیرىاز امراض مورد استفاده قرار مى گیرند . پزشكى هسته اى یك روش منحصر به فرد است كه اغلب ، اطلاعات تشخیصىرا قبل از اینكه عوارض بیمارى ظاهر شود قابل درك و تشخیص مى سازد.
PLANER یك دید دو بعدىاز فرایند یا عملكرد عضوى را ارائه مىدهد كه از آن تصویر بردارى شده است.
SPECT تصاویر سه بعدى ساخته شده كامپیو ترىاز ابعاد مختلف وعملكرد عضو تصویر بردارى شده را ارائه مى دهد.
PET تصاویر سه بعدى ساخته شده كامپیوترى را ارائه مى دهد كه در اندازه و میزان عملكرد یا فزیو لوژى یك عنصر، تمور یا متابولیك محل هاى مورد نظر در بدن مشخص شده است.
تومو گرافى ، كه از كلمات یونانى گرفته شده است عبارت است یك روش جداسازى تداخلى یا در هم رفتگى یا در هم رفتگى از محل مورد نظر از طریق تصویر بردارىیك مقطع قطع شده از عضو مورد مطالعه .
اسكن پزشكى هسته اى ، عبارت است از تصاویر تولید شده در نتیجه كاربرد یك روش پزشكى هسته اى كه اغلب به آن روش وااقعى ، بررسى (سنجش) تست اطلاق مى شود .
رادیو دارو ، معمولا به یك ردیاب یا رادیو نوكلویید اطلاق مى شود . اصولا این یك تركیب نشان دار شده رادیو اكتیو است كه براى تهیه تصویر پزشكى هسته اى و یا موارد رادیو درمانى لازم است .
دوربین گاما دستگاهى است كه براى تهیه تصویر پزشكى هسته اى مورد استفاده قرار مى گیرد .
Invitro روشى است كه در در لوله آزمایش انجام مى شود و مستقیماْ بر روى اعضاء یا بافتهاى موجود زنده به منظورهاى مطالعاتى، پژوهشى ویا درمانى صورت مى پذیرد .
رادیو ایموننسى نوع خاصى از این روش است كه استفاده توام یك ماده شیمیایىاكتیو با یك آنتى بادى را در اندازه گیرىمیزان هورمون ها ، ویتامین ها و داروها در خون بیمار میسر مى سازد .
گردآوری: مژده اصولی