خطوط اصلى زندگى امام صادق عليه السلام

ج ) شهادت.

د ) جهادى ديگر.

دوره اول: از رحلت رسول اكرم (صلّي الله عليه و آله) شروع شد و با آغاز حكومت اميرالمومنين عليه‎السلام پايان يافت.

دوره دوم: دوره حكومت امام على عليه السلام و امام مجتبى عليه السلام است.

دوره سوم: عبارت از بيست سال ميانه صلح امام حسن عليه السلام ( سال 41 هجرى) و شهادت امام حسين عليه السلام ( سال 61 هجرى) است.

دوره چهارم: بعد از شهادت سيدالشهداء عليه السلام تا دو قرن بعد و آغاز غيبت است.

7- امام اميرالمومنين على عليه السلام در دوره اول كه بيست و پنج سال به طول انجاميد، براى حفظ اسلام و جلوگيرى از اختلاف، دست به قيام مسلحانه نزد و در برابر غاصبان حكومت سكوت كرد و بلكه از روى كمال علاقه و دلسوزى نسبت به اسلام و جامعه اسلامى؛ آنان را يارى كرد و در مسائل سياسى، نظامى و غيره راهنمايى نمود؛ چنانچه اين مطلب از نهج البلاغه و كتب تاريخ استفاده مى‎شود.

8- در دوره دوم؛ هر چند بسيار كوتاه بود. ـ حدود پنج سال ـ اما يك حكومت صد در صد اسلامى ارائه و حاكم گرديد و عدالت استقرار يافت و ارزش‎هاى جاهلى رخت بربست.

9- در دوره سوم؛ تلاش براى بازگرداندن قدرت به خاندان پيامبر صلّي الله عليه و آله در فرصت مناسب، شروع شد و شيعه؛ عملا به كار نيمه مخفى اهتمام ورزيد.

10- دوره چهارم؛ ادامه دوره سوم و با همان روش و البته به صورت برنامه دراز مدت بود. اين دوره، هر چند پيروزى‎ها و شكست‎هايى در مراحل مختلف داشت اما در زمينه كار ايدئولوژيك، به پيروزى قطعى رسيد. براى آشنايى با زندگى امام صادق عليه السلام بايد اين دوره را بيشتر بررسى كنيم.

11- در دوره چهارم؛ امامان شيعه عليهم السلام تلاشى مستمر داشتند تا با فعاليت ايدئولوژيك و مبارزه با تحريف، زمينه احياى حكومت اسلامى و حضور قرآن و سنت را در جامعه فراهم آورند و اين انقلابى بزرگ و اساسى بود، شبيه انقلابى كه رسول الله صلّي الله عليه و آله در جامعه جاهلى پديد آورد و شايد از آن هم مشكل‎تر؛ زيرا تجديد يك انقلاب، گاه از ايجاد آن دشوارتر است.

12- در آغاز دوره چهارم، وضعيت شيعه بنابر روايت امام صادق عليه السلام چنين بود:

"ارتد الناس بعد الحسين عليه السلام الا ثلثه ابوخالد الكابلى و يحيى بن ام الطويل و جبير بن معطم ثم ان الناس لحقوا و كثروا و كان يحيى بن ام الطويل يدخل مسجد رسول الله (صلّي الله عليه و آله) و يقول: كفرنابكم و بدا بيننا و بينكم العداوه و البغضا"؛ پس از شهادت امام حسين عليه السلام همه منحرف شدند جز سه نفر: ابوخالد كابلى، يحيى بن ام طويل و جبير بن معطم. بعدها ديگران محلق شدند و شيعيان زياد گرديدند. يحيى بن ام طويل به مسجد پيامبر صلّي الله عليه و آله در مدينه وارد مى‎شد و خطاب به مردم مى‎گفت: ما به شما كافريم و ميان ما و شما خصومت و كينه است.

13- امام سجاد عليه السلام نمى‎توانست به صراحت خود را مستحق خلافت و حكومت اعلام كند. زيرا در آن صورت، خليفه مقتدرى چون عبدالملك بن مروان آن حضرت را پيش از آن كه موفق به انجام رسالتش شود به شهادت مى‎رساند و تشكيلات نوپاى شيعه ويران مى‎گرديد.

14- البته در موارد نادرى امام سجاد عليه السلام موضع حقيقى خود را در برابر حاكمان جور آشكار ساخت. اما آنچنان كه خود را روياروى آنان قرار دهد، بلكه تنها براى ثبت در تاريخ؛ مانند نامه‎اى كه امام براى يكى از رجال دينى وابسته به حكومت بنى‎اميه به نام محمد بن شهاب زهرى نوشته‎اند. نامه روشنگر امام زين العابدين (عليه السلام) در تحف العقول ذكر شده است.

15- امام سجاد عليه السلام مى‎فرمود: در همه حجاز، دوستداران و علاقمندان ما به بيست نفر نمى‎رسد. هر چند آن حضرت فعاليتى آرام و مخفى داشت اما گاه گاه خود و يارانش مورد آزار و اذيت حكومت وقت قرار مى‎گرفتند و خود آن بزرگوار حداقل يك مرتبه با وضعى تاثرانگيز و بسته به غل و زنجير تحت نظر ماموران بسيار از مدينه به شام برده شد و بارها مورد تعرض و شكنجه قرار گرفت و سرانجام در سال 95 هجرى به وسيله وليد بن عبدالملك خليفه اموى به شهادت رسيد.

16- امام باقر عليه السلام در مراسم حج به حاجيان اشاره كرد و به يار رازدارش، فضيل بن يسار گفت: در جاهليت نيز بدين گونه مى‎گرديدند! فرمان آن است كه به سوى ما كوچ كنند و پيوستگى و دوستى خود را به ما بگويند و يارى خويش را بر ما عرضه كنند. قرآن از قول ابراهيم عليه السلام مى‎گويد:

(بارالها!) دل‎هايى از مردم را مشتاق ايشان كن!

17- يكى از ياران نزديك امام باقر عليه السلام به نام جابر جعفى به دستور آن حضرت، كوفى بودن خود را كتمان مى‎كند و وانمود مى‎كند كه از مردم مدينه است و نيز به فرمان آن بزرگوار، خود را به ديوانگى زد و حاكم كوفه كه اين وضع را مشاهده كرد گفت: خدا را شكر كه از قتل او معافم ساخت!

18- امام باقر عليه السلام در برابر حاكم اموى (هشام بن عبدالملك) خطاب به مردم كرد و فرمود:

"ايهاالناس! اين تذهبون؟ و اين يرادبكم؟ بناهدى الله اولكم و بنا يختم آخركم، فان كان لكم ملك معجل فان لنا ملكا موجل و ليس بعد ملكنا املك، لانا اهل العاقبه يقول الله عزوجل و العاقبه للمتقين" به كجا مى‎رويد؟ اى مردم! و چه سرانجامى براى شما در نظر گرفته‎اند؟ به وسيله ما بود كه خدا گذشتگان شما را هدايت كرد و به واسطه ما است كه خدا مهر پايان بر كار شما مى‎زند. اگر شما را دولتى مستعجل است، ما را دولتى پاينده خواهد بود و پس از دولت ما كسى را دولتى نخواهد بود. چون ما اهل عاقبتيم كه خدا فرمود عاقبت براى اهل تقواست.

19- ابوحمزه ثمالى گويد: از امام باقر عليه السلام شنيدم كه مى‎گفت: خدا براى اين امر (تشكيل حكومت علوى) سال 70 را معين كرده بود. چون حسين (عليه السلام) كشته شد خدا بر خاكيان خشم گرفت. پس آن را تا سال 140 به تاخير افكند... ما اين موعد را براى شما (شيعيان) گفتيم و شما آن را افشا كرديد. پس خدا ديگر موعدى را معين نكرد. ابوحمزه اين سخن را براى امام صادق عليه السلام بيان كرد. آن حضرت فرمود: آرى، اين چنين بود.

20- امام باقر عليه السلام به فرزندش امام صادق عليه السلام دستور داد كه بعد از شهادت؛ بخشى از دارایى آن حضرت (800 درهم) را در مدت ده سال، صرف عزادارى و گريستن بر ايشان در صحراى منا و در موسم حج بنمايد.

21- خطوط اصلى زندگى امام صادق عليه السلام چنين است:

ج- ايجاد تشكيلات سياسى ـ ايدئولوژيك به صورت مخفى.

د- هدايت پنهانى جنبش‎هاى نظامى علويان.

ه- فعاليت سياسى به صورت بيان توصيه‎ها، گفتارها و نگارش نامه‎ها و ذكر شعرهايى خاص.

22- آميختگى سه مفهوم (رهبرى سياسى) و (آموزش دينى) و (تهذيب روحى) در امامت؛ ناشى از آن است كه اسلام در اصل؛ اين سه جنبه را از يكديگر تفكيك نكرده و به عنوان برنامه‎اى چند بعدى بر انسان عرضه كرده است و به اين جهت شيعه عقيده دارد كه امام بايد از جانب خدا تعيين شود.

23- كميت؛ شاعر نامدار و بسيار هنرمند و يكى از معروف‎ترين چهره‎هاى شيعى و شهيد گرايش‎هاى تند علوى؛ در يكى از چندين قصيده معروف خود در توصيف اهل بيت عليهم السلام، آنان را سياستمدارانى مى‎داند كه برخلاف حاكمان مسلط زمان سرپرستى و زمامدارى انسان‎ها را با چوپانى گوسفندان و چارپايان، يكسان نمى‎سازند.

24- سخن اصلى امام صادق عليه السلام مانند ديگر امامان شيعه، عبارت از امامت بود و براى اثبات اين واقعيت تاريخى، قاطع‎ترين مدرك، روايات فراوانى است كه در آن؛ امام صادق عليه السلام ادعاى امامت را به روشنى و صراحت بيان كرده است.

25- مردى از اهل كوفه به خراسان رفت و مردم را به ولايت جعفر بن محمد (عليه السلام) دعوت كرد. جمعى پاسخ مثبت گفتند و اطاعت كردند و گروهى سر باز زدند و منكر شدند و فرقه‎اى احتياط كردند و دست نگه داشتند... يكى از احتياط كنندگان، به مدينه و ملاقات امام صادق عليه السلام رفت. آن حضرت با لحنى اعتراض آميز فرمود: اگر تو اهل ورع و احتياط بودى چرا در فلان مكان كه فلان عمل هوس‎بازانه و شهوانى را انجام مى‎دادى احتياط نكردى؟!

26- فقه جعفرى در برابر فقه رسمى آن روزگار، فقط يك اختلاف عقيده ساده نبود، بلكه دو مفهوم انتقادآميز نيز داشت:

نخست آن كه اثبات مى‎كرد دستگاه حكومت از آگاهى دينى بى‎بهره است و نمى‎تواند امور فكرى مردم را اداره كند و ديگر آن كه نشان مى‎داد تحريف‎هاى بسيارى در فقه رسمى براى جلب نظر حكام جور نفوذ كرده است و نيز امام صادق عليه السلام با تفسير قرآن به روشى غير از روش عالمان دربارى، عملا به معاوضه با حكومت برخاست و تمام تشكيلات مذهبى و فقاهت رسمى را تخطئه كرد.

27- وجود تعابيرى چون (باب)، (وكيل)، (صاحب سر)، (مستودع سر) در روايات امام صادق عليه‎السلام و نيز در تاريخ، نشان مى‎دهد كه آن حضرت تشكيلاتى سياسى، ايدئولوژيك را به صورت پنهانى هدايت مى‎كرد. مثلا محمد بن سنان (باب) امام صادق (عليه السلام) و زراره و بريد و محمد بن مسلم و ابوبصير، (مستودع سر) آن حضرت و معلى بن خنيس، وكيل آن بزرگوار بود.

منبع:

مرکز جهانی اطلاع‎رسانی آل البیت، شبکه امام صادق علیه السلام، محمد خردمند