معرفی تعدادی کتاب نجومی بزبان فارسی در بازار ایران
در دهه اخیر بنظر می رسد، روند رو به رشد انتشار کتب نجومی بسیار امیدبخش است.
در این مقاله، تعدادی از کتب مفید برای مطالعه ی علاقمندان به نجوم در سطوح مختلف در چهار موضوع: «نجوم رصدی»، «اخترفیزیک و منظومه ی شمسی»، «نجوم محاسباتی و المپیاد» و «تاریخ نجوم» معرفی می گردد:
نجوم رصدی :
1- شناخت مقدماتی ستارگان
شامل: بخش اول:نگاهی به جهان، بخش دوم:صورتهای فلكی، بخش سوم:روش مشاهده صورتهای فلكی، بخش چهارم:مشاهده برخی از صورتهای فلكی، بخش پنجم:منظومه شمسی، :ضمیمه ها
انتشارات گیتاشناسی
این کتاب برای آغاز آشنایی با صور فلکی و اجرام غیرستاره ای، مفید است.
2- صورت های فلکی
این کتاب در واقع مجموعه ای است از نقشه های کوچک از صورفلکی آسمان شب.
192 صفحه که شامل: پیشگفتار، چگونگی استفاده از راهنمایی های کتاب ، صورت فلکی چیست؟، کره سماوی
ستارگان، اجرام اعماق اسمان ها، رصد اسمان، کلید راهنمای چارت های اسمان، فهرست الفبای یونانی، سیری در اسمان شب، صورت های فلکی، صورت های فلکی نیمکره جنوبی اسمان، مقیاسهای اندازه گیری، طبقه بندی ستارگان، درخشنده ترین ستارگان، واژه نامه
انتشارات گیتاشناسی
3- اطلس آسمان شب
نقشه کامل آسمان شب
این کتاب علاوه بر نقشه هایی با دقت بالا و رنگی از سراسر آسمان، شامل پانزده پیوست و نخستین فهرست مصور مسیه است. (این کتاب در حال حاضر تمام شده و هنوز تجدید چاپ نشده است)
ناشر : سازمان جغرافیایی وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح
فراگیری فعال نجوم: ویژه کلاس های دانشگاهی و آموزشی نجوم، منجمان آماتور و مدرسین مبانی نجوم و فیزیک فضا
مایکل زیلیک، فرهاد ذکاوت (مترجم)، بابک امین تفرشی (ویراستار)
4- فراگیری فعال نجوم: ویژه کلاس های دانشگاهی و آموزشی نجوم، منجمان آماتور و مدرسین مبانی نجوم و فیزیک فضا
مایکل زیلیک، فرهاد ذکاوت (مترجم)، بابک امین تفرشی (ویراستار)
نشر: کارنو
اخترفیزیک و منظومه ی شمسی:
1- آشنایی با نجوم
مایک گلداسمیت، تیم فورنیس، رضا عشر (مترجم)، جمشاد نقاش شوشتری (مترجم)
نشر: دلهام (15 آذر، 1385)
2- شناخت مبانی نجوم (2 جلد): خورشید، ستارگان و کهکشان ها، تاریخ نجوم
حمیدرضا گیاهی یزدی، منصور ملک عباسی (ویراستار)
نشر: مدرسه
3- اتم های سکوت (شگفتی های تکامل کیهان)
نام نویسنده : اوبرریوز
ناشر : نشر مرکز
کتابی بسیار آموزنده از نویسنده ای توانا. این کتاب برای دانش آموزان دبیرستانی که می خواهند تصویری بزرگ مقیاس ولی بسیار زیبا و اعجاب انگیز از عالم هستی پیدا کنند، بسیار مفید است. از نویسنده ی این کتاب قبلا کتاب فوق العاده ی «صبوری در سپهر لاجوردی» ترجمه و چاپ شده است.
4- ساختار ستارگان و کهکشانها
پاول هاج، توفیق حیدرزاده (مترجم)
نشر: موسسه جغرافیایی و کارتوگرافی گیتاشناسی
کتابی برای کسانی که در سطح فیزیک دبیرستان مطالعه داشته اند، برای آشنایی متوسط با مبانی علم اخترفیزیک.
5- تاریخچه زمان
نویسنده : استیون و هاوکینگ
انتشارات : شرکت سهامی انتشار
از انفجار بزرگ تا سیاهچاله ها. کتابی در مورد کیهانشناسی و سیاهچاله ها
کتاب « تاریخچه زمان» پرخواننده ترین کتابی است که تاکنون درباره کیهان شناسی نوشته شده است. این کتاب به بیش از سی زبان زنده دنیا ترجمه و چاپ شده است و در هفته یکصدو هشتاد و چهارم آن، به دلیل طولانیترین حضور در لیست پرفروشترین کتابهای ساندی تایمز، در کتاب رکوردهای گینس(Guinness) ثبت گردید. استیون هاوکینگ، دانشمندی که در صندلی چرخدار می نشیند و نه می تواند حرکت کنـد و نه سخن بگویـد، به عنـوان استاد لوکازین دانشگاه کمبریج ( مقامی کـه قبلاً بـه اسحـاق نیوتـن و بعدها به پی. آ. ام. دیراک تعلق داشت) در این کتاب می کوشد تا با بیانی ساده و زبانی بی تکلف به بزرگترین پرسشهای نجومی بپردازد.
6- نجوم به زبان ساده
ترجمه: توفیق حیدرزاده
464 صفحه كه شامل: تاریخچه نجوم، فصل 1:جهان، فصل2:رصد ستارگان. بدون تلسكوپ،فصل 3:اصول پیمایش، فصل 4:رصد ستاره ها با تلسكوپ های كوچك،فصل 5:تلسكوپ و كاربردهای ان،فصل6:طیف نمایی،فصل7:خواص فیزیكی ستارگان،فصل 8:ماده میان-ستاره ای و سحابی ها، فصل 9:ستارگان:انرژی و تكامل،فصل10:كهكشان ها،فصل11:منظومه شمسی،فصل12:سیارات زیرین(سفلی) ،فصل13:زمین و ماه،فصل 14:كسوف و خسوف،فصل15:سیارات زبرین،فصل ر6:ستاره های دنباله دار و شهابوارها، فصل17:ماهواره ها، فصل18:پیدایش منظومه شمسی، ضمیمه، فرهنگ اصطلاحات
این کتاب بیشتر، روندی دایرة المعارف گونه دارد، و برای مراجعه و استفاده از اطلاعات علمی مفید است.
7- نجوم دینامیکی
مولف :رابرت تی. دیكسون
این كتاب در بیش از دویست كالج و دانشگاه ایالات متحده امریكا و سایر كشورها تدریس می‌شود. یکی از مهم‌ترین منابع برای آشنایی با نجوم و مفاهیم اصلی آن به زبانی ساده است. نجوم دینامیکی یکی از منابع المپیاد نجوم است.
نجوم دینامیکی یکی از محبوب‌ترین کتابهای نجومی رایج در میان علاثه‌مندان فارسی زبان زیبایی‌های آسمان شب است.
این كتاب به گونه‌ای طراحی شده است كه برای دانشجویان علوم انسانی و عموم خوانندگان ِعلاقمند نیز مفید و بازنمای شكوه و عظمت عالمی باشد كه در آن زندگی می‌كنیم.
برای مطالعه این متن پیش نیاز علم خاصی ضروری نیست. بنیان مفاهیم بنابر تجارب روزمره و در صورت لزوم با كمك اندكی اطلاعات ریاضی صورت گرفته است. ویرایش جدید این كتاب نه تنها اطلاعات ما را با توجه به پیشرفت سریع علم روزآمد می‌كند، بلكه در جهت برخورد با یك اخترشناسی جامع‌تر به شمار می‌آید.
فصل‌های 1 و 8 این كتاب بر روش‌های اخترشناسی تاكید دارد و عمدتاً به منظومه شمسی می‌پردازد و فصل‌های بعدی نیز مباحثی درباره ستارگان و كهكشان‌هاست.
مطالعه نجوم فرصتی است تا تقریبا هر آنچه را كه می‌آموزید در جهان پیرامون خود به كار گیرید و با این فرایند دنیای خود را گسترش دهید.
8- آشنایی با اختر فیزیک ستاره‌ای (2 جلد) رصدهای ستاره‌ای و داده‌های بنیادی
مولف : اریكا بوم- ویتنس
ناشر : مرکز نشر دانشگاهی
کتابی برای آشنایی ابتدایی با اخترفیزیک. جلد نخست این کتاب به بررسی رصدهای ستاره‌ای و داده‌های بنیادی می‌پردازد. این کتاب یکی از منابع المپیاد نجوم است.
این كتاب در سه جلد تهیه شده است. در این جلد بیشتر به ویژگی‌های كلی ستارگان مانند روشنایی، رنگ، جرم و شعاع آنها پرداخته می‌شود. روشنایی و رنگ همه ستارگان را می‌توان مستقیماً اندازه گرفت ولی برای جرم و شعاع باید دوتایی‌ها را مطالعه كرد. با اندازه‌گیری‌های اختلاف‌منظر می‌توان فاصله‌ی ستارگان نزدیك را تعیین كرد.
ابتدا اغلب ستارگانی را بررسی می‌كنیم كه آنها را ستارگان عادی می‌نامیم. در بخش‌های آخر این كتاب به ستارگانی می‌پردازیم كه متفاوت به نظر می‌رسند و آنها را ستارگان غیرعادی می‌نامند.
9- مریخ سیاره گریزان
نویسنده : دانکن بروور
ناشر : موسسه نشر و تحقیقات ذکر (کتابهای قاصدک)
این کتاب اطلاعات جالبی را در مورد سیاره مریخ برای رده سنی کودکان و نوجوانان در اختیار قرار می دهد.
مریخ سیاره گریزان کتابی است که علاوه بر یک دوره تاریخی، اطلاعات جالبی را در خصوص مریخ دراختیارتان قرار می دهد. آنچه در این کتاب می‌خوانید:
• مریخ سیاره گریزان
• قمرهای مریخی
• کوه‌های عظیم الجثه
• عدم وجودعلایم حیات
• ایستگاه فضایی در مریخ
• شکار میکروب
10- درآمدی بر اختر فیزیک نوین
نویسنده: دکتر نعمت الله ریاضی
ناشر: آوند اندیشه
این کتاب مقدمه‌ای است بر اخترفیزیک نوین که در طول فرصت مطالعاتی نویسنده در کانادا به رشته تحریر درآمد. آشنایی با ریاضیات پایه و مفاهیم اصلی فیزیک برای مطالعه این کتاب لازم است.
این کتاب تشریح فشرده مبانی فیزیکی دانش اخترشناسی، در یک سطح متوسط بوده است. منظور از این سطح متوسط، سالهای آخر دوره کارشناسی است. تاکید نویسنده بیشتر بر جنبه‌های نظری این علم بوده است، اما هرجا که فایده‌ای متصور بود، به جنبه‌های مشاهده‌ای موضوع نیز اشاره شده است.
11- 186 پرسش و پاسخ نجومی
نویسنده : آین نیکلسون
ناشر : به نشر (انتشارات آستان قدس رضوی)
کتاب "186 پرسش و پاسخ نجومی" ترجمه‌ی یکی از منابعی است که سعی دارد به صورت موجز به سوالات اساسی نجومی پاسخ دهد.
کتاب به زبان ساده و با هدف مطالعه‌ی عموم نگاشته شده است. در ترجمه‌ی آن نیز سعی شده که مطالب به همان صورت ساده و غیر فنی ارایه شوند. برای لغات و مفاهیم نجومی معادل‌های فارسی انتخاب شده و با واژه‌نامه‌ای در انتهای کتاب، سعی شده است خواننده‌ی علاقه‌مند با معادل‌های فارسی و انگلیسی انتخاب شده، آشنا شوند.
این کتاب یکی از محبوب‌ترین منابع ابتدایی علاقه‌مندان به آسمان برای آسنایی با مفاهیم نجومی است.
12- نجوم و اخترفیزیک مقدماتی (2جلد )
نویسندگان : زیلیک و اسمیت
انتشارات: دانشگاه امام رضا
از کتابهای مرجع در زمینه اختر فیزیک و نجوم حرفه ای. اجلد اول بیشتر به مباحث مربوط به منظومه شمسی، دینامیک زمین، زمین و ماه، تلسکوپها و آشکارسازها و... می پردازد. و جلد دوم مباحث اخترفیزیک ستاره ای.
کتاب نجوم و اخترفیزیک مقدماتی، از کتابهای مرجع برای علاقه مندان به فراگیری مفاهیم اخترفیزیکی است. این کتاب توسط دو تن از نویسندگان معروف در زمینه های ستاره شناسی حرفه ای نوشته شده و بوسیله زنده یاد دکتر تقی عدالتی و دکتر جمشید قنبری ترجمه شده است. دانشجویان سالهای ابتدایی رشته های فیزیک، دانش اموزان علاقه مند به شرکت در المپیاد نجوم، و علاقه مندان به اخترفیزیک با پایه ریاضی و فیزیک در سطح سالهای آخر دبیرستان می توانند از این کتاب به عنوان یک مرجع مناسب استفاده کنند. البته این کتاب از کیفیت خوبی در ترجمه برخوردار نیست. ای کاش مترجمین محترم در ویراستاری این کتاب دقت بیشتری می نمودند.
تاریخ نجوم:
1- صورالکواکب
موضوع کتاب : نجوم - نجوم اسلامی
نام نویسنده : عبدالرحمن بن عمرصوفی
نام مترجم : محمدبن محمد نصرالدین طوسی
ناشر : ققنوس
کتابی است که صورفلکی مختلف آسمان را بر اساس دانش و رصدهای انجام شده تا زمان نویسنده یعنی عبدالرحمن صوفی، معرفی نموده است. برای هر صورت فلکی، یک جدول و یک تصویر طراحی شده است. این کتاب برای علاقمندان به تاریخ نجوم بسیار گرانبهاست. چرا که نه تنها صورفلکی یونانی و بابلی که در دوره ی اسلامی به کار می رفته اند را معرفی می کند، بلکه نام و مجموعه های ستاره ای عرب جاهلی را نیز نشان می دهد. در کنار هر کدام از صورفلکی، سحابی هایی که بطلمیوس ثبت کرده و آنهایی که وی ثبت نکرده ولی خود صوفی آنها را کشف کرده آمده است. این کتاب در اصل به عربی بوده است و خواجه نصیر الدین طوسی آن را در قرن هفتم ترجمه نموده است.
این کتاب در گذشته تصحیح و چاپ شده است. ولی این تصحیح که توسط جناب آقای مشیری انجام گرفته است، شامل اغلاط علمی و نگارشی بسیاری است که کار مطالعه را مشکل می کند.
2- تاریخ تحول دانش ریاضیات و نجوم در چین
کالین رونان، ژوزف نیدهام، پرویز شهریاری (مترجم)، همایون صنعتی زاده (مترجم)
نشر: دانشگاه شهید باهنر (کرمان)
3- گالیلو گالیله (پیشگامان علم)
ناشر : انتشارات فاطمی
از سری کتابهای پیشگامان علم، کتاب گالیلو گالیله، مخترع، اخترشناس و عصیانگر، نوشته مایکل وایت و با ترجمه محمدرضا افضلی است.
گالیلو گالیله یکی از بزرگترین پیشگامان علم در جهان بود. او در حوزه‌های مختلف از مکانیک و حرکت، تا صدا، گفتار و نور، و تا نظام عالم کار کرد. کشف آونگ و تکمیل تلسکوپ او را در اروپا مشهور ساخت.
گالیله با تلسکوپ خود قمرهای مشتری و صدها ستاره را کشف کرد. گالیله سخت مشتاق دست یافتن به حقیقت بود و از آشکار ساختن خطاها و افکار نامعقول و بی‌معنی خرسند می‌شد. او به پیروان ارسطو که اعتقاد داشتند زمین درآسمان ثابت است و خورشید دور آن می‌گردد، حمله کرد. گالیله اثبات کرد که زمین دور خورشید می‌گردد؛ کوپرنیک نیز قبلا این نکته را مطرح کرده بود. گالیله به سبب ترویج چنین نظریه‌های جسورانه‌ای که به صراحت بر خلاف تعالیم کلیسا بود، به رم احضار شد تا در دادگاه مخوف تفتیش عقاید محاکمه شود.
پس از محاکمه‌ای طولانی و توان فرسا، گالیله مجرم و مرتد شناخته شد و او را به بازداشت خانگی تا پایان عمر محکوم کردند. این کتاب سرگذشت مبارزه‌ی گالیله برای دفاع از برهان علمی در برابر ایمان کورکورانه است. سرانجام روش‌های علمی زیرکانه او به پیدایش علم جدید منتهی شد.
4- نیکولاوس کوپرنیک (پیشگامان علم)
ناشر : انتشارات فاطمی
از سری کتابهای پیشگامان علم، کتاب نیکولاوس کوپرنیک، پدر اخترشناسی مدرن، نوشته اسکات اینگرم و با ترجمه محمدرضا افضلی است.
کوپرنیک را معمولا نخستین کسی می‌دانند که گردش سیاره‌ها به دور خورشید را مطرح کرد. دانشمندان دیگری هم از مدت‌ها قبل چنین نظریه‌ای را مطرح کرده بودند، اما کوپرنیک نخستین دانشمندی بود که این نظریه را به روش علمی و ریاضی ارائه کرد و نشان داد که فرض مرکزیت خورشید هم به همان اندازه ی فرض مرکزیت زمین معقول است. ولی اگر طرفدار اصل سادگی باشیم، مدل خورشید مرکزی ساده تر و بهتر است.
5- ستاره‌شناسی تمدن‌های کهن
نویسنده : ای. سی. کراپ
ناشر : انتشارات نوید شیراز
کتابی میان‌شناختی بین ستاره‌شناسی و باستان‌شناسی. این کتاب به بررسی باستانی ستاره‌شناسی می‌پردازد هرچند مطلبی از ستاره‌شناسی ایران باستان در آن وجود ندارد.
زمانی که ستاره‌شناسی تمدن‌های کهن (پژواک آسمان باستان) برای نخستین‌بار در سال 1983 منتشر شد، ما برای درک چگونگی وارد شدن اخترشناسی پیچیده در بسیاری از جنبه‌های متفاوت فرهنگ سنتی و کهن که مضمون اصلی این کتاب است، وارد عمل شده بودیم.
هم‌اکنون بعد از بیش از یک دهه، تحقیقات بیشتر این فرض را اثبات کرده است و جزییات بیشتری را در ارتباط با نقشی که آسمان درامور مردم ایفا می‌کند، آشکار می‌نماید.
6- نگاهی به تاریخ ریاضیات و نجوم در ایران
یونس کرامتی
نشر: امیرکبیر، کتابهای جیبی
7- نجوم به روایت بیرونی (تلخیص و بازنویسی کتاب التفهیم الاوائل صناعه التنجیم اثر ابوریحان محمد بن احمد بیرونی)
اکبر ایرانی (زیرنظر)، علیرضا مختارپور (زیرنظر)، ولی قیطرانی (به اهتمام)
نشر: اهل قلم
کتاب التفهیم، نوشته ی بیرونی از زیباترین و مفید ترین کتب برای کسانی است که علاقه دارند آشنایی با نجوم دوره ی اسلامی را آغاز کنند. چرا که این کتاب اساسا برای نوآموزان نوشته شده است. بیرونی در این کتاب مباحث مختلفی که در نجوم زمان خودش مطرح بوده را در غالب سوال و جواب ارائه کرده است.
8- کارنامه ایرانیان [در زمینه نوآوریهای ریاضیات، نجوم و گاه شماری]
یونس کرامتی
نشر: اهل قلم
9- نور خورشید
نویسنده: آیزاک آسیموف
ناشر: انتشارات فاطمی
در کتاب نور خورشید درباره منشاء نور خورشید مواد موجود در خورشید و واکنشهای که سبب ایجاد نور خورشید می شود با زبانی ساده و گیرا سخن می گوید.
آیزاک دانشمند آمریکایی در بیان شگفتیها علم برای کودکان و نوجوانان استاد است علم را به خوبی فهمیده است و تاریخ و پیشرفتهای آن را می داند . ساده ، روشن و روان و گیرا می نویسد. یکی از مجموعه کتابهایی که برای نوجوانان نوشته این مجموعه است که برای نوجوانان ایرانی به فارسی ترجمه و باز پرداخته شده است و با نام نگاهی به تاریخ علم انتشار می یابد. در کتاب نور خورشید درباره منشاء نور خورشید مواد موجود در خورشید و واکنشهای که سبب ایجاد نور خورشید می شود با تکیه بررگ های تاریخی تلاشهای دانشمندانی که در این باره به پژوهش پرداخته اند با زبانی ساده و گیرا سخن می گوید.
نجوم محاسباتی و المپیاد:
1- آمادگی برای المپیاد نجوم
حجت الله علیزاده کوشکی
نشر: سالوک
2- نجوم کروی
مولف : و م اسمارت
نشر دانشگاهی
آشنایی با مفاهیم نجوم کروی، مثلثات کروی و یادگیری روش‌های محاسبه پدیده‌های نجومی از مباحث مطرح شده در این کتاب است. این کتاب یکی از منابع المپیاد نجوم است. و یک کتاب دانشگاهی پیشرفته محسوب می شود.
این کتاب مبتنی بر درس‌هایی است که مؤلف در رصدخانه دانشگاه کمبریج ارایه کرده، و علاوه بر مسایل کلاسیک نجوم کروی، شامل مباحثی از قبیل مختصات خورشید نگاشتی، حرکت‌های خاصه، کاربرد عکس‌برداری در اندازه‌گیری‌های دقیق نجومی و مدارهای ستاره‌های دوتایی است.
ریاضیات کتاب عمدتاٌ در سطح مثلثات کروی و اثبات فرمول‌های آن است و مطالب کتاب به کمک نمودارهای متعدد توضیح داده شده است.
آخر هر فصل شامل مسایلی است که بیشتر آنها از مسایل امتحانی دانشگاه کمبریج و دانشگاه لندن انتخاب شده‌اند.
نجوم کروی از ویرایش ششم متن اصلی 1977 ترجمه شده که در آن آخرین تغییرات و اصلاحات (تا زمان تألیف) زیج‌های نجومی اعمال شده است.
عنوان بعضی فصل‌های کتاب عبارت است از:
مثلثات کروی
کره سماوی
تلسکوپ دایره نصف‌النهاری
حرکت‌های سیارات
زمان (نجومی، زیجی، و جهانی)
پدیده‌های سیاره‌ای
ابیراهی
اختلاف منظر
حرکت تقدیمی و ناوش
عکاسی نجومی و اختفا و گرفتگی.
بعلاوه، این کتاب شامل 8 پیوست، و یک واژ‌ه‌نامه فارسی به انگلیسی است.
منابع:
