از دست دادن دندان ها
انسان دو بار در طول زندگی خود صاحب دندان می‌شود. یكی در سال‌های ابتدایی زندگی است كه دندان‌های شیری در دهان كودك ظاهر می‌شود. بعد از 6-7 سال دندان‌های شیری كم كم در فرایندی طبیعی می‌ریزند و دندان‌های دائمی در دهان كودك ظاهر می‌شوند. از دست رفتن دندان‌های دائمی به منزله خالی ماندن همیشگی محل شان در حفره دهان خواهد بود.
اگر هر فردی مراقبت‌های ساده بهداشتی دهان و دندان را رعایت كند مطمئنا شانس از بین رفتن دندان‌هایش بسیار كاهش خواهد یافت، اما از آنجا كه این مراقبت‌ها هرگز به‌طور كامل اجرا نمی‌شوند، دندان‌ها نیز در معرض خطر از دست رفتن قرار دارند.
به‌طور كلی دندان‌ها به دو صورت از دست می‌روند: یا به‌دنبال فرایندهای عفونی نظیر پوسیدگی و بیماری های لثه، و یا به دنبال وارد آمدن صدمه‌ای به دندان‌ها.
به هر حال، دندان‌ها به هر دلیلی كه از دست بروند، عملكرد و زیبایی وابسته به آنها با اختلال روبه‌رو می‌شود.
بنابراین جایگزین كردن دندان‌های از دست رفته امری واجب خواهد بود كه توسط پروتزهای دندانی یا همان دندان‌های مصنوعی صورت می‌گیرد.
به‌طور كلی واژه پروتز به هر شیء خارجی اطلاق می‌شود كه برای جایگزین كردن بافتی از دست رفته در بدن كار گذاشته می‌شود. طبعا پروتزهای دندانی، وظیفه بازسازی ظاهر و عملكرد دندان‌های از دست رفته یا به‌شدت تخریب شده را بر عهده دارند.
عوارض از دست رفتن دندان‌ها
وقتی دندانی از دست می‌رود، بر حسب اهمیت آن دندان، فرد با مشكلات مختلفی روبرو می‌شود. اولین مشكل فرد مربوط به فرایند جویدن است. از دست رفتن دندان به‌خصوص دندان‌های آسیاب بزرگ، جویدن را دچار اختلال می‌كند.
مشكل دیگر به هم ریختن سازماندهی دندان‌هاست. دندان‌ها در ارتباط با یكدیگر و مجموعه آنها در ارتباط با مفصل گیجگاهی فكی و عضلات جونده، ساز و كار بسیار پیچیده‌ای دارند كه به آن(اكلوژن) می‌گویند. گرچه این جا مجال پرداختن به این بحث تخصصی نیست، اما به‌طور اختصار باید گفت از دست رفتن حتی یك دندان باعث اختلال اكلوژن می‌شود.
ساده‌ترین نمونه آن از دست رفتن اولین دندان آسیاب بزرگ فك پایین به‌دلیل پوسیدگی است. در این حالت دو دندان كناری، یعنی دومین دندان آسیای بزرگ وكوچك به‌طرف فضای خالی ناشی از كشیده شدن آسیاب بزرگ منحرف می‌شوند. در نتیجه تماس بین این دو دندان با دندان‌های فك فوقانی دچار اشكال می‌شود.
دندان‌های فوقانی هم كه دندانی را درفك پایین مقابل خود ندارند، دچار رویش بیش از حد شده و به طرف پایین حركت می‌كنند. دندان‌های جلوتر هم به دلیل برهم خوردن تماس ها با دندان‌های عقبی دچار درهم ریختگی می‌شوند. در ادامه مشكلات بافت‌های نگهدارنده هم به مشكلات دندانی افزوده می‌شود كه درمان تمامی آنها پُرهزینه و سخت خواهد بود.
یكی از مهم‌ترین مشكلات به دنبال از دست رفتن دندان‌ها و جایگزین نكردن آنها، تحلیل استخوان فك است. اگر فعالیت هر عضوی در بدن متوقف شود، آن عضو به مرور دچار تحلیل و فرسودگی می‌شود.
فعالیت فیزیولوژیك استخوان فك هم به‌دنبال از دست رفتن دندان‌ها مختل شده و استخوان به‌طور برگشت ناپذیر دچار تحلیل می‌شود و اگرچاره ای برای این مشكل اندیشیده نشود، امكان انجام درمان های عادی پروتز نیز در آینده میسر نخواهد بود.
مشكل دیگر مرتبط با از دست رفتن دندان‌ها، به‌خصوص دندان‌های جلویی، به‌هم خوردن زیبایی فرد است. در این حالت، فرد حتی ممكن است در جامعه و هنگام شركت در فعالیت‌های اجتماعی دچار مشكل شده و به تبع آن با مشكلات روحی و افسردگی مواجه شود.
از دست رفتن دندان‌ها برای بسیاری افراد نشانه پیری و از كارافتادگی است كه می‌تواند همراه با مشكلات روحی برای این قبیل افراد باشد. صحبت كردن نیز به دنبال از دست رفتن دندان‌های جلویی ممكن است دچار اشكال شود.
انواع پروتزهای دندانی
بر حسب تعداد یا محل دندان‌های از دست رفته یا شدت تخریب دندان‌ها می‌توان از طرح درمان‌های متفاوتی استفاده كرد. به‌طور كلی سه نوع درمان پروتز وجود دارد: متحرك، ثابت و پروتزهای متكی بر ایمپلنت.
پروتز متحرك همان‌طور كه از نامش پیداست، شامل درمان‌هایی است كه پروتز در آن متحرك بوده و قابل خارج كردن از حفره دهان است. خود پروتزهای متحرك دو نوع هستند: كامل و پارسیل. پروتز كامل، همان دندان مصنوعی‌های معروفی هستند كه به‌دنبال از دست رفتن دندان‌های یك یا هر دو فك ساخته می‌شوند و اغلب افراد مسن از همین دست دندان‌ها استفاده می‌كنند.
اگر هم فرد تعدادی از دندان‌های خود را از دست داده باشد، می‌توان از پروتزهای پارسیل استفاده كرد. این پروتزها كه به پلاك‌های متحرك معروف هستند، به وسیله قلاب‌های فلزی به دندان‌های باقیمانده گیر می‌كنند.
ایراد بسیار بزرگ پروتزهای متحرك، جدا از بحث متحرك بودن و مشكلات مربوط به آن، عدم جلوگیری از تحلیل استخوان باقیمانده است. بنابراین دیر یا زود این پروتزها گیر خود را از دست داده و اصطلاحاَ لق می‌شوند كه نیاز به قالب‌گیری و تصحیح دارند. در عین حال این پروتزها نیاز به مراقبت های خاصی دارند و شب‌ها باید حتما از دهان خارج شوند.
نوع دیگری از پروتزهای متحرك كه در حال حاضر رواج بیشتری در كشور ما پیدا كرده (اوردنچر)است. در اوردنچر ریشه‌های قابل نگهداری دندان‌های جلویی (عمدتا دندان نیش) درمان ریشه شده و پروتز متحرك كامل، با اتصالات مخصوصی به این ریشه‌ها متصل می‌شود. حسن بزرگ این پروتزها تحلیل بسیار كمتر استخوان فك و گیر بالاتر آنها در مقایسه با پروتزهای كامل عادی است.
پروتزهای ثابت (یا همان روكش‌های چینی) رایج‌ترین روش درمان در تمام دنیا برای جایگزین كردن یك یا دو دندان از دست رفته در شرایطی است كه دندان‌های كناری در دهان وجود دارند. همچین پروتز ثابت، اصلی‌ترین درمان برای بازسازی دندان‌های تخریب شده‌ای است كه امكان انجام درمان‌های عادی ترمیمی برای‌شان وجود ندارد.
اگر یك یا چند دندان از دست رفته باشند و دندان‌های كناری وجود داشته باشند، می‌توان دندان‌های كناری را تراش داده و یك پل (بریج) روی این پایه‌های باقیمانده سوار كرد كه دندان یا دندان‌های غایب را جایگزین می‌كند.
ایراد بزرگ این درمان تراش خوردن دندان‌های سالم است كه بسیاری از بیماران به‌همین دلیل آن‌را نمی‌پذیرند. اما در بازسازی دندان‌های به‌شدت تخریب شده كه اغلب آنها تحت درمان ریشه قرار گرفته اند، ابتدا هسته‌ای شبیه شكل دندان تراش خورده روی دندان ساخته شده و سپس روكش روی این هسته سوار می‌شود.
سومین نوع درمان های پروتز را ایمپلنت تشكیل می‌دهد. همان‌طور كه می‌دانید ایمپلنت یك پایه فلزی از جنس تیتانیوم است كه با جراحی داخل استخوان فك كاشته می‌شود و بعد از شكل گیری استخوان در اطراف آن، پروتز روی پایه نصب می‌شود. این درمان دارای دو مرحله ی مجزای جراحی و پروتز است كه در برخی موارد توسط دو متخصص و در برخی موارد توسط یك دندان پزشك انجام می‌شود.
پروتزهای متكی بر ایمپلنت مثل انواع دیگر، پروتز ثابت یا متحرك هستند. نوع متحرك پروتزهای متكی بر ایمپلنت صرفاَ شامل اوردنچر است. در این حالت 2 یا 4 ایمپلنت در قدام فك پایین و4 یا6 ایمپلنت در فك بالا كار گذاشته می‌شود و این پایه‌ها مثل ریشه دندان طبیعی به پروتز متصل می‌شوند. برای افراد با تحلیل استخوان وسیع یا افرادی كه از لحاظ مالی توان پرداخت هزینه بالای پروتزهای ثابت ایمپلنت را ندارند، اوردنچر درمان مطلوبی است.
در پروتز ثابت نیز همان دندان روی ایمپلنت كاشته شده، بازسازی می‌شود و دیگر نیازی به تراش خوردن دندان‌های سالم اطراف وجود ندارد. جدا از این مزیت بزرگ، مهم‌ترین برتری ایمپلنت بر پروتزهای عادی، تحلیل استخوانی به مراتب پایین‌تری است كه در طول استفاده از ایمپلنت رخ می‌دهد.
بزرگ‌ترین ایراد ایمپلنت شاید هزینه بالای آن باشد كه البته در ایران بسیار پایین‌تر از كشورهای دیگر است.
یك نكته مهم اینكه هر بیماری برای درمان ایمپلنت مناسب نیست؛ مثلا سیگاری‌های قهار یا افراد مبتلا به برخی بیماری‌های پیشرفته یا افراد بی‌توجه به بهداشت، گزینه‌های مناسبی برای دریافت ایمپلنت نیستند.
یك نكته تكراری
تمام انواع پروتز به مراقبت های بهداشتی حتی دقیق‌تر از خود دندان‌ها احتیاج دارند. متأسفانه برخی از مردم تصور می‌كنند با نصب پروتز، دیگر نیازی به رعایت مسائل بهداشتی دهان و دندان نیست. این طرز فكر كاملاَ اشتباه است. اگر هر فردی كه در دهان خود پروتز دارد به مسائل بهداشتی بی‌توجه باشد، بسیار سریع تر از آنچه تصور می‌كند، با تخریب دندان‌های اطراف و زیر پروتز یا مشكلات عدیده بافت نرم و مخاط دهان روبه‌رو خواهد شد.
*مطالب مرتبط:
برای بی دندان ها: آنچه باید از دندان مصنوعی بدانید
مراحل عصب کشی دندان(با تصاویر)
مراحل پُر کردن دندان(با تصاویر)
لبخندی زیبا با دندان هایی سفید
آیا جرم گیری باعث آسیب به دندان ها می شود؟
روش استفاده از نخ دندان(با تصاویر)
