پنج‌سین صنعتی

خاستگاه 5S را مى‌توان در اصل كشور ژاپن دانست پس از جنگ جهانى دوم ژاپنى‌ها به این نتیجه رسیدند كه باید جهان و پدیده‌هاى مدیریتى و صنعتى را براى جبران خسارت‌هاى ناشى از جنگ شناخته و به‌كار گیرند.

پس از بازدید برخى از دانشمندان ژاپنى از صنایع تولیدى در كشورهاى آمریكایى و اروپایى آنها با پدیده‌اى با نام خانه‌دارى صنعتى آشنا شدند. این پدیده كه معیارهایى همچون نظافت، بهداشت، نظم و ترتیب، جلوگیرى از حوادث ناگوار، جلوگیرى از انباشت ضایعات در محیط و... بود بیشتر در كارخانه‌هایى كه خطرزا بودند و رعایت نكردن این مسائل موجب خسارات مالى و جانى فراوانى مى‌شد رعایت مى‌گردید.

ژاپنى‌ها با مشاهده این معیارها و پدیده خانه‌دارى صنعتى به نقش مهم آن در حفظ ایمنى و بهداشت محصول پى برده و تصمیم به پیاده سازى آن در صنایع تولیدى و كارگاهى خود گرفتند اما با توجه به جهانى بودن این قوانین سعى در بومى سازى آن نمودند و به اصل 5S دست یافتند و با توجه به این كه این 5 اصل در زبان ژاپنى با حرف S شروع مى‌شود آن را «گواس» و یا اصطلاحاً ?S نامیدند.

- نظام5S

نظام ?S را مى توان به طور خلاصه به صورت زیر بیان كرد:

1- Seiri= سازماندهى

2- Seiton = مرتب سازى

3- Seiso = تمیز و پاكیزه نگاه داشتن

4- Seiketsu= استاندارد سازی

5- Shitsuke= فرهنگ سازى

- سازماندهى

سازماندهى به معناى نظم دادن به همه اجزاى سازمان در جهت دستیابى به اهداف از پیش تعیین شده تعریف مى‌شود. به عنوان نمونه‌اى از سازماندهى مى‌توان به جداسازى و دور ریختن اقلام غیرلازم در محیط اشاره كرد.

ما معمولاً در محیط كار و خانه چیزهاى غیرقابل استفاده فراوانى را نگهدارى مى‌كنیم كه ممكن است براى روز مبادا به كار بیاید اما هیچ‌گاه به این موضوع اندیشیده‌اید كه این روز مبادا كى قرار است بیاید به علاوه آیا پس از فرارسیدن روز مبادا با توجه به نابسامانى محیط كار و خانه مى‌توان آن وسیله موردنظر را یافت؟

پس به اطراف خود نگاه كنید و براى اجراى نخستین S اقلام غیرقابل استفاده و آنهایى كه هیچ مصرفى ندارند مانند یادداشت‌هاى قدیمى ، لوازم التحریر مستعمل، ابزارهاى شكسته، قطعات به درد نخور و... را دور بریزید. به علاوه اگر در محیط كار و منزل شما لوازمى وجود دارد كه مورد استفاده شما واقع نمى‌شود اما ممكن است كه دوستان و همكارانتان و یا آشنایان شما به آن احتیاج داشته باشند بى‌درنگ این پیشنهاد را به آنها بدهید كه حاضرید این لوازم را در اختیار آنها قرار دهید. بدین‌ترتیب شما نخستین گام را برداشته و آماده اجراى گام‌هاى بعدى هستید.

- مرتب سازى

نظم و ترتیب به معناى قرار دادن اشیا در مكان‌هاى مناسب و مرتب است به‌نحوى كه از آنها بتوان به بهترین وجه استفاده كرد. مرتب سازى راهى است براى یافتن اشیا بدون جست وجوهاى غیرضرورى. براى نیل به این هدف باید اشیا را با توجه به میزان كاربردشان دسته‌بندى كرد كه این دسته‌بندى به قرار زیر است:

1- اشیایى را كه اكنون استفاده نمى‌كنیم ولى بعداً مورد استفاده قرار مى‌گیرند را در جایى مشخص اما دور از دسترس قرار دهیم.

2- اشیایى كه گهگاه مورد استفاده واقع مى‌شوند را در جایى مشخص و عنوان‌دار قرار دهیم.

3- اشیایى را كه مرتباً مورد استفاده قرار مى‌دهیم را در نزدیك‌ترین قسمت محل كارمان قرار دهیم و یا با خود حمل كنیم.

- پاكیزه سازى

در نظام 5S پاكیزه سازى به معناى دور ریختن زواید و نیز پاكیزه نگاه داشتن اشیا از آلودگى‌ها و مواد خارجى است. بسیارى از لوازم و تجهیزات باید پاكیزه و عارى از هر گونه آلودگى باشند.

بر خلاف تفكر برخى از افراد كه نظافت را تنها وظیفه نظافت چى سازمان دانسته و از ریخت و پاش هیچ ابایى ندارند و همواره منتظر حضور نظافت چى براى انجام این امور هستند و حتى برخى از كارگران كه تمیز كردن را كار مبتدیان و بى تجربه‌ها دانسته و از آن سر باز مى‌زنند باید عنوان كرد كه معمولاً متخصصین، نظافت ابزار كار خود را خود انجام مى‌دهند و هیچ‌گاه این وظیفه را به شخص دیگرى واگذار نمى‌كنند.

- استانداردسازى

این گام از5S عبارت است از كنترل و اصلاح دائمى، سازماندهى، نظم و ترتیب و پاكیزگى، تأكید اصلى در استانداردسازى متوجه مدیریت سازمان است تا با تهیه استانداردهاى مقرراتى محیط كار را كنترل كند و به حالت استاندارد در آورد. از این گام به بعد مرحله خانه دارى، خانه‌دارى صنعتى است تا به نحوى همه نتایج خوب استانداردسازى را حفظ كنیم.

- انضباط یا فرهنگ سازی

این گام از 5S عبارت است از آموزش عادات و توانایى‌هایى براى انجام وظایف خاص. نكته مهم در این اصل ایجاد عادات درست به جاى عادات نادرست است. این بخش از 5S رابطه‌اى پیوسته با آموزش كاركنان دارد تا بتوان عادات خوب را در آنها نهادینه كرد و از عادات بد دور داشت. به علاوه این عادات در اثر تمرین و ممارست به صورت یك كلمه نیكو در نهاد افراد باقى خواهد ماند.

روش‌هاى اثر 5S

5S از دو طریق متفاوت باعث بهبود كیفیت و ارتقاى بهره‌ورى مى شود.

1- روش مستقیم: این روش كه از اجراى اصول كلى 5S ناشى مى‌شود موجب مى‌شود كه همه‌چیز مرتب، منظم و قانونمند و كارها ایمن‌تر و راحت‌تر شود و در نهایت بهره‌ورى و كیفیت ارتقا یابد.

2- روش غیرمستقیم: مشكلات در محیطى منظم و مرتب به راحتى قابل شناخت و در نتیجه قابل رفع هستند كه در این حالت زمینه اجراى ابزارهاى بهبود مستمر آماده مى‌شود.

نتایج ?S

از نتایجى كه با استفاده از روش 5S به دست مى آید مى‌توان به پیشگیرى از حوادث ، كاهش وقفه كارى، كنترل عملیات تولید و افزایش بهره‌ورى در محیط كار اشاره كرد. علیرغم این كه سیستم 5S ظاهراً بسیار ساده و قابل فهم است و انجام آن نیز ساده به نظر مى‌آید اما سازمان‌ها براى اجراى آن با مشكلات فراوان روبه‌رو هستند كه این مشكلات اكثراً به دلیل ناآگاهى مدیران و پرسنل اجرایى از اهداف و مأموریت‌هاى 5S به‌صورت كامل است.

منبع:روزنامه ایران