معرفی برج ها و كاروانسراهای استان كردستان
برج اشقون بابا
برج "اشقون بابا" نزدیك شهر حسن آباد یاسوكند شهرستان بیجار واقع شده است. این بنا كه از سنگ و آجر ساخته شده، دارای محوطه ای دایره شكل است. این برج احتمالاً از اقامتگاه های ( كوخ) بین راهی بود.قدمت برج اشقون بابا را برخی به دوره ایلخانی نسبت داده اند؛ اما از آنجا كه آثار و بقایای مرمت دوره صفوی روی آن مشخص است، به نظر می رسد در دوره صفوی ساخته شده باشد.
برج اوچ گنبدخان
در فاصله 75 كیلومتری شمال غرب شهر بیجار، در روستایی به نام " اوج گنبد خان" برجی سنگی وجود دارد كه به برج " اوج گنبد" معروف است. دلیل این كه چرا برخی این گنبد را اوچ ( سه) می نامند، به طور دقیق مشخص نیست.ساختمان برج با محوطه دایره ای از سنگ و ساروج (مخلوطی است از آهك و خاكستر یا ریگ كه در آب به مرور جذب انیدرید كربنیك كنند و آهكش به صورت سنگ آهك كه محكم و پایدار است در می آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می كنند) ساخته شده و سقف آن نیز با گنبد شلجمی ( اگر دو قوس از دایره بر سطحی محیط شود كه هر دو از نصف دایره طولشان بیشتر باشد و انحداب یا كوژی آن دو در دو جانب باشد آن شكل را شلجمی گویند) از سنگ لاشه ای ساخته شده است. ابعاد داخلی برج 30/4 متر و ورودی آن 30/1 متر ارتفاع دارد. عرض دیواره های سنگی 90 سانتی متر و ارتفاع برج 6 متر است. از آنجا كه این برج نیز در مسیر كاروان ها قرار داشت، به نظر می رسد كه به عنوان اقامتگاه بین راهی در عصر صفویه ساخته شده و مورد استفاده بود.
برج ینگی ارخ
این برج در روستایی به همین نام در 63 كیلومتری شمال شهر بیجار قرار دارد و دارای پلانی دایره شكل است. مدخل برج " ینگی ارخ" در ضلع جنوبی بنا و در كنار جاده ای در مسیر رودخانه " قم چقای" واقع است.این برج از سنگ لاشه، ملات و ساروج ساخته شده و احتمالاً یك اقامتگاه بین راهی بود كه در دوره صفوی مورد استفاده مسافران قرار می گرفت. این برج دارای گنبدی بود كه تخریب شده، اما بقایای دیوارهای گچی آن موجود است. بنا در مسیر جاده زنجان- آذربایجان – كردستان واقع است و نشان از رونق تجاری و اهمیت این منطقه دارد.
كاروانسرای بانه
در فاصله 25 كیلومتری شرق شهر بانه، در كنار جاده سقز- بانه، آثاری از كاروانسرایی قدیمی به جای مانده كه دارای محوطه های متفرقه كوهستانی است. این كاروانسرا، دالان طولانی و بزرگی داشت كه در طرفین آن شش حجره ساخته شده بود. ساختمان كاروانسرا تمامی از سنگ ساخته شده و تمام فضاها با طاق آهنگ مسقف شده است. متأسفانه اكنون جز پی ها و دیوارها، بقیه ساختمان تخریب شده و نیاز به مرمت وسیع دارد. زمان ساخت بنا به طور دقیق مشخص نیست، اما به نظر می رسد كه در دوره صفوی ساخته و در دوره قاجار هم مرمت هایی در آن صورت گرفته باشد.كاروانسرای سقز
در ضلع غربی حمام" حاج صالح سقز" بقایای كاروانسرایی قدیمی دیده می شود كه تنها بخش هایی از ضلع شمالی آن باقی مانده است. طرح آن شامل یك حیاط مستطیل شكل با آب نمایی در وسط و ردیف حجره هایی بوده كه تعدادی از آنها هنوز موجود است. ساختمان سرا در دو طبقه بنا شده و دارای ستون های استوانه ای و پایه ستون های مربعی و ردیف قوس های نیم دایره است. طبقه فوقانی دارای یك ردیف ستون های چوبی به سبك معماری منطقه شمال غرب ایران بوده است. احتمالاً این ساختمان در زمان خسروخان اول ( دوره زندیه) ساخته شده است. معماری و نمای این كاروانسرا قابل مقایسه با نمای داخلی عمارت خسرو آباد سنندج است.منبع: کتاب میراث فرهنگی استان کردستان
تهیه و تنظیم: زهره پری نوش
