مواظب چشم‌‌هایت باش

95 در صد آسیب‌های چشمی كه در اثر انفجار مواد محترقه به وجود می آید باعث نابینایی می‌شود.

«دختر 19 ساله‌ای كه به قصد تفریح در شب چهارشنبه ‌سوری قصد سوار شدن به یك دستگاه موتورسیكلت را داشت، به دلیل پرتاب نارنجك دچار مجروحیت چشم شد و چشم راست وی به دلیل پرتاب مواد محترقه دینامیتی، از ناحیه قرنیه دچار پارگی شده است.»

«جوان 25 ساله‌ای بر اثر انفجار مواد محترقه از ناحیه چشم مجروح شد. شدت حادثه به حدی بود كه او بینایی خود را از دست داد.» چندین سال است كه درست در همین روزها، در صفحه حوادث روزنامه‌ها این تیترها بیشتر به چشم می ‌خورند.

آیین باستانی چهارشنبه ‌سوری در سال‌های اخیر به یك بحران اجتماعی و پزشكی تبدیل شده است و در این میان، آتش بازی یكی از علل اصلی آسیب‌های شدید چشمی در كشور ماست. مثلا طبق آمارها در دو سال گذشته، حدود 450 بیمار در روزهای آخر سال به اورژانس بیمارستان فارابی مراجعه كرده‌اند و شایع ترین آسیب‌های ناشی از استفاده از مواد محترقه در شب چهارشنبه‌ سوری، آسیب‌های پلك، خراش قرنیه و تخلیه چشم بوده است.

همچنین بر اساس گزارش‌های آماری موجود، در سال 84 ، یك هزار و 58 دانش‌آموز و دانشجو (8/53 درصد) مصدوم حوادث شب چهارشنبه آخر سال بودند كه بیشترین ماده محترقه مصرفی نیز ترقه (4/65 درصد) گزارش شده است. بیشترین عضو آسیب‌دیده در حوادث شب چهارشنبه آخر سال 84 به ترتیب دست (5/34 درصد) و چشم (27 درصد) بوده است.

دكتر هوشنگ فقیهی، دانشیار دانشگاه علوم پزشكی تهران و فوق‌تخصص شبكیه در این گفت‌وگو ضمن تاكید بر علل ایجاد آسیب‌های چشمی كه منجر به نابینایی می ‌شوند، در مورد عوارض و خطرات ناشی از استفاده از مواد محترقه در شب چهارشنبه ‌سوری توضیح می‌دهد.

آقای دكتر از نابینایی در اثر آسیب‌های چشمی شروع كنیم.

تروما(trauma) یا آسیب چشمی یكی از مهم‌ترین علت‌های نابینایی در سراسر دنیا محسوب می‌شود. آمارها نشان می ‌دهند حدود نیم میلیون نفر در دنیا به دلیل حوادث چشمی، نابینای كامل هستند.

از طرفی دیگر حدود 30 تا 40 درصد کوری‌های یک‌چشمی، ناشی از حوادث چشمی است و جالب‌تر آنكه آمار حوادث و ضایعات ناشی از آن در جوامع مختلف نشان می ‌دهد كه تعداد افراد حادثه ‌دیده در جوامع توسعه ‌نیافته به مراتب بیشتر از جوامع توسعه‌ یافته است.

شایع‌ترین علل آسیب‌های چشمی در كشور ما كدام هستند؟

آسیب‌های چشمی بستگی به شغل افراد دارد. خیلی از كارگران به علت اینكه از عینك‌های محافظ استفاده نمی‌كنند، و یا اینكه از لوازم حفاظتی و عینك ایمنی نامناسب استفاده می ‌كنند، دچار آسیب می ‌شوند. ممكن است حین كار ذرات تیز وارد چشم شوند. ولی یكی از علل اصلی آسیب‌های چشمی در كشور ما آتش‌بازی است. نارنجك شایع‌ترین وسیله و عامل شدیدترین آسیب‌هاست.

پس می‌شود گفت لااقل در اواخر سال، مواد محترقه شایع‌ترین عوامل خطر هستند.

بله، مثلا در سال 84 در شب چهارشنبه ‌سوری ما فقط 56 بیمار مراجعه ‌كننده به بیمارستان فارابی داشتیم كه از این تعداد 50 نفر بستری شدند و مورد جراحی قرار گرفتند. خیلی از این بیماران به علت شدت جراحات، دچار نواقص غیر‌قابل برگشت می ‌شوند و خیلی از این اختلالات نیز به هیچ وجه قابل درمان نیست، در حالی كه بیشتر آنها در اثر سهل‌انگاری و بدون اینكه شخص دخالتی در انفجار مواد محترقه داشته باشد، به وجود می ‌آید. می ‌شود گفت شایع‌ترین آسیب به دلیل ضربه‌های نافذ همین مواد هستند.

درباره ضربه‌های نافذ و غیر نافذ وارد بر چشم توضیح می‌دهید؟

ضربه‌های وارده به چشم به دو نوع نافذ و غیر ‌نافذ تقسیم می‌شوند. ورود جسم خارجی نوك ‌تیز به داخل چشم در حین كار از جمله ضربه‌های نافذ محسوب می ‌شود. در این نوع صدمات، باید جسم خارجی پس از معاینات دقیق توسط پزشك متخصص سریعا از چشم خارج شود، زیرا در غیر این صورت صدمات جبران‌ناپذیری را در پی دارد.

نمونه این آسیب‌ها در شب‌ چهارشنبه ‌سوری زیاد دیده می ‌شوند، ولی گاهی اوقات این آسیب‌ها به خاطر ضربه‌های كند است. این ضربه‌ها نیز ممكن است منجر به خونریزی و قطع شدن عصب و حتی در بیشتر مواقع از بین رفتن كامل چشم شود؛ به این آسیب‌ها آسیب‌های غیر‌نافذ می ‌گویند.

آیا این آسیب‌ها در همان لحظه خودشان را نشان می ‌دهند؟

 بله، ضربه‌های نافذ در همان لحظه خودشان را نشان می ‌دهند، ولی میزان آسیب وارده بر چشم یك هفته بعد مشخص می ‌شود. نمونه این ضربه‌ها هم در شب چهارشنبه‌ سوری زیاد دیده می ‌شود، ولی متاسفانه ضربه‌های غیر ‌نافذ در همان لحظه خودشان را نشان نمی ‌دهند و بیمار ممكن است بعد از گذشت چند ماه با علائم این آسیب‌ها به پزشك مراجعه كند، برای همین این آسیب‌ها نیاز به پیگیری مكرر دارند.

چند درصد از آسیب‌های ناشی از این ضربه‌ها منجر به كوری می ‌شوند؟

به طور كلی آسیب از قسمت‌های جلویی چشم شروع می ‌شود. در صدمات عمقی و شدید 10 تا 20 درصد از قسمت‌های چشم از بین می‌رود. همچنین 95 درصد آسیب‌‏های چشمی كه در اثر انفجار مواد محترقه به وجود می ‌‏آید، باعث نابینایی می ‌‏شود.

جراحی چقدر در بهبود این آسیب‌ها موثر است؟

با توجه به اینكه انفجار مواد محترقه، باعث پرتاب ذرات ریز آنها می ‌‏شود، برای چشم كه آسیب‌‏پذیر‌ترین عضو است، خطرات و آسیب‌‏های جدی ایجاد می‌‏ كند. درصد بالایی از این خطرات غیر قابل درمان و ترمیم است و اعمال جراحی روی چشم‌‏های صدمه‌ دیده نیز، با اینكه عمده این آسیب‌ها احتیاج به جراحی دارند، موفق نیست؛ زیرا بر اثر این حوادث چشم هم دچار پارگی و هم سوختگی می ‌‏شود.

همچنین، چون در این مواد محترقه ساچمه وجود دارد، آسیب از قرنیه چشم شروع می‌شود و عدسی چشم را پاره می‌ كند و بعد پرده و شبكیه چشم دچار اختلال و پارگی می ‌شوند و فقط تعداد كمی از این آسیب‌ها، سرپایی درمان می ‌شوند.

در مورد كدورت قرنیه و آب مروارید كه از عوارض این آسیب‌ها هستند، هم توضیح می ‌دهید؟

ببینید، ضربه‌های وارده به ناحیه چشم جزو موارد اورژانسی در كلینیك‌های چشم پزشكی است كه نیاز به درمان‌های به موقع و دقیق دارد؛ چرا كه در برخی موارد ضربه‌های شدید به چشم، خطری برای بروز کدورت قرنیه و آب مروارید است كه تهدیدی برای بینایی افراد تلقی می ‌شود.

به طور كلی وقتی آسیبی به چشم وارد می‌شود، این آسیب از قسمت‌های جلویی چشم شروع می‌شود و به قرنیه و قسمت‌های دیگر چشم نیز وارد می‌شود. همین آسیب‌ها سبب بروز بیماری‌های مختلف مثل آب مروارید، خونریزی‌های پشت چشم، پارگی شبكیه و اختلال در زاویه دید شخص می ‌شوند. البته تمام این آسیب‌ها بستگی به وسعت و شدت ضربه وارده به چشم دارند، به گونه‌ای كه در خیلی از مواقع نیز ما مجبور به تخلیه كامل چشم می‌ شویم.

در كدورت قرنیه و آب مروارید كدام قسمت‌های چشم دچار آسیب می‌ شوند؟

كدورت قرنیه یكی از عوارض انفجار مواد محترقه‌ای مثل نارنجك است. در این حالت به مرور زمان سلول‌های قرنیه از بین می‌ روند و این امر باعث ورم كردن قرنیه می‌شود، به گونه‌ای كه قرنیه رو به سفیدشدن و كدر شدن می ‌رود. در آب مروارید هم ضربه به عدسی چشم وارد می ‌شود. آب مروارید هم می ‌تواند در اثر ضربه‌های نافذ به وجود بیاید كه در این صورت پوسته یا كپسول عدسی چشم سوراخ می ‌شود.