آشنایی با پل های تاریخی استان كردستان
پل شیخ ( قلیچیان)
پل شیخ در دو كیلومتری شمال شهر سنندج و در مسیر جاده آسفالته روستای "بابا ریز" و " قلیچیان" روی رودخانه قشلاق احداث شده است. این پل در مسیر ارتباطی سنندج به بیجار و زنجان قرار دارد.تاریخ دقیق ساخت پل و نام بانی آن مشخص نیست، اما با توجه به فرم ساخت و شیوه اجرای معماری طاق ها و پایه ها، گمان می رود كه این پل در دوره قاجاریه ساخته و به تدریج در دوره های بعد، مرمت شده است. در دوران حكومت پهلوی اول، سه دهانه از شش دهانه پل كه به صورت جناغی ( پنج و هفت) بود، بازسازی شد. اكنون، قوس های پل از نوع رومی و جناغی است. پهنای پل شیخ 3/5 و ارتفاع آن از كف رودخانه 7/6 متر است. این پل دارای شش دهانه است. از این میان چهار دهانه میانی بزرگ تر از دو دهانه كناری است. از آنجا كه این پل به وسیله یكی از افراد عارف وبانفوذ استان به نام " حاج شیخ شكرالله شهبازی" مرمت شد، به پل " شیخ " شهرت یافته است.
پل صلوات آباد
این پل در 15 كیلومتری جاده آسفالته بیجار- تكاب در روستای " صلوات آباد"، روی رودخانه " قزل اوزن" احداث شده است. پل در مسیر ارتباطی سلطانیه و زنجان با دیگر شهرهای غرب كشور از جمله بهار همدان، كرمانشاه و سنندج قرار دارد. تاریخ دقیق ساخت پل مشخص نیست، اما از شواهد پیداست كه این پل با عناصر ویژه دوران صفویه ، به ویژه سنگ های حجاری شده و الگوهای معماری این دوران احداث ، و در دوره های بعد مرمت شده است.در ساخت این پل از قوس های و سكوهای متعدد با رعایت كامل اصول پل سازی در معماری ایران استفاده شده است. پل صلوات آباد دارای 9 چشمه با دهانه های متفاوت است. طول پل 130 متر و ارتفاع آن به نسبت موقعیت محل، بین 4/8 تا 12 متر متفاوت است. بر اثر سیلاب های سال 1375 شمسی، پل دچار تخریب و ویرانی بیش از حد شد. عملیات مرمتی و تعمیراتی در این پل از سوی میراث فرهنگی استان به تازگی پایان یافته است.
پل فرهاد آباد ( پل امیر)
این پل در 15 كیلومتری شمال غربی شهرستان قروه، در روستای " فرهادآباد" قرار دارد و در مسیر جاده قدیمی بیجار، روی رودخانه " بایتمر" احداث شده است. پل فرهاد آباد دارای 8 دهانه و 80 متر طول است. چشمه های وسط این پل بزرگ تر از دیگر چشمه ها است . نوع قوس های به كار رفته در این پل عموماً جناقی است .تاریخ ساخت پل به طور دقیق مشخص نیست و با توجه به شیوه معماری پل، به نظر می رسد كه به احتمال قوی از پل های دوران صفویه ، باشد. این پل در زمان حكومت خسروخان اول مقارن با حكومت زندیه تعمیر و بازسازی شد و" فرهاد میرزای معتمدالدوله" زمانی كه حاكم كردستان بود آن را مرمت كرد؛ از این رو آن را پل " فرهاد آباد" می نامند. از آنجا كه این پل توسط امیر علایی به دست تعمیر سپرده شد، به نام پل امیر نیز مشهوراست.
تخریب و ویرانی پل در اثر سیلاب های بهاری در سال 1369 موجب شد كه میراث فرهنگی استان، احیا و مرمت كامل پل را به انجام برساند. روستایی به نام " ویس مرید" از موقوفات این پل است.
پل قجور
این پل كه روی رودخانه " قزل اوزن" نزدیك روستای "قجور" از شهرستان بیجار و در مسیر جاده كاروان رو زنجان- بیجار واقع شده، در 50 كیلومتری شهر بیجار قرار دارد. طول پل با احتساب دو انتهای آن104 و حداكثر ارتفاع آن 12 و طول گذرگاه آن 5/6 متر است. این پل دارای چهار دهانه ی نسبتاً بزرگ با قوس های جناغی است و با استفاده از سنگ و ملات ساروج (مخلوطی است از آهك و خاكستر یا ریگ كه در آب به مرور جذب انیدرید كربنیك كنند و آهكش به صورت سنگ آهك كه محكم و پایدار است در می آید و از آن در جهت ساختن بنا استفاده می كنند) و آجر و گچ ساخته شده است.پل قجور دارای چشمه های كوچك تری در دو طبقه است و در ساخت پایه های آن سنگ های حجاری شده به كار رفته است. در سال های اخیر، بر اثر شدت جریان آب رودخانه، همه چشمه های این پل به جز یكی خراب شده است. با توجه به نوع معماری آن احتمالاً مربوط به دوره ایلخانی است.
پل قشلاق
این پل در شرق شهر سنندج، نرسیده به پایانه مسافربری ، واقع و در كنار راه آسفالته و روی رودخانه قشلاق احداث شده است. تاریخ دقیق ساخت پل مشخص نیست؛ اما به نظر می رسد بنای اصلی پل در دوران صفویه ساخته شده باشد. چنین نقل شده است كه این پل در زمان " امان الله خان اردلان، تعمیر و مرمت كامل شد و بعد به دلیل خرابی و ویرانی بیش از حد، در سال 1268هـ.ق، " میرزا رضا وزیر كردستانی" پل را باز سازی كرد. وجود یك سنگ نبشته بر سینه كوه مجاور پل سال 1289هـ.ق، حكایت از تعمیر و مرمت پل در زمان " ناظم الایاله میرزا غلام حسین خان" دارد. پل قشلاق به پهنای 6 و طول 8 متر، دارای 6 دهانه است. میانگین ارتفاع این پل حدود 11 متر از سطح رودخانه است.پل گاران
پل گاران روی رودخانه دایمی " گاران ( چم گاران) كه از ارتفاعات بلند و برف گیر منطقه " سرشیوه" مریوان سرچشمه می گیرد، ساخته شده است. این پل ارتباط بین دو منطقه " جانوره" و " گاران" در مریوان را فراهم می سازد. پل در فاصله 12 كیلومتری شرق شهر مریوان و در 900 متری كارخانه آسفالت شهرداری واقع شده است.احداث پل با بسترسازی آغاز ، و سپس پایه های آن ایجاد شده و در ساخت آن ملات سنگ، ساروج و آجر به كار رفته است. برای ساخت پایه های پل از سنگ های تراشیده استفاده شده است.
پل دارای دو پایه شش ضلعی در میان رودخانه و دو پایه متصل به ارتفاعات طرفین رودخانه است و سه دهانه ( چشمه) دارد. طول پل 42، عرض آن 5/9 و ارتفاع آن 6 متر است.
از آنجا كه این پل ارتباط مریوان- سنندج را میسر می ساخت، احتمالاً در دوره " والیان اردلان" در زمان صفویه مرمت شده است. پل گاران در زمان ساسانیان ساخته شد و تا سال 1320 شمسی مورد استفاده بود.
منبع: کتاب میراث فرهنگی استان کردستان
تهیه و تنظیم: زهره پری نوش
