اخلاق خانواده (1)
مطلوبیت زندگى اجتماعى و پیوند دادن زندگى فرد با فرد یا افراد دیگر، از آن رو استكه نیازهاى مادى و معنوى افراد در زندگىهاى دست جمعى (اجتماعى) بهتر تأمین شود .
اصیلترین نیازهاى آدمى ، در ظرف خانواده تأمین مىگردد. زیرا در محیط خانواده است كه نیاز تكوینى فرزند به پدر و مادر و نیاز مستقیم زن و شوهر به یكدیگر و نیازهاى عاطفى اعضاى خانواده به یكدیگر، پاسخهاى خود را مىگیرند.
رابطه فرزند با پدر و مادر
مهمترین رابطه ی میان انسانى با انسان دیگر، رابطه ی فرزند با پدر و مادر است كه اصل وجود فرزند وابسته به آنها است.آنچه پدر و مادر براى فرزند انجام مىدهند، به هیچ وجه قابل جبران و مقابله نیست و از این رو نمىتوان بر اساس قاعده قسط و عدل ، رفتار آنان را پاسخ داد.گویا به همین دلیل است كه قرآن كریم معیار ارزش را در رابطه با پدر و مادر، احسان قرار داده است و در هیچ آیهاى نیامده كه فرزند باید با پدر و مادر رفتارى عادلانه داشته باشد؛ زیرا در چنین موضوعى، عدل كارایى ندارد.
قرآن كریم در آیات فراوانى فرزند را توصیه به احسان به پدر و مادر خویش مىكند و تعبیرهاى خاصى در این باره به كار مىبرد كه حاكى از اهمیت فوق العاده ی این مسأله است.در آیه 36 از سوره نساء پس از امر به عبادت خدا و شرك نورزیدن به الله، بىدرنگ مىفرماید: «و به پدر و مادر احسان كنید» . (1)
در آیه 23 از سوره اسراء تعبیر و قضى ربك الا تعبد الا ایاه و بالوالدین احسانا؛ «و پروردگار تو مقرر ساخت كه جز او را مپرستید و به پدر و مادر خویش احسان كنید» .
قضا در این جا به معناى تكلیف حتمى و مؤكد است.بالاترین تكلیف انسان عبادت خداوند است و پس از آن احسان به پدر و مادر قرار دارد.
در آیهاى دیگر مىفرماید: «ما به انسان سفارش كردیم كه نسبت به پدر و مادر خویش به خوبى رفتار كند» .و از آن جا كه این سفارش ممكن است موجب این توهم شود كه فرزند باید به طور كامل تسلیم پدر و مادر باشد، مىفرماید : «اما اگر آنان كوشش كردند تو را به كفر بكشانند دیگر اطاعت نكن» . (2)
تقارن این دو مطلب بیانگر آن است كه انسان چه اندازه باید در برابر پدر و مادر خویش خاضع و تسلیم باشد.
نفس ایناستثنا حاكى از گستره لزوم اطاعت و سرسپارى و فروتنى در برابر والدین است.
در سوره لقمان پس از بیان همین مطلب كه «اگر تو را وادارند تا درباره چیزى كه تو را به آن دانشى نیست به من شرك ورزى، از آنان فرمان مبر» سفارش مىكند در عین حال كه ایشان مشركاند و تو را به شرك فرا مىخوانند، باید در دنیا به خوبى با آنان معاشرت كنى و رفتارت نسبت به آنان نیكو باشد. (3)
از دیگر تعابیر شگفت قرآن در این باره آن است كه مىفرماید: ان اشكر لى و لوالدیك؛ (4) «[به انسان سفارش كردیم] كه شكرگزار من و پدر و مادرت باش» .در هیچ جاى دیگر از قرآن این تعبیر وجود ندارد كه خداوند شكرگزارى خود را مقارن با دیگرى قرار داده باشد و این حاكى از اهمیت بسیار و سرشار احسان به پدر و مادر و رعایت حقوق ایشان است.
در جایى دیگر، قرآن كریم سفارش مىكند كه در برخورد با پدر و مادر پیر و فرتوت خود، اظهار خستگى و ناشكیبایى نكنید و آن گونه نباشید كه آنان احساس كنند شما از خدمت كردن به ایشان خسته شدهاید: «اگر یكى از آن دو یا هر دو در كنار تو به سالخوردگى رسیدند به آنها اف مگو، به آنان پرخاش مكن و با آنها سخنى شایسته بگوى.و از سر مهربانى، بال فروتنى بر آنان بگستر و بگو: پروردگارا، آن دو را رحمت كن، چنان كه مرا در كودكى پروراندند» . (5)
در مقاله ی بعد به بررسی روابط زن و شوهر در سلسله مباحث اخلاق خانواده خواهیم پرداخت .
ادامه دارد ...
پىنوشتها:
1.و اعبدوا الله و لا تشركوا به شیئا و بالوالدین احسانا. (سوره نساء، آیه 36) و ر.ك : سوره انعام، آیه .151
2.و وصینا الانسان بوالدیه حسنا و ان جاهداك لتشرك بى ما لیس لك به علم فلا تطعهما. (سوره عنكبوت، آیه 8) .
3.و ان جاهداك على ان تشرك بى ما لیس لك به علم فلا تطعهما و صاحبهما فى الدنیا معروفا . (سوره لقمان، آیه 15) .
4.سوره لقمان، آیه 14.همچنین ر.ك: سوره بقره، آیه 83 و 180 و سوره مریم، آیه 14 و .32
5.اما یبلغن عندك الكبر احدهما او كلاهما فلا تقل لهما أف و لا تنهرهما و قل لهما قولا كریما و اخفض لهما جناح الذل من الرحمة و قل رب ارحمهما كما ربیانى صغیرا. (سوره اسراء، آیه 23 و 24) .
منبع : برگرفته از كتاب "اخلاق اسلامى و مبانى نظرى آن " - نویسنده: على شیروانى – با تغییر و تلخیص
مقالات مرتبط :
