هر سال هزار نفر از مسمومیت می‌میرند
هفته اول اسفند، هفته‌ای كه «پیشگیری از مسمومیت‌ها» نام‌گذاری شده، امسال در حالی پایان یافت كه كارشناسان با اعلام آمار مسمومیت‌های تعمدی و تصادفی در جامعه، نسبت به افزایش شیوع مسمومیت‌ها و مرگ‌های ناشی از آن هشدار دادند.
به گفته كارشناسان، با وجود اینكه بسیاری از این مسمومیت‌ها توسط كادر پزشكی- درمانی كنترل شده و به مرگ منتهی نمی‌شود، اما خسارت‌های جبران‌ناپذیری به اقتصاد، سلامت و بهداشت جسمی و روانی جامعه و خانواده‌ها وارد می‌آورد.
طبق آمار اعلام شده از بیمارستان لقمان حكیم، به‌عنوان تنها بیمارستان دارای بخش مسمومیت‌ها در تهران، تعداد افراد بزرگسال دچار مسمومیت مراجعه‌كننده به این بیمارستان حدود 30 هزار مورد در سال است كه از این تعداد حدود 12 هزار نفر بستری می‌شوند و به‌طور متوسط 500 نفر از آنان نیز در بخش مراقبت‌های ویژه بستری می‌شوند؛ علاوه بر آن‌كه 120 مورد- یعنی حدود یك درصد از این افراد- جان خود را از دست می‌دهند.
همچنین بر اساس گزارش سازمان پزشكی قانونی، سال گذشته 322 نفر بر اثر مسمومیت دارویی و 749 نفر نیز بر اثر سموم فوت كردند كه در 9 ماهه امسال این آمار به‌ترتیب 383 مورد و 602 مورد بود. همچنین در سال گذشته حدود 3 هزار و 650 كودك به‌علت مسمومیت در بیمارستان لقمان حكیم تهران بستری شدند و متأسفانه 40 نفر از این كودكان جان خود را بر اثر این مسمومیت‌ها از دست دادند.
داروها در صدرند
اما صرف‌نظر از مسمومیت‌های تعمدی كه افراد ظاهرا به قصد خود‌كشی به آن دچار می‌شوند، به عقیده كارشناسان، مهم‌ترین عامل مسمومیت، داروها به‌خصوص داروهای آرام‌بخش است. دكتر ناصر جلالی، استاد دانشگاه علوم پزشكی شهید بهشتی و رئیس سابق بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان لقمان با اشاره به اینكه مسمومیت‌های اتفاقی دارویی بیشتر در دو طیف كودكان و سالخوردگان دیده می‌شود، به همشهری می‌گوید: متأسفانه اغلب والدین از عوارض این داروها آگاه نیستند و آن را در دسترس كودكان قرار می‌دهند.
وی با بیان اینكه سالمندان نیز مسلما مثل افراد عادی، آشنایی كامل به داروی مصرفی ندارند و ممكن است حتی به خاطر وجود بیماری آلزایمر، یك دارو را طی روز چندین بار مصرف كنند، ادامه می‌دهد: بیشترین مسمومیت‌ها در قرص‌ها مربوط به آرام‌بخش‌هایی از قبیل اگزازپام، آلپرازولام و دیازپام و ضد‌افسردگی‌هایی از قبیل نوروتریپتیلین هستند.
دكتر جلالی در توضیح عوارض این داروها خاطرنشان می‌كند: داروهای آرام‌بخش خواب‌آلودگی شدید، افت فشار خون و كاهش ضربان قلب را به همراه دارند. همچنین داروهای ضد‌افسردگی، بیمار را دچار علائم بی‌قراری، تحریك‌پذیری، تشنج و نابهنجاری در ضربان قلب می‌كنند كه البته این عوارض موقتی است كه در بهترین حالت ممكن است رخ دهد.
شمشیر‌های دولبه
در حالی‌كه در مورد مصرف انواع قرص‌های در دسترس خانواده‌ها و مسمومیت‌های ناشی از آنها هشدارهای مداوم داده می‌شود، به عقیده كارشناسان، مواد مخدر نیز ازجمله مسموم‌كننده‌هایی هستند كه شاید بتوان آنها را شمشیر‌های دولبه خواند.
دكتر شاهین شادنیا، رئیس بخش مسمومین بیمارستان لقمان با بیان اینكه ما در علم پزشكی یك لبه این شمشیر را به‌عنوان مرفین و كدئین- كه در واقع همان تركیبات تریاك هستند- به كار می‌بریم، به همشهری می‌گوید: لبه دیگر این شمشیر كه تیزتر هم هست، این است كه خود فرد اقدام به استفاده از این مواد كند و این لبه تیز علاوه بر اینكه خانواده و جامعه را نابود می‌كند، فرد را دچار مسمومیت‌های شدیدی می‌كند كه در بسیاری از موارد غیرقابل جبران هستند. وی در توضیح نحوه مسموم شدن با این مواد می‌گوید: اغلب افراد به خاطر اثرات جسمانی و سرخوشی اقدام به استفاده از این مواد می‌كنند، ولی بعد از مدتی با بالا رفتن نیاز بدن دوز این داروها نیز افزایش می‌یابد تا جایی كه ماده مورد نظر دیگر كفاف نیاز جسمانی فرد را نداده و او را به سمت مواد دیگری سوق می‌دهد. وی ادامه می‌دهد: همین امر اكسیژن‌رسانی بافت‌های حیاتی بدن را دچار مشكل می‌كند و عوارض پایدار عصبی به همراه دارد كه در نهایت منجر به مرگ فرد می‌شود.
فصول سال هم مقصرند!
با این حال اگرچه به گفته كارشناسان مسمومیت‌های دارویی و بعد از آن مسمومیت ناشی از استفاده از مواد‌مخدر، در راس مسمومیت‌های اتفاقی هستند، اما هر كدام از مسمومیت‌ها را می‌توان مربوط به فصلی خاص دانست. دكتر شادنیا در این باره می‌گوید: واضح است كه با شروع فصل زمستان مسمومیت با گاز مونواكسید كربن بیشتر آمار كشته‌شدگان را به‌خود اختصاص می‌دهد، به‌طوری كه پس از موج سرمای اخیر، فقط در تهران 150 نفر تلفات ناشی از گاز گرفتگی گزارش شد؛ اما در تابستان نیز به‌علت افزایش میزان مسافرت‌ها مسمومیت ناشی از گزیدگی حیوانات مختلف افزایش می‌یابد و عده‌ای از افراد نیز در بیرون از منزل و در فصل سم‌پاشی در معرض مسمومیت ناشی از سم‌پاشی گیاهان مختلف قرار می‌گیرند. به عقیده وی نكته مهم دیگر این است كه الان نزدیك عید است و همین خانه‌تكانی‌های مربوط به عید باید اعلام خطری باشد، نسبت به اینكه چقدر خانواده‌ها از اثرات مسموم‌كنندگی مواد پاك‌كننده و شوینده بی‌خبرند.
رئیس بخش مسمومین بیمارستان لقمان با بیان اینكه هنوز هم در خیلی از خانه‌ها افراد مواد سفید‌كننده را بدون استفاده از وسایل حفاظتی به كار می‌برند، می‌افزاید: هنگام استفاده از این سفید‌كننده‌ها، بخاراتی از آنها ساطع شود. این بخارات سبب تحریك مخاط بینی، حلق، مجاری تنفسی و... می‌شوند و اگر غلظت آنها زیاد باشد، مسلما ریه را تخریب می‌كند كه خود عوارضی مثل سرفه‌های شدید سیانوز و تنگی نفس شدید و آبریزش بینی را به همراه دارد. اما به گفته دكتر شادنیا در خیلی از موارد هم، افراد این مواد سفید‌كننده را برای شست‌وشوی حمام و دستشویی با اسید یا جوهر نمك مخلوط می‌كنند كه همین امر باعث آزاد شدن گاز كلر می‌شود و تخریب مجاری تنفسی را در پی دارد.
دكتر شادنیا هشدار می‌دهد: پس در استفاده از این مواد باید از وسایل حفاظتی استفاده كنیم، دریچه‌ها را باز نگه‌داریم و به‌خصوص در مواجه كودكان با این مواد كاملا مراقب باشیم كه حاوی برچسب نام ماده و دور از دسترس كودكان باشند، چون ما مراجعان زیادی را از جمله كودكان داشتیم كه این محلول‌ها را نوشیده بودند و قسمت‌های فوقانی دستگاه گوارش‌شان سوخته بود. وی با ابراز تاسف از اینكه خانواده‌ها در بسیاری از موارد و در هنگام بروز اینگونه مسمومیت‌ها به‌دلیل بی‌اطلاعی فرد را مجبور به استفراغ كرده‌اند یا به او آبلیمو خورانده‌اند، خاطرنشان می‌كند: در حالی‌كه مهم‌ترین اقدام در این زمان این است كه هیچ كاری با فرد مسموم نكنیم و فقط به اورژانس اطلاع دهیم، چون این ها مسمومیت‌هایی است كه با اقدامات اولیه فرد مسموم بهبود پیدا می‌كند، اما در موارد محدودی به‌خصوص در افرادی با زمینه بیماری‌های قبلی، ممكن است این مسمومیت‌ها منجر به مرگ شوند.
سمیه شرافتی
* مطالب مرتبط:
پیشگیری از مسمومیت غذایی در تابستان
رسانه‌ها مقصرند؟ هم بله، هم نه!
