همایش جهانی درباره حاكمیت بر اینترنت
بیش از 200 تن از مقامات ارشد دولتی، تجاری، و جامعه مدنی در «همایش جهانی درباره حاكمیت بر اینترنت» شركت كردند. این همایش از 25 تا 26 مارس 2004 توسط «نیروی ویژه فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی ملل متحد» UN-ICT Task Force برگزار شد. طبق اعلامیه خبری سازمان ملل متحد، قصد از برگزاری این همایش كه در مقر سازمان ملل در نیویورك برپا شد، «كمك به رایزنی‌ها و مشورت‌های جهانی و زمینه‌سازی تشكیل یك گروه‌كاری درباره حاكمیت بر اینترنت» بود. این گروه كاری قرار است توسط كوفی‌عنان، دبیركل ملل متحد، ایجاد شود و گزارش كار خود را به دومین اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی(تونس، 2005) ارائه دهد.
در میان شركت‌كنندگان در این همایش علاوه بر مقاماتی از كشورهای در حال توسعه و كشورهای توسعه‌یافته شخصیت‌هایی سرشناسی نیز از بخش خصوصی حضور داشتند؛ شخصیت‌هایی همچون «پاول تومی»، رئیس و مدیرعامل «شركت نامگذاری و شماره‌گذاری اینترنت» ICANN، و همچنین «وینتون سرف» معاون ام‌سی‌آی و «روبرت كان» از شركت «ابتكارات پژوهشی ملی» كه این دو به «پدران اینترنت» معروفند.
در این همایش نظرات مختلفی راجع به مسأله حاكمیت و نظارت بر اینترنت مطرح شد كه بسیار متنوع و گاه متضاد بود. گروهی معتقد بودند كه سیستم نظارتی و اداره‌كننده كنونی به خوبی كار می‌كند و نیازی به وضع مقررات جدید و اعمال حاكمیت نیست. برخی نیز خطر سركوب خلاقیت و نوآوری را هشدار می‌دادند و برخی نیز بر این باور بودند كه تضمین امنیت و اعتمادپذیر بودن اینترنت بخصوص برای كشورهای در حال توسعه بدون اعمال نوعی حاكمیت بر اینترنت میسر نیست. بیشتر نمایندگان بخش‌خصوصی در سخنان خود گوشزد كردند كه «اگر سیستمی خوب كار می‌كند، لازم نیست به آن دست بزنیم»، و «بهترین حاكمیت حداقل حاكمیت است»، و «شركت نامگذاری و شماره‌گذاری اینترنت» ICANN پیشرفت خوبی در جهت شفاف‌تر شدن و دربرگیرنده‌تر شدن داشته است. به اعتقاد آنان آنچه اكنون به آن نیاز داریم مذاكرات بیشتر در مورد نهادهای تخصصی است. اما هیأت‌های اعزامی از سوی برخی كشورهای در حال توسعه معتقد بودند كه نظام كنونی به اندازه كافی آنها را در بر نمی‌گیرد و از نوعی بحران مشروعیت نه فقط در حاكمیت بر اینترنت بلكه در حاكمیت جهانی سخن راندند.
با وجود همه این تفاوت آرا، نتیجه‌گیری اعلام شده از سوی برگزاركنندگان همایش این بود كه حاكمیت جهانی كنونی بر اینترنت به خوبی كار می‌كند و تنها نیازمند آن است كه بیشتر دربرگیرنده همه طرف‌های ذینفع باشد.
نظرات ابراز شده از سوی چهره‌های شاخصی كه در این همایش حضور داشتند، به روشنی تفاوت دیدگاه‌ها در مورد اعمال حاكمیت بر اینترنت را نشان می‌دهد.
آقای كوفی‌عنان، دبیركل سازمان ملل متحد در مراسم افتتاحیه همایش در روز 25 مارس گفت: موضوعات مربوط به حاكمیت بر اینترنت بسیار زیاد و بسیار پیچیده است اما علاقه مشترك همه جهانیان این است كه امنیت اینترنت تضمین شود و قابل‌اعتماد باشد. نكته مهم دیگر این است كه برای حاكمیت بر اینترنت باید مدل‌های مشاركتی و دربرگیرنده همه ایجاد شود. این محیط ارتباطی باید در دسترس مردم جهان و پاسخگوی نیازهای آنان باشد. برد و كشش كنونی آن به شدت ناعادلانه است و اكثریت عظیم مردم جهان هنوز از آن بی‌بهره‌اند.
آقای عنان گفت كه در آینده نزدیك بنا به تقاضای اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی در ماه دسامبر، یك «گروه كاری درباره حاكمیت بر اینترنت» تشكیل خواهد داد. اما پیش از انجام این كار، نیاز است با بخش‌های وسیعی از گروه‌ها و جمعیت‌های ذینفع رایزنی و مشورت شود. به اعتقاد وی، نظراتی كه در این همایش جهانی و دیگر مشورت‌ها و رایزنی‌ها ابراز می‌شود می‌تواند سهم مهمی داشته باشد در چارچوب‌بندی موضوع‌ها، یافتن زمینه‌های همگرایی، و روشن‌شدن موضوع مشورت‌های آینده. به گفته كوفی‌عنان، به محض این كه این مشورت‌ها و رایزنی‌ها به نتیجه برسد، وی در موقعیتی قرار خواهد گرفت كه می‌تواند یك گروه كاری باز، شفاف و دربرگیرنده همه را تشكیل بدهد.
آقای عنان در خاتمه سخنان خود از شركت‌كنندگان در همایش خواست تا هدف اصلی را از نظر دور ندارند و آن كمك به مردم همه جای دنیاست تا زندگانی آزاد و شایسته‌ای برای خود بسازند. «هر آنچه می‌كنید باید كمكی باشد به توسعه انسانی».
«وینتون سرف»، نایب‌رئیس ام‌سی‌آی و به قول «خوزه ماریا فیگورس اولسن» (رئیس ICT Task Force) «یكی از پدران اینترنت» طی سخنانی گفت كه اینترنت به شكل آزاد و باز شكل گرفت؛ بدون مداخلات زیاد دولتی یا دیگر نظارت‌ها، زیرا قواعد فنی آن به‌طور باز شكل گرفت و داوطلبانه به‌كار گرفته شد. ساختار باز اینترنت خود سوختباری برای تحول آن بود، به‌طوری كه مشاركت‌كنندگان در آن بهره‌برداری و توسعه آن قادر بودند با ایده‌ها و كاربردهای جدید در تحول آن سهم داشته باشند.
به گفته آقای «سرف»، با تحول روزافزون اینترنت، رفته‌رفته كارهایی كه از دیرباز تحت نظارت‌های چشمگیر بوده است با اینترنت عجین شد و همین باعث شده است كه مسأله نظارت و حاكمیت بیشتر بر اینترنت مطرح شود. اما نكته مهم استفاده‌هایی است كه از اینترنت می‌شود. اگر نیاز به حاكمیت بر چیزی باشد، باید بیشتر بر استفاده‌ها و سوءاستفاده‌هایی كه از شبكه می‌شود نظارت و حاكمیت اعمال شود، و كمتر بر عملیات و كاركردهای آن.
آقای «سرف» همچنین گفت: حاكمیت باید به عنوان اقدامی در نظر گرفته شود كه به‌طور جمعی صورت می‌گیرد تا گسترش، توسعه و استفاده جمعی از اینترنت آسانتر شود. به‌طور مثال، تجارت الكترونیكی را می‌توان با اتخاذ رویه‌های بین‌المللی تقویت كرد؛ رویه‌هایی همچون استفاده از امضای الكترونی، سازوكارهای تسویه‌حساب‌های معاملات الكترونیكی بین‌المللی، مالیات‌ستانی‌های بین‌المللی و حفاظت از مالكیت معنوی.
به اعتقاد آقای «سرف»، استفاده از اینترنت می‌تواند به اهداف توسعه هزاره در عرصه كاهش فقر، بهبود آموزش و بهداشت، حفظ محیط زیست و برابری جنسی كمك كند. این همایش باید كاری كند كه این اهداف در هم تنیده شود و این كار را با این پرسش می‌توان انجام دهد كه چگونه جامعه اینترنت می‌تواند استفاده سازنده و مثبت از اینترنت را تسهیل كند.
آقای «سرف» گفت: به قول مهندس‌ها «تا وقتی چیزی خراب نشده درستش نكنید»، و به قول دكترها «اول باید مراقب باشیم كه آسیبی نزنیم». جنبه‌های فنی اینترنت به‌شكل بسیار بازی در انجمن‌هایی كه به روی همگان باز بود تحول یافت. قواعد استفاده از اینترنت كمتر توسعه یافته است و شایان توجه بیشتر است. «اما من اخطار می‌كنم كه مبادا نوآوری و آزادی خلاقیت را كه اینترنت برای همگان فراهم آورده خفه كنیم». دور میز اینترنت جاهای زیادی هست. وظیفه همه ما این است كه اطمینان یابیم كه همه طرف‌های ذینفع بتوانند جایی در دور این میز داشته باشند و از فرصت كافی برای ادای سهم خود در تحول اینترنت برخوردار باشند.
«روبرت كان»، رئیس و مدیر عامل «شركت ابتكارات پژوهشی ملی»، كه از او نیز با عنوان «یكی از پدران اینترنت» نام برده شد، گفت: اگر چه اكنون به سختی می‌توان باور كرد، اما در روزهای آغازین و تا اواسط دهه 1980، تقریباً همه تصمیمات راجع به اینترنت را من و «وینتون سرف» می‌گرفتیم. این همایش اكنون به مسأله حاكمیت پرداخته است زیرا وب چنان گسترده و پر نفوذ شده كه پیشرفت آن مستلزم اجتناب از بوركراسی است؛ یعنی همان چیزی كه به‌ناگزیر همراه با مشاركت دولت سروكله‌اش پیدا می‌شود.
به گفته «كان» به جهت آن كه اینترنت در ابتدا نوعی پدیده ضدفرهنگی تصور شد و تحت مراقبت قرار گرفت ـ و امروز تقریباً هیچ مداخله سازمانی برای تعیین مقررات برای وب وجود ندارد ـ «بعید است بیشتر از گذشته به تعریفی از حاكمیت بر اینترنت نزدیك شده باشیم». البته این به معنای آن نیست كه دولت‌های هیچ نقشی ایفا نخواهند كرد یا هیچ چیزی وجود ندارد كه باید بهتر اداره شود یا كاراتر هماهنگ شود. برخی جنبه‌های اینترنت خوب پیش می‌روند و برخی نه. برخی جنبه‌ها هست كه هیچكس نمی‌خواهد خود را آلوده آن كند و برخی جنبه‌ها هست كه كاملاً نادیده گرفته می‌شود. بنابراین، فرصت‌های فراوانی برای مشاركت آینده سازمان‌ها، دولت‌ها و نهادی بخش خصوصی برای كمك به این موضوع‌ها وجود دارد. وی افزود در این میان نقش مهم دانشمندان و محققان كه از آغاز حضوری فعال داشته‌اند نباید نادیده گرفته شود.
«پاول تومی»، رئیس و مدیر عامل «شركت نامگذاری و شماره‌گذاری اینترنت» ICANN یكی دیگر از سخنرانان همایش بود كه گفت سازمان وی یك نهاد ملی و متشكل از گروه‌های مختلف ذینفع برای هماهنگ كردن مشخصه‌های منحصربفرد سیستم‌های اینترنت است. نشست‌های ICANN بیشتر بر مشكلات فنی متمركز است. این نشست‌ها به روی همگان باز است و از حضور همه طرف‌های ذینفع استقبال می‌شود. مأموریت ICANN مشابه مأموریت همان «گروه كاری» است كه «اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی» از دبیركل سازمان ملل متحد خواسته تا آن را تشكیل دهد.
«ریچارد مك‌كورماك»، رئیس افتخاری اتاق بازرگانی بین‌المللی با اشاره به این كه هم اكنون 850 میلیون كاربر اینترنت در سراسر جهان وجود دارد(یعنی دو برابر تعداد كاربران در سال 2000) بر این نكته تأكید كرد كه باید توجه خود را بیشتر به عرصه‌هایی معطوف كنیم كه مداخله دولتی در آن عرصه‌های الزامی است. به اعتقاد وی «گروه كاری درباره حاكمیت بر اینترنت» باید بیشتر یك كمیته هدایت‌كننده باشد تا یك نهاد قانونگذار؛ و باید به گسترش اینترنت هم در كشورهای در حال توسعه و هم در كشورهای توسعه یافته یاری رساند.
«ماریا لویزا ویوتی»، از اعضای هیأت اعزامی برزیل، بر این نكته تأكید كرد كه «امروزه به طور فزاینده‌ای به اینترنت به عنوان یك امكان همگانی بین‌المللی نگریسته می‌شود كه باید به‌شكل بسیار آشكار و باز مدیریت شود». به اعتقاد وی حاكمیت بر اینترنت نباید حق ویژه یك گروه خاص از كشورها یا طرف‌های ذینفع باشد. باید نقش‌های خاص همه طرف‌های ذینفع در این حاكمیت مشخص شود. دولت‌ها نیز باید در این میان سهمی داشته باشند و نگرانی كشورهای در حال توسعه باید مدنظر قرار گیرد.
«لیندال شوپ‌مافول»، رئیس كمیسیون ملی جامع اطلاعاتی و توسعه آفریقای جنوبی، گفت: «درست است كه بسیاری از موضوع‌ها، موضوع‌های فنی هستند اما فناوری جدای از سیاست نیست». به اعتقاد وی، مسأله این نیست كه چیزی خراب شده و باید درست شود. مسأله قانون‌مند كردن فرایند موجود است و به این خاطر است كه كشورهای در حال توسعه موضوع حاكمیت بر اینترنت را به سطح سازمان ملل كشانده‌اند؛ «همان چیزی كه ما نیز خواهان طرح شدن آنیم».
«آنری‌یت استرهویسن»، دبیر اجرایی انجمن ارتباطات پیشرفته آفریقای جنوبی، مسأله حاكمیت بر اینترنت را به مسأله بزرگتر حاكمیت جهانی مربوط دانست و گفت: كشورهای در حال توسعه نسبت به نهادهای جهانی همچون «سازمان جهانی مالكیت معنوی» و مؤسسات مالی بین‌المللی نگرانی‌هایی دارند. حاكمیت جهانی با نگرانی‌هایی(اگر نگوییم با بحران) روبه‌روست. از سوی دیگر، به جای شكاف شمال – جنوب، شاهد نوعی همپوشی فزاینده منافع میان طرف‌های مختلف هستیم. «در بسیاری از كشورهای در حال توسعه، نگرانی‌های جامعه مدنی مشابه نگرانی‌های بخش خصوصی است».
«خوان فرناندز»، مسئول هماهنگی كمیسیون تجارت الكترونیكی كوبا، ضمن یاد كردن از «مردمانی كه ترجیح می‌دهند آب تمیز، برق و قرصی نان داشته باشند تا كامپیوتر» بر این نكته پای فشرد كه اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی بیشتر یك اجلاس توسعه‌ای بود تا یك اجلاس فناوری.
آقای «فیگورس اولسن» خاطرنشان كرد كه این همایش نمونه‌ای است از «سیاست جهانی» آینده كه برای برخورد با چالش‌های ژئوپلیتیك، اقتصادی، و زیست‌محیطی الزامی است. سیاست جهانی یعنی گردهم‌آوردن تمام طرف‌های ذینفع به دور یك میز گفتگوی وسیع، و اتاق شورای اقتصادی و اجتماعی ملل متحد كه میزبان این نشست است سمبلی از این سیاست است. این اتاق كه در گذشته فقط میزبان اظهارنظرهای رهبران سیاسی بود، در جریان این همایش میزبان سخنرانانی از انواع مختلف طرف‌های ذینفع، كه جامعه جهانی را نمایندگی می‌كنند بود؛ كسانی كه گردهم آمده‌اند تا عقاید خود را ابراز دارند و سیاست‌هایی را تعیین كنند.
خانم «فریال بجی» مدیر عامل مؤسسه اینترنت تونس، گفت كه كشور وی به طور كامل در جریان تدارك برگزاری دومین مرحله اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی است كه قرار است در نوامبر 2005 در تونس برگزار شود. نشست‌های هیأت دولت به‌طور مرتب تشكیل می‌شود و همه وزیران در تدارك این اجلاس مشاركت دارند و یك كمیته عالی ملی برای هدایت همه كارهای تداركاتی تشكیل شده است. وی همه طرف‌های ذینفع، از جمله بخش خصوصی، جامعه مدنی، و رسانه‌ها را فراخواند تا در این اجلاس سهم داشته باشند.
نخستین كمیته تداركاتی در پایان ماه ژوئن در تونس برگزار خواهد شد و رایزنی‌ها پیرامون برگزاری كنفرانس‌های منطقه‌ای و موضوعی در حال انجام است. نتیجه مورد انتظار از اجلاس تونس، یك سند سیاسی و یك دستوركار عملی مبتنی بر نقشه‌های عمل منطقه‌ای است.
«مارك فورر»، سرپرست وزارت ارتباطات سوئیس، بخش خصوصی و جامعه مدنی را فراخواند تا در مرحله دوم اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی در تونس مشاركت كامل داشته باشند. به اعتقاد وی حضور بخش خصوصی در به اجرا در آمدن نقشه عمل اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی بسیار ضروری است و این بخش به همراه جامعه مدنی باید در تدارك مرحله دوم اجلاس در تونس شركت فعال داشته باشد. «فورر» گفت: وقتی یك سیستم خوب كار می‌كند نیازی به اعمال حاكمیت یا ایجاد مقررات نیست. سیستم فعلی خوب كار می‌كند، ICANN خوب كار می‌كند، الان بیشتر به این نیاز است كه روی مسائل خاص نظیر حقوق مالكیت، تجارت الكترونیكی، حریم‌خصوصی، قواعد و قوانین قراردادها و امنیت اینترنت متمركز شویم و در ضمن مشخص كنیم كه دولت‌ها چه نقشی باید داشته باشند.
«ماركوس كومر» یكی از دیپلمات‌های سوئیسی كه هماهنگی مذاكرات نهایی كردن اسناد اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی را برعهده داشت، گفت: این همایش باید توجه خود را روی تعیین كیفیت و چگونگی فرایند پیش‌رو متمركز كند. «گروه‌كاری درباره حاكمیت بر اینترنت» باید گروهی كاملاً مستقل باشد و به هیچ یك از نهادهای سازمان ملل متحد وابسته نباشد؛ این گروه باید شفاف باشد و همه طرف‌های ذینفع را در بر بگیرد و به آنها امكان دسترسی مساوی بدهد؛ و باید روی جمع‌آوری واقعیت‌ها و ارائه توصیه و پیشنهاد متمركز باشد. این گروه كاری باید گروهی كوچك دو یا سه سیستمی باشد تا همه دولت‌ها را شامل شود و به كشورهای در حال توسعه امكان دهد كه صدای خود را به گوش دیگران برسانند. گروه كاری باید كار خود با این تصمیم شروع كند كه «چه كسی چه می‌كند» و سپس موضوع‌های را كه قرار است به آنها بپردازد مشخص كند. گفتنی است كه آقای «كومر» در 25 مارس از سوی دبیركل سازمان ملل متحد به سرپرستی دبیرخانه‌ای انتصاب شد كه قرار است دبیركل را در تشكیل گروه‌كاری كمك كند.
خانم «لوئیز فرشت» معاون دبیركل سازمان ملل، در جلسه پایانی همایش گفت: من فكر می‌كنم پیچیدگی مسأله حاكمیت بر اینترنت به روشنی در این همایش جهانی مورد تأكید قرار گرفت. شماری از مسائل مشخص شد كه برای یافتن راه‌حل‌های مورد قبول جهانی در مورد آنها، نیازمند همكاری بین‌المللی هستیم؛ مسائلی همچون هرزنامه‌ها، امنیت شبكه، حریم‌خصوصی، امنیت اطلاعاتی. این مسأله نیز مورد تأكید قرار گرفت كه محتوا باید از لحاظ فرهنگی و زبانی متناسب باشد و از دیدگاه فنی استانداردهای زبانی باید به سرعت ایجاد و در زیرساخت اینترنت قابل بهره‌برداری متقابل شود.
«میلتون مولر»، استاد پژوهش‌های اطلاعاتی دانشگاه سیراكوز، نویسنده و سردبیر نشریه ICANNWatch در مورد نتیجه این همایش بر این باور است كه برای ICANN، دولت ایالات متحده، اتاق بازرگانی بین‌المللی، و جامعه اینترنت، این یك پیروزی محسوب می‌شود(هر چند پیروزی موقتی) كه «همایش جهانی درباره حاكمیت بر اینترنت» به این نتیجه رسید كه «سیستم كنونی حاكمیت بر اینترنت به نظر می‌رسد كه خوب كار می‌كند». طبق خبرنامه‌ای كه به‌طور رسمی از سوی گردانندگان همایش انتشار یافته تنها سوال اصلی شركت‌كنندگان در همایش این بوده كه «چگونه كار نهادهای تخصصی بهتر هماهنگ شود و مشاركت همه طرف‌های ذینفع را تضمین كند». به گفته آقای «مولر» روشن نیست كه این نتیجه‌گیری از كجا آمده، زیرا هیچ ارزیابی سیستماتیكی از عملكرد ICANN، سازمان‌های وابسته به آن، یا هیچ معاهده و فعالیت دیگر اثرگذار بر اینترنت وجود ندارد. این همایش جهانی سازمان ملل متحد در اصل نوعی محك زدن گرایشات سیاسی بود، نه یك ارزیابی علمی. و گرایشات سیاسی نیز به شدت پیچیده بود و سخت می‌شد آنها را ارزیابی كرد. به اعتقاد آقای «مولر» نكته جالبی كه كسی به آن نمی‌پردازد این است كه چه شد ائتلاف كشورهای در حال توسعه توانستند اجلاس سازمان تجارت جهانی در كنكون را برهم بزنند و اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی را به ایجاد یك گروه‌كاری درباره حاكمیت بر اینترنت وادار سازند؟ در این همایش فقط برزیل و آفریقای جنوبی حضور محسوس داشتند. گرچه نماینده آفریقای جنوبی به‌طور فعال «مشروعیت» ICANN را مورد حمله قرار داد، اما آشكارا از ابراز این نكته خودداری كرد كه ساختار نهادی یا خط‌مشی‌های این نهاد «شكست خورده» است. در این همایش بخصوص غیبت چین بسیار محسوس بود و هیچكدام از كشورهای عرب نیز شركت نكرده بودند.
«كارل آئورباخ»، از اعضای سابق هیئت ICANN بر این باور است كه این همایش به روشنی یك زلزله بود و مسأله حاكمیت بر اینترنت را از پایه متزلزل كرد. اكنون فرصتی فراهم آمده تا پیش از آن كه دوباره همه چیز سفت‌وسخت شود بر سیر تغییرات اثر گذاشت. گروه‌های تجاری ذینفع به خوبی خود را آماده كرده‌اند تا امتیازات خود را بگیرند؛ من چندان مطمئن نیستم كه طرف‌های غیرتجاری چندان آماده باشند، یا منابعی برای مشاركت كامل و مؤثر در اختیار داشته باشند. احساس می‌كنم كه در این مرحله جدید، دیگر با گله‌و‌شكایت نمی‌توان راه به جایی برد بلكه فقط برنامه‌ها و راه‌حل‌های خوش‌ساخت می‌تواند كارساز باشد. البته در این میان یك مسأله بزرگ نیز بدون این كه بحثی روی آن شود در تمام طول همایش همچون كرگدنی عظیم در گوشه‌ای ایستاده بود؛ مسأله جهانی‌سازی.
