مدیران روزنامه ها نیاز به آموزش دارند

بررسی سایت اینترنتی روزنامه های ایران و جهان در گفت و گو با یونس شكرخواه

سام فرزانه:

اگر دزدی وسائل یونس شكرخواه را در خیابان برباید، برای فروش چیزهایی كه دزدیده فقط باید به ساختمان پایتخت یا حوالی خیابان جمهوری برود. یك كامپیوتر، گوشی تلفن همراهی كه تقریباً خودش كامپیوتر است و یك حافظه سیار دیجیتال. هر كدام اینها هم برای او كارایی خاصی دارند كه از حرف زدن درباره آنها خسته نمی شود و اگر گوش كنیم برایمان مفید هم هست. به عكس او نگاه كنید، جوان به معنای كسی كه در دهه دوم یا سوم زندگی به  سر می برد نیست. اما درست مثل پسرهای بیست ساله عاشق تكنولوژی است. همین  ویژگی از او روزنامه نگاری ساخته است كه می تواند به راحتی درباره آینده روزنامه نگاری در جهان صحبت كند: روزنامه نگاری دیجیتال. شكرخواه كه كارش را با روزنامه كیهان آغاز كرده است، در حال حاضر علاوه بر تدریس در دانشگاه، سردبیری سایت اینترنتی روزنامه جام جم را نیز به عهده دارد. در كنار همه كارهایش دانشجوی دكترای ارتباطات نیز هست. هفته گذشته كه گزارشی با ترجمه علیرضا عبادتی درباره سایت اینترنتی روزنامه نیویورك تایمز چاپ كردیم به این نتیجه رسیدیم كه این قضیه را درباره سایت های ایرانی نیز بررسی كنیم. سراغ شكرخواه رفتیم. چرا كه نه تنها روی این قضیه تسلط دارد بلكه كاری كه در سایت جام جم آن لاین انجام می دهد به آنچه كه در سایت روزنامه های دنیا روی می دهد نزدیك تر است.

•در حال حاضر در ایران و جهان روزنامه ها چند نوع سایت اینترنتی دارند؟

در دنیا سایت اینترنتی روزنامه ها سه شكل دارند. یكی همین صورتی است كه عین روزنامه روی سایت می رود. یكی دیگر گونه مختصرتری از روزنامه است. گونه سوم مفصل تر از روزنامه و مستقل است. در ایران ما گونه اول را داریم كه با تحمیل شكل سختی به كاربر همراه است. چرا كه بیشتر سایت های روزنامه ها از فایل های PDF استفاده می كنند كه برای استفاده كاربر بسیار وقت گیر هستند. معدود روزنامه هایی هستند كه در این سال ها در ایران به سمت فایل HTML رفته اند.

•آیا روزنامه های مطرح دنیا هنوز روزنامه را به صورت كامل، آن هم در ساعتی خاص روی اینترنت می برند؟

تقریباً می توانم بگویم كه نه. در سال های اخیر نیازهای خبری و اقتصادی به روزنامه ها تحمیل  شد كه از این شكل خارج شدند.این شكل هم روی تیراژ چاپی آنها تاثیر منفی گذاشته بود و هم اینكه هیچ خدمات ویژه ای را برای آنها فراهم نكرده  بود. آنها به فكر افتادند كه به شكل جدیدی در سایت دست پیدا كنند تا هم اقتصادی بوده و هم برای آنها مخاطب بیاورد. نمونه هایی هستند كه شكل مختصر را روی سایت قرار می دهند و برای خواندن بیشتر، طلب هزینه می كنند. همین باعث شد كه پدیده رسانه های اینترنتی به یك فضای جدایی تبدیل شود. فضای رسانه ای وب حالا دیگر آدم های خودش را می خواهد و دیگر نمی توان از داخل تحریریه یك روزنامه مكتوب كسانی را برای كار در سایت انتخاب كرد.

• شما خبر دارید كه طلب پول برای مطالب كامل روزنامه در سایت بازده اقتصادی برای سایت ها داشته یا نه؟

روزنامه ها وقتی خواستند برای آن چه چاپ كرده اند پول بگیرند، نتوانستند بازده اقتصادی داشته باشند. مثل نیویورك تایمز و وال استریت ژورنال كه می خواستند مشترك اینترنتی داشته  باشند. اما مردم چون عادت به این نوع خبرگیری نداشتند و آنچه روی كیوسك بود با آنچه در وب بود شبیه بودند، این روش بازده اقتصادی نداشت. به تدریج معلوم شد كه در فضای آن لاین مردم خبر آن لاین هم می خواهند. به این ترتیب حالا وب سایت نیویورك تایمز برای خودش تولید مطلب می كند و بعد كه می بیند دارد عقب می افتد وبلاگ خودش را هم راه می اندازد.

• بعد از آن تجربه، نیویورك تایمز كار دیگری هم كرد و آن امكان اشتراك رایگان در محیط وب است.

ثبت نام رایگان یك عمل بزرگ تجاری است. وقتی شما در آن سایت ثبت نام می كنید، علائق شما برای آنها مشخص می شود.مثلاً بعد از ثبت نام من در سایت آنها مسئول فروش سایت می داند كه من و هزار نفر دیگر در دنیا هر وقت وارد سایت شده ایم، سراغ متون ارتباطات رفته ایم. حالا او می تواند لیست ما را به ناشر كتاب های ارتباطات بفروشد. از طرفی میزان خوانده شدن مطالب سنجیده می شود و با توجه به آن تعرفه آگهی وضع می شود. این تغییر موضع به نیویورك تایمز، واشنگتن پست و ... كمك كرد تا سایتشان هم اقتصادی شود.

• فكر نمی كنید قانون مبارزه با نامه های الكترونیكی ناخواسته كه در كشورهای مختلف تصویب شده است، این روش درآمد زایی نیویورك تایمز را كه لیست علائق مشتركانش را می فروشد با مشكل مواجه كند؟

من بعد از شركت در اجلاس جهانی جامعه اطلاعاتی در ژنو دچار مشكلی شدم. از وقتی كه لیست شركت  كننده ها منتشر شد ه برای من كلی نامه الكترونیكی تبلیغ دارو می آید. برای اینكه ژنو مهد دارو است. من اذیت می شوم. اما اگر همین مقدار نامه درباره رشته من می آمد مشكلی نداشتم. برخی از سایت ها می گوید ما علائق شما را نمی فروشیم اما نرم افزاری تولید شده كه هر روز به شما می گوید، هر كاربری چه علائقی دارد. جرایم اینترنتی در حال افزایش است و در برابر آن حقوق اینترنتی نیز در حال افزایش است. اما همیشه جرایم از حقوق جلوتر هستند. بنابراین نیویورك تایمز هم راه حل های خودش را برای این كار پیدا می كند.

• بیائید سراغ بحث محتوا برویم. به نظر شما مطالب سایت روزنامه ها چه ارتباطی باید با مطالب روزنامه ها داشته باشد؟

كسانی كه یك رسانه را روی اینترنت پایه گذاری می كنند مشكل كمتری دارند. چون مرحله پیش رسانه و رسانه آنها و مصرف از پیش تعیین شده است. اگر مصاحبه می كنند با ضبط دیجیتال است بخشی از آن را روی سایت می گذارند كه كاربر بتواند با یك كلیك صدای مصاحبه شونده را هم بشنود. یا از او فیلم می گیرند. آنها از ابتدا برای چند رسانه مطلب تولید می كنند. آنها پدیده های بین رسانه ای هستند. یعنی با سایر رسانه ها مرتبط هستند. اما در روزنامه ها به خاطر نشناختن فضای وب در تنگناهای مرحله پیش رسانه ای خود گیر می كنند. آنها محتوایی را برای چاپ در روزنامه در نظر گرفته اند كه با محیط وب سازگار نیست. برای همین مجبور می شوند فایل PDF را روی سایت بگذارند. اما آیا كسی حاضر است PDF را با آن حجم بخواند؟ ای بسا یك روزنامه روی كیوسك با خواننده رابطه خوبی برقرار كند، اما در اینترنت نتواند مخاطب را راضی كند.

• روزنامه نگاران آن لاین چطور در روزنامه های بزرگ پذیرفته شدند؟

امكان دارد مدیر CNN بگوید من با این گستره پخش چه كار دارم با سایت؟ اما دنیای امروز نشان داده كه چون اینترنت به ستون فقرات ارتباطی جوامع تبدیل شده  است، هیچ كس نمی تواند به آن بی اعتنایی كند. نه تنها روزنامه نگاران كه تاجران و تولیدكنندگان نیز می توانند از اینترنت استفاده كنند. چون ما به خیابانی دست پیدا كرده ایم كه امكان هر انشعابی را به ما می دهد.

حالا دیگر نمی توان در این محیط نبود. روزنامه های بزرگ دنیا نیز برای این كه نابود نشوند وارد این بازی شدند. آقای لن آبكار از ویراستاران نیویورك تایمز كه وبلاگ این روزنامه را راه اندازی كرد، می گفت «ما بررسی های زیادی كردیم تا به این نتیجه رسیدیم كه باید وبلاگ داشته باشیم. آن هم وبلاگی بسیار قوی.»

• به این ترتیب روزنامه نگاری اینترنتی به دنیای روزنامه نگاران تحمیل شد؟

دقیقاً. حتی نهادهای آموزشی روزنامه نگاری كه همیشه سنتی تر از روزنامه نگاران فكر می كنند، بالاخره تسلیم این پدیده شدند كه وبلاگ و روزنامه نگاری آن لاین را در دانشگاه تدریس كنند. روزنامه نگاری آن لاین تحمیلی به روزنامه نگاران چاپی بود، اما در این میان آنها كه زودتر خودشان را به سمت یك روزنامه سایبر نزدیك كردند، برنده شدند. رساله دكتری من درباره روزنامه نگاری سایبر ( Cyber ) است و می توانم بگویم الان روزنامه نگاری اینترنتی برای خودش دنیای خودش را دارد و زندگی خودش را ادامه می دهد.

• در این شرایط چه رابطه  ای بین روزنامه و آنچه در محیط وب است وجود دارد؟ مثلاً بین روزنامه جام جم و سایت جام جم آن لاین چه ارتباطی هست؟

هیچ ارتباطی نیست. هر كدام زندگی خود را دارند. فقط جام جم آن لاین این اطمینان را دارد كه می تواند آخر شب بیست خبر از روزنامه را بردارد.

• اگر روزنامه نباشد از ایسنا، ایلنا یا سایت های دیگر هم می تواند بر دارد.

درست است. تشكیلات جام جم آن لاین متعلق به روزنامه است و به این شكل با هم ارتباط دارند. اما از لحاظ زندگی جدا هستند. روزنامه ۱۵ روز برای تعطیلات نوروز منتشر نشده است، اما سایت در این روزها كار خودش را انجام می داد...

• البته از روز ششم.

برای اینكه من نمی توانستم از بچه ها بخواهم در تعطیلات بیایند و كار كنند. اما اگر در ایران كسی برای هك شدن یك سایت پاسخ گو باشد، من حاضرم قول بدهم كه سایت یك ساعت هم تعطیل نباشد. آن وقت من می توانم از همین جا با كامپیوترم به اینترنت وصل شوم. اما اگر خط اینترنت من امن نبود و سایت هك شد روزنامه از من جواب نمی خواهد؟ اگر نخواستند من می روم، از هر جایی كه خواستم سایت را به روز می كنم.

• پس صرفاً داشتن سرمایه گذار مشترك است كه سایتی را زیر لوگوی روزنامه ای می برد؟

فعلاً این است. اما ببینید روزنامه ها در ایران برای داشتن همین سایت ها هم دارند هزینه می كنند. چرا اجازه نمی دهند كه سایت ها تولید  مستقل خودشان را داشته باشند؟ اصلاً قانونی بنویسند كه اگر خطایی روی داد من را مسئول بدانند نه مدیر مسئول روزنامه را. چرا كه اساساً مخاطبان روزنامه و سایت با هم تفاوت دارند. سایت مخاطب جهانی دارد، اما روزنامه مخاطبش محلی است. من زمانی كه مطلب روی سایت می گذارم به جهان سلام می كنم.

• این حرف برای ما كه با زبانی مثل فارسی صحبت می كنیم نیز صدق می كند؟

بله. وقتی روزنامه كردی می آید كه در آن می خوانی: «به گزارش جام جم اون لاین» معلوم است فارسی بلد است. یا در افغانستان و تاجیكستان. یا یك ایرانی كه در كانادا از مطالب ما استفاده می كند. ببینید ما ارتباط تولیدی با روزنامه نداریم. اگر مرحله پیش رسانه را ما درست طراحی كنیم، حتی می توانیم برخی خبرها را كه در روزنامه جای چاپ ندارند در سایت چاپ كنیم. زمانی كه دوست خوبم كاوه گلستان روی مین رفت ما خبر را روی سایت داشتیم. در حالی كه روزنامه روی كیوسك است و تا فردا كاری نمی توانست بكند. زمانی كه تیتر روزنامه ها خبر از نتایج انتخابات در هفده حوزه می دهند ما می توانیم خبر بیستمین حوزه را هم منتشر كنیم. در حالی كه ما تنها ۵ نفر هستیم. من با همین وضعیت رابطه ای با واحد عكس را شكل می دهم. مطمئن هستم كه عكاسان روزنامه دوستان خوبی پیدا می كنند چون حالا مشكل جا ندارند. آن ارتباطی كه شما می گوئید یك معنای مالكیتی دارد و معنای دیگر آن حقوق مالكیت معنوی آن نام است كه ثبت كرده است. آدرس sharghnewspaper.com برای روزنامه شرق است. اما باید دقت كنند كه با فرمت روزنامه روی اینترنت نروند.

• به نظر شما داشتن تحریریه كوچكی كه مطالب روزنامه را به محض حروفچینی برای سایت ویرایش كند، راه حل كوتاه مدت برای داشتن یك سایت اینترنتی موفق روزنامه نیست؟

اگر نگاه دوستانه ای باشد خوب است. چون در روزنامه های ما انگار واحد اینترنتی هووی روزنامه چاپی است.اگر مدیریت روزنامه این علاقه را داشته باشد، می تواند واحدی را طراحی كند كه از مواد خام استفاده كند و با ویرایش جدید در وب استفاده كند. روزنامه های ما فقط می خواهند اعلام كنند كه در وب حضور دارند. یك نمونه جالب از یك روزنامه بگویم، در بخش معرفی روزنامه نوشته شده شمارگان اینترنتی ۲۰۰ هزار عدد. انگار نفر آخر كه بیاید در سایت را می بندند. این یعنی آمادگی برای پذیرش روزنامه نگاری اینترنتی نیست.

• فكر می كنید ما در ایران پتانسیل رسیدن به روزنامه نگاری اینترنتی را داریم؟

همین كه برخی از روزنامه ها سایت HTML دارند جای خوشبختی است. آنها از PDF جلو آمده اند. نسلی كه الان رشد می كنند، می توانند این كار را انجام دهند. من در جام جم یادداشتی نوشتم و از روزنامه ها خواستم به جوان ها اجازه دهند تا در این ۱۵ روز تعطیلی سایت روزنامه ها را بچرخانند. حتی گفتم برای آنها خط قرمز تعریف كنید.

روزنامه های ایرانی به دو شكل HTML و PDF روی اینترنت هستند.

• این امر به داشتن دانش روزنامه نگاری آن لاین نیاز دارد. آیا ما در ایران استادان این رشته را داریم؟

متاسفانه استاد زیادی نداریم. اما فكر می كنم در ایران بچه هایی هستند كه در محیط وب بزرگ شده اند. بارها در روزنامه ها گزارش هایی دیده ام كه در سایت آن گزارشگر گزارش بهتری دیده  می شود. اما مدیریت روزنامه ها این افراد را قبول ندارند. فكر می كنم اگر آموزشی لازم باشد، آموزش مدیران روزنامه است. من مطمئن هستم كه روزنامه های شرق، ایران و همشهری هم دارای نیروهایی هستند كه بتوانند سایتی مثل جام جم آن لاین راه اندازی كنند. آن وقت است كه رقابت شكل می گیرد. اگر این اتفاق بیفتد ما می توانیم از ده تا سازمان جهانی بخواهیم برای ما استاد بفرستند. همچنین معتقدم ما در ایران هم كسانی داریم كه آموزش روزنامه نگاری اینترنتی بدهند.

به نقل از روزنامه شرق

25/12/1383