از هر3 کودک، یکی آسم دارد
آسم سردسته بیماریهای مزمن دوران کودکی است. این بیماری به علت مزمن بودن، علت موارد زیادی از غیبت‌های مدرسه‌ای است و شایع‌ترین تشخیص در هنگام پذیرش و بستری اطفال در بیمارستان‌های کودکان است. در این بیماری راه‌های هوایی بزرگ و کوچک به درجات گوناگون انسداد پیدا می کند و معمولاً این بیماری خود را به دنبال یک عامل محرک نشان می دهد.
در این خصوص آقای دکتر مصطفی معین، رئیس انجمن علمی آسم و آلرژی ایران توضیح می دهند:
شیوع آسم کودکان در کشور ما چگونه است؟
در دهه 90 میلادی یک طرح بین‌المللی مطالعه آسم و آلرژی در کودکان در 55 کشور دنیا انجام شد که ایران هم در آن طرح شرکت داشت. در آن بررسی میزان شیوع علایم آسم کودکان را در ایران بین 8 تا 12 درصد ارزیابی کرده بودند. در تحقیقاتی که به تازگی خود ما انجام داده‌ایم، برآورد آسم کودکان در تهران بالای 30 درصد است، یعنی از هر سه کودک، یک نفر علایم آسم را نشان می دهد که این آمار در کلان شهرها به خصوص در تهران هشداردهنده است. به خصوص در فصولی که ما آلودگی هوا را بیشتر داریم، مانند فصل پاییز و تابستان که میزان گاز ازن افزایش پیدا می کند و در بهار به علت گرده‌افشانی گل ها.
در حال حاضر آسم در چه سن و جنسی شایع‌تر است؟
متأسفانه قربانیان اصلی آسم را کودکان و نوجوانان تشکیل می دهند. آسمی که در کودکان داریم، بیشتر از نوع آلرژیک است. 80 تا 90 درصد از آسم کودکان به علت عوامل محیطی حساسیت‌زا و تحریک کننده‌ای است که در محیط زندگی است. این میزان در بزرگسالان تا حدود 50 درصد آلرژیک است و بقیه‌اش را سایر عوامل فیزیولوژیک تشکیل می دهد.
از نظر جنس، آسم پیش از بلوغ در پسر بچه‌ها شایع‌تر است و تقریباً دو برابر می شود و بعد از بلوغ در خانم‌ها شیوع بیشتری دارد.
آیا علت خاصی دارد؟
جنبه‌های ژنتیکی دارد، چون در آسم و آلرژی ده‌ها ژن گوناگون دخیل هستند. افراد با زمینه ژنتیک که به آن آتوپی می گوییم، تحت تأثیر تماس مکرر با عوامل محیطی که همان مواد حساسیت‌زا و آلرژن‌ها و مواد تحریک کننده مثل آلودگی هوا، دود سیگار و غیره است، قرار می گیرند و سبب می شود در تعامل میان عوامل ژنتیکی و عوامل محیطی آسم و آلرژی بروز یابد.
همه اینها دخیل هستند. توجه داشته باشید که آسم بیماری ساده‌ای نیست. این بیماری نه تنها دستگاه تنفسی را درگیر می کند، بلکه سایر دستگاه‌ها مانند دستگاه ایمنی، سیستم عصبی، غدد درون‌ریز و حتی روح و روان بیمار را تحت تأثیر قرار می دهد و همه اینها موجب توزیع شیوع آسم در سنین گوناگون می شود.
چه عواملی موجب پیدایش علایم آسم یا شروع حمله آسم می شود؟
عوامل محیطی دو دسته هستند که روی بروز آسم و تشدید بیماری و حمله آسم تأثیر می گذارند.
یک دسته عوامل حساسیت‌زا یا آلرژن هستند که انواع متعددی دارند، مانند گرده‌های گل و گیاه که در فصول گوناگون متفاوت است. به عنوان مثال، در فصل بهار، بیشتر درختان گرده افشانی می کنند مانند چنار و کاج، در فصل تابستان، بیشتر علوفه گرده افشانی می کنند مانند یونجه، در فصل پاییز بیشتر گرده‌افشانی گیاهان هرز را داریم که ایجاد مشکل می کند. علاوه بر گرده‌ها، هاگ، قارچ‌ها، گرد و غبار موجود در لایه‌های فرش و رختخواب و بالش و اتاق خواب، دود آتش و خودرو، دود سیگار، حیوانات مودار مانند سگ و گربه به خصوص فضولات و بزا‌ق‌شان، وضعیت آب و هوا (سرد و توفانی)، بوهای تند و افشانه‌ها، گرد و غبار ناشی از جارو کردن، دویدن، ورزش و فعالیت بدنی بسیار سخت، سرماخوردگی و سینوزیت از جمله عوامل شروع حمله آسم هستند. کودکان خردسالی که زمینه آسم و آلرژی در آنان یا خانواده‌شان وجود دارد، به برخی غذاها مانند شیر گاو، تخم مرغ، غذاهای دریایی، بادام، آجیل یا گندم ممکن است حساس باشند.
تشخیص این مسئله با پزشک متخصص است که اگر لازم باشد توصیه‌هایی از نظر پرهیز غذایی خواهد داد.
آیا رطوبت هوا تأثیری در بروز آسم دارد؟
در جاهایی که رطوبت هست، قارچ‌ها بیشتر رشد می کنند و یا موجوداتی از طایفه سخت‌پوستان به نام مایت‌ها که در فارسی به آن هیره می گویند که در فضاهای تاریک و مرطوب و گرم بیشتر رشد می کنند. از حشرات، انواع سوسک‌ها از نژادهای آلمانی، آمریکایی، شرقی همگی به شدت آلرژی‌زا هستند که بیشتر در جاهای نمناک مانند حمام و جاهایی که نظافت رعایت نشود، دیده می شود. سایر حشرات مانند زنبورها که نیش می زنند، می توانند آلرژی‌های خیلی شدید از نوع شوک آنافیلاکسی ایجاد کنند یا حمله حاد نارسایی تنفسی بدهند. تماس با هوای سرد و خشک مثلاً در هنگام اسکی نیز ممکن است موجب حمله آسم شود.
چه توصیه‌ای برای درمان بهتر کودکان مبتلا به آسم دارید؟
همیشه گفته‌اند که پیشگیری مقدم بر درمان است و مقدمه ی پیشگیری، آموزش. مهم ترین اصل، آموزش به بیماران و خانواده است تا بدانند که چگونه باید از بروز آسم و آلرژی جلوگیری کنند. پیشگیری یعنی اینکه اگر در خانواده‌ای زمینه بیماری آسم وجود دارد، باید با کمک پزشک به عوامل خطرزای محیط زندگی‌اش پی ببرد و از آنها پرهیز کند. بعد از این دو مقوله، تشخیص سریع و درست، و درمان دقیق و به موقع از اهمیت به سزایی برخوردار است و از پیشرفت بیماری جلوگیری می کند.
باید به بیمار آموزش دهیم که در تشخیص حتی به پزشک کمک کند و بداند که زمینه‌های خطر چیست؟ بیمار باید بداند که نشانه‌های بیماری چیست و حتی بتواند شدت بیماری را تشخیص دهد که آسم خفیف است یا شدید، حاد است یا مزمن.
چه تفاوتی میان این درجه‌بندی از لحاظ شدت وجود دارد؟
آسم به سه دسته تقسیم می شود: آسم خفیف که به طور سرپایی قابل درمان است، آسم متوسط که حتماً باید به اورژانس مراجعه شود و آسم شدید که باید بستری شده و تحت مداوای دقیق قرار بگیرد.
علایم بیماری آسم به طور معمول چیست؟
به طور کلی علایم آسم عبارت است از سرفه، تنگی نفس و خس‌خس سینه و احساس گرفتگی و فشار در سینه. منتهی ممکن است در میان این علایم، کودکی فقط سال‌های سال سرفه داشته باشد، ولی تنگی نفس و خس‌خس نداشته باشد و این پزشک است که باید بررسی کند و تشخیص دهد. به جز این علایم، اگر آسم حاد و شدید باشد ممکن است علایمی همچون تنفس سریع، افزایش تعداد نبض، رنگ‌پریدگی یا کبودی در ناحیه لب‌ها و ناخن‌ها (خطرناک‌ترین علامت‌ها)، بی‌تابی و هیجان، خواب‌آلودگی، عرق‌ریزی حتی اغما داشته باشد که همه این علایم نشان‌دهنده کاهش اکسیژن و افزایش گاز کربنیک در خون و نارسایی تنفسی است که نیازمند درمان اورژانس است.
چه توصیه‌هایی به والدین کودکان مبتلا به آسم درباره آلودگی هوا دارید؟
متأسفانه دو گروه مهم قربانیان آلودگی هوا کودکان و سالمندان هستند. به این علت که کودکان بیشتر به آسم مبتلا می شوند و در حال رشد و نمو هستند و آسیب‌پذیرتر، و سالمندان به این دلیل که بیماریهای مزمن تنفسی و بیماریهای قلبی و عروقی بیشتری دارند.
توصیه‌هایی که می کنیم این است که از منزل بیرون نیایند و پنجره‌ها را ببندند و اگر دیدند علایم بیماری شان در حال تشدید است، حتماً با پزشک در تماس باشند تا اگر لازم بود، نوع یا مقدار داروهایشان را تغییر دهند.
*مطالب مرتبط:
چرا آسم کودکان، در بزرگسالی دوباره عود می‌کند
