سیره تربیتى امام محمد باقر علیه السلام
تربیت فرزند یكى از مهمترین وظایف والدین و مربیان در عرصه زندگى است . تربیتبه معناى شكوفا نمودن استعدادهاى درون انسانها و هدایت غرائز نهفته آنان به سوى قله كمال و رستگارى مىباشد .
تربیت مجموعه تلاش هایى است، سنجیده و منظم براى نیل به هدفهاى مشخص و شكوفا سازى توانهاى بالقوه در تمام ابعاد وجودى انسان و به عبارت دیگر مىتوان تربیت را انتقال میراثهاى فرهنگى مطلوب و ارزشمند از نسلى به نسل دیگر دانست .
به طور كلى، مجموعه تلاشها، فرصتها، اقدامات، امكانات و برنامهها از بدو انعقاد نطفه تا واپسین دم حیات براى رشد و شكوفا سازى توانهاى بالقوه فرد به طور همه جانبه تا رسیدن به حداكثر ظرفیت را تربیت مىنامیم .
از آنجایى كه امامان معصوم شیعه بهترین شیوههاى تربیتى فرزند را فرا روى پیروان خود نهادهاند، زندگى پر افتخار آنان مىتواند به عنوان موفقترین الگوهاى تربیتى در طول تاریخ بشر مطرح شود . در این نوشتار به مناسبت اول ماه رجب، روز ولادت امام محمد باقر علیه السلام روش هاى تربیت فرزند را در سیره و سخن آن گرامى بررسى نموده و برخى نكتههاى قابل توجه را ارائه مىنماییم .
نقش تربیتى والدین
پدر و مادر به عنوان دو ركن اساسى خانواده بیشترین نقش را در تربیت فرزندان ایفا مىكنند . مادر از زمان انعقاد نطفه تا دوران نوجوانى ارتباطى تنگاتنگ با كودك دارد . خصلتها، اندیشهها، افكار و رفتار مادر بیشترین تاثیر را در ساختار شخصیتى یك نوجوان به جاى مىگذارد . مادر همانند یك معلم، مربى و الگوى گفتارى و رفتارى كودك به حساب مىآید .
او یكى از عوامل مؤثر تربیتى از نظر محیطى و وراثتى است . به این جهتبراى پرورش فرزندان سالم و صالح، باید از زمان ازدواج در اندیشه انتخاب مادر شایسته براى فرزندان بود . چرا كه از منظر حضرت باقر علیه السلام تربیت كودك از همان مرحله آغاز مىشود .
امام باقر علیه السلام در روایتى به تاثیر شیر مادر در اطفال اشاره كرده و به محمد بن مروان فرمود: «استرضع لولدك بلبن الحسان، وایاك والقباح، فان اللبن قد یعدى (1) ; براى شیر دادن به فرزندت از دایههاى خوشرو و زیبا استفاده كن و از زنان بد صورت و قبیح برحذر باش، زیرا شیر گاهى (صفات و ویژگىهاى روحى مادر را به فرزند) منتقل مىكند .»
در این گفتار امام پنجم علیه السلام از تاثیر شیر مادر در انتقال زشتىها و زیبایىهاى ظاهرى مادر به فرزند سخن به میان آورده است .
بنابراین نقش وراثتى و محیطى مادر در تربیت فرزندان نباید مورد غفلت قرار گیرد . گذشته از تاثیر مادران در نسل آینده، وجود پدر نیز به عنوان مدیر خانواده نقش به سزایى در ساختار شخصیتى كودك دارد . طبق فرموده امام باقر علیه السلام، صلاحیت و شایستگىهاى پدر از جمله خصلت هایى است كه در پرتو آن فرزندان از انحرافات و كجروىها محفوظ مىمانند . آن حضرت فرمود: «یحفظ الاطفال بصلاح آبائهم (2) ; اطفال در سایه صلاحیت و شایستگى پدرانشان [از انحرافات] مصون مىمانند .»
در حقیقت مجموعه اعمال، رفتار و گفتار پدر، در شكلگیرى شخصیت آینده كودك كار ساز خواهد بود . افزون بر این پدر به عنوان مدیر اقتصادى خانواده مىتواند با كسب در آمد صحیح و به دست آوردن روزى حلال در روحیات و صفات كودك، تاثیر قابل توجهى داشته باشد . به همین جهت امام باقر علیه السلام به پدرانى كه تلاش مىكنند سفرههاى منازل خود را با روزى حلال بیارایند مژده مىدهد كه: «آنان در روز قیامتبا سیمایى نورانى همانند ماه شب چهارده با خداوند ملاقات خواهند نمود . لقى الله عزوجل یوم القیامة ووجهه مثل القمر لیلة البدر . (3) »
تكریم شخصیت كودك
مربى شایسته با بهرهگیرى از روشهاى متنوع، به تكریم شخصیت كودك مىپردازد و از این طریق زمینه تربیت صحیح و اعتلاى صفات نیك را در وجود او فراهم مىسازد . او مىداند كه مهمترین مشكل كودكان و نوجوانان، احساس حقارت و عدم اتكا به نفس است و انسان همان طور كه به آب و غذا نیازمند استبه تكریم و توجه دیگران نیاز دارد، بلكه این نیازهاى عاطفى و معنوى او به مراتب بیشتر از نیازهاى جسمانى اوست .
عمدهترین دلیل ناسازگارى در فرزندان و علتبسیارى از ناهنجارىها را باید در احساس حقارت و كم توجهى والدین به فرزند جست وجو نمود . این فقر روحى و روانى را مىتوان از راههاى زیر بر طرف نمود:
الف) گزینش نام نیك
نام هر شخص نشانگر اعتقادات، ملیت، فرهنگ و خواستههاى درونى او و خانوادهاش مىباشد . اسمى كه براى یك كودك انتخاب مىشود در تكریم و تحقیر شخصیت وى نقش دارد . كودكانى كه نام زیبا و پسندیده دارند، غالبا مورد تقدیر و توجه دیگران هستند و از شنیدن تمجیدها و افتخاراتى كه نامشان موجب آن است لذت مىبرند; بر عكس كسانى كه والدین آنان هنگام انتخاب نام به معنى و محتواى آن بى توجه بوده و یك اسم نامناسب و بیگانه از فرهنگ خودى را براى فرزند خود انتخاب كردهاند، در آینده احساس حقارت نموده و احیانا مورد ملامت و سرزنش قرار خواهند گرفت . در سیره امام باقر علیه السلام به این نكته توجه خاصى مبذول شده است . آن حضرت در مورد انتخاب نام زیبا براى فرزندان چنین رهنمود مىدهد: «اصدق الاسماء ماسمى بالعبودیة وافضلها اسماء الانبیاء (4) ; دوست داشتنىترین اسمها آن است كه حاكى از بندگى خدا باشد و بهترین آنها نامهاى پیامبران است .»
امام پنجم علیه السلام نامهاى فرزندان خویش را نیز از بهترین نامها برگزیده بود . نامهاى فرزندان آن حضرت بدین ترتیب است:
1- جعفر علیه السلام 2- عبدالله 3- ابراهیم 4- على 5- زینب 6- ام سلمه (5)
پیشواى پنجم به این شیوه تربیتى آن چنان اهمیت مىداد كه حتى دستور داده بود پایینترین طبقات اجتماع را هم با القاب و نامهاى تحقیرآمیز صدا نكنند، بلكه با بهترین نامها از آنان یاد كنند و مىفرمود: «سموهم باحسن اسمائهم (6) ; با نیكترین نامشان آنها را صدا بزنید .» و به این ترتیب از توهین و تحقیر شخصیت آنان جلوگیرى مىنمود .
ب) گفت وگوى صمیمانه
یكى از راههاى انتقال آموزههاى تربیتى به كودكان و نوجوانان ایجاد ارتباط كلامى با لحنى دلپذیر مىباشد . تجربه نشان مىدهد كه اگر لحن و صوت والدین، مربیان و مبلغان در ارتباط كلامى داراى بار عاطفى و مثبتباشد، آنان در ایجاد ارتباط و نفوذ در دل مخاطب نوجوان موفق خواهند بود . كلمات دلنشین، سخنان نیكو، ملایم و محبتآمیز از مشكلات روحى و ناهنجارىهاى كودكان و نوجوانان كاسته و رنجهاى درونى آنان را التیام مىبخشد . ریشه بسیارى از تندخویىها، خشونتها، لجبازىها، زورگویىها، بدبینىها، افسردگىها و گوشهگیرى و ناامیدىها را مىتوان با ارتباط كلامى صحیح و نیكو از میان برداشت . امام باقر علیه السلام با اشاره به این شیوه كارآمد تربیتى مىفرماید: «قولوا للناس احسن ما تحبون ان یقال لكم (7) ; به زیباترین صورتى كه میل دارید مردم با شما سخن بگویند با آنان سخن بگویید .»
آرى همانطورى كه انسان دوست ندارد دیگران با او بى ادبانه، خشن، آمرانه، خشك و با لحنى تند سخن بگویند، دیگران هم چنین انتظارى از او دارند . این نكته در مورد ارتباط كلامى با كودكان از اهمیت ویژهاى برخوردار است و نقش كلیدى در تربیت ایفا مىكند . زیرا روح كودكان لطیفتر و تحمل آنان كمتر مىباشد .
ج) سلام دادن به فرزندان
سلام دادن به كودكان عزت نفس را در آنان تقویت مىكند و یكى از بهترین راههاى ارتباط اجتماعى و نفوذ در شخصیت كودكان است . این عمل كه یكى از والاترین آموزههاى تربیتى دین مبین اسلام به شمار مىرود نكات مثبت فراوانى را در خود جاى داده است كه از جمله آنها: تقویت روابط بین مربى و متربى، رفع كدورت و ناراحتىهاى احتمالى، تقویت روحیهها و نزدیكى دلهاست . گذشته از اینها سلام دادن والدین و مربیان با صداى رسا و آهنگى دلنشین به فرزندان، عزت نفس را در آنان تقویت نموده و روحیه خود باورى و احساس شخصیت را در وجود آنان استحكام خواهد بخشید و آنان نیز اینگونه عادت خواهند كرد .
اگر این عمل ادامه یابد، تربیت كودك توام با نشاط و موفقیت پیش خواهد رفت . امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «ان الله یحب افشاء السلام (8) ; خداوند دوست دارد كه سلام با لحنى رسا [و دلپذیر ] باشد .» و این نكته برگرفته از آموزههاى تربیتى پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله مىباشد كه فرمود: «پنج چیز را تا لحظه مرگ ترك نخواهم كرد . . . كه یكى از آنان سلام كردن به كودكان مىباشد، تا بعد از من یك رسم رایجشود . (9) »
د) ابراز محبتبه كودكان
یكى از راههاى پرورش اعتماد به نفس در فرزندان، ابراز محبتبه آنهاست . كودك همان طورى كه به آب و غذا نیاز دارد به محبت هم نیاز دارد . بوسه زدن بر صورت فرزند، به آغوش گرفتن، گفت و گوى محبتآمیز، نوعى اظهار علاقه و محبت است . این عمل فقر عاطفى كودكان را جبران كرده و روحیه اعتماد به نفس و خودباورى را در آنان تقویت مىكند و در نتیجه زمینه تربیت صحیح در وجود آنان فراهم مىگردد .
امام باقر علیه السلام در موارد بسیارى از این شیوه تربیتى در مورد فرزندان خود استفاده مىكرد . چنانكه محمد بن مسلم مىگوید: در حضور امام باقر علیه السلام بودم كه فرزند خردسالش جعفر وارد شد . پیشواى پنجم فرزندش را به آغوش كشیده و به سینه خود چسبانید و آنگاه با كلمات زیبا و محبتآمیز با وى به گفت وگو پرداخت (10) .
در اینجا یادآورى دو نكته مهم ضرورى است:
اول - اعتدال در محبت
در ابراز محبت و تكریم شخصیت كودك نباید راه افراط را پیمود . زیرا در آن صورت علاوه بر این كه نمىتوان نتیجه صحیح تربیتى گرفت، بلكه شخصیت كودك در اثر زیاده روى والدین در ابراز محبتهاى نابجا لطمه جبران ناپذیرى خواهد خورد . چرا كه این كودك از خود راضى، از جامعه توقعات و انتظارات نابهجایى خواهد داشت و در صورت بىاعتنایى دیگران به این خواستههاى بى مورد وى، كودك نازپرورده از خود و زندگى بیزار و مایوس شده و دچار عقده حقارت خواهد شد . آرى
نازپرورده تنعم نبرد راه به جاى
عاشقى شیوه رندان بلاكش باشد
امام باقر علیه السلام مىفرماید: «شر الابآء من دعاه البر الى الافراط (11) ; بدترین پدران آنهایى هستند كه در نیكى و محبت [نسبتبه فرزندان خود] زیاده روى نمایند .»
دوم - رعایت مساوات در میان فرزندان
از نكات قابل توجهى كه در تربیت فرزندان وجود دارد رعایت مساوات در رفع نیازهاى آنان مىباشد . این مساله در مورد نیازهاى معنوى و عاطفى بیشتر جلوهگر است، والدین لزوما باید در ابراز محبت در ظاهر مساوات را رعایت كنند، گرچه در باطن بنا به علتهاى مختلف، یكى از فرزندان را بیشتر از دیگرى دوست داشته باشند .
در حدیث ذیل با رفتار امام باقر علیه السلام و علت این امر آشنا مىشویم:
امام صادق علیه السلام به نقل از پدر گرامىاش مىفرماید: به خدا قسم، رفتار من با بعضى از فرزندانم از روى تكلف و بى میلى است . او را روى زانوى خود مىنشانم، محبتبسیار مىكنم، از وى شكرگزارى و قدر دانى مىنمایم با آنكه این همه احترام و حبتشایسته فرزند دیگر من است . به این تكلف تن مىدهم تا آنكه فرزند شایستهام از شر آنان مصون باشد و آنان رفتارى را كه برادران یوسف با یوسف انجام دادند مرتكب نشوند . خداوند سوره یوسف را نفرستاد مگر به عنوان نمونه و مثال كه بعضى از ما نسبتبه بعضى دیگر حسد نورزیم چنانكه برادران یوسف به او حسد كرده و ستم نمودند (12) .
گرامى داشتن همسر
احترام به همسر یكى دیگر از مواردى است كه در تربیت تاثیر دارد . مادرى كه در خانه عزیز باشد و مورد تكریم شوهرش قرار گیرد، با روحى سرشار از عاطفه، آرامش، احساس عزت نفس و با نشاط و شادابى به پرورش فرزندان همتخواهد گماشت .
اما اگر مورد آزار و اذیت روحى و جسمى قرار گیرد و اندیشهها و شخصیت وى در منزل به ویژه پیش فرزندان مورد تحقیر و اهانتباشد، ناگفته پیداست كه از روان سالمى برخوردار نخواهد بود و در نتیجه آرامش خود را از دست داده و اضطراب و نگرانى او در فرزندان نیز تأثیر خواهد گذاشت . از چنین مادرى نمىتوان انتظار پرورش فرزندانى تربیتشده و صاحب كمالات داشت .
بدین جهت امام باقر علیه السلام در احترام به شخصیت همسر اهتمام جدى داشت . حكم بن عتیبه روزى به ملاقات امام باقر علیه السلام رفت . او آن حضرت را در یك خانه آراسته و زیبایى یافت كه لباسهاى نو و رنگین پوشیده بود . حكم بن عتیبه از وضع زندگى امام باقر علیه السلام به شگفت آمده و با نگاهى تعجبآمیز به آن حضرت و اطاق آراسته نظاره مىكرد . آن حضرت كه افكار وى را از نگاهش دریافته بود، از او پرسید: اى حكم! نظر تو در مورد این گونه زندگى چیست؟ او گفت: براى من زیبنده نیست در مورد زندگى شما سخنى بگویم و اعتراض داشته باشم، اما در میان ما، جوانان تجمل طلب و تازه دامادها چنین مىكنند .
امام باقر علیه السلام فرمود: اى حكم! «من حرم زینة الله التى اخرج لعباده والطیبات من الرزق» (13) ; «چه كسى زینتهایى را كه خداوند براى بندگانش آفریده و روزىهاى پاكیزه را حرام نموده است .» این زینتها و زیبایىها را خداوند متعال براى بندگانش قرار داده است .
آن حضرت در ادامه سخنانش فرمود: اما این خانهاى را كه مىبینى، خانه همسرم مىباشد و من چون تازه با او ازدواج كردهام به احترام وى به اینجا آمدهام و لباس زیبا پوشیدهام . ولى خانه خود من همان منزل ساده ایست كه تو آن را دیدهاى (14) .
به این ترتیب آن حضرت به احساسات و تمایلات به حق همسر خویش پاسخ مثبت داده و به او به دیده احترام مىنگریست .
امام باقر علیه السلام بر این باور بود كه باید همسر و فرزندان را تكریم نمود و براى آنان احترام قائل شد، و نباید از نیكى كردن به آنها غفلت نمود و مىفرمود: «من حسن بره باهله زید فى عمره (15) ; هر كس با همسر و فرزندانش خوش رفتارى كند عمرش زیاد خواهد شد .»
تربیت معنوى
از دیدگاه امام باقر علیه السلام علاوه بر آموزش آداب و رفتارهاى اجتماعى و اخلاقى، باید فرزندان را با نكات معنوى و تربیت دینى آشنا نمود . این شیوه گذشته از اینكه كودكان را با مبداء حقیقى جهان آفرینش مرتبط مىسازد; در آنان روحیه اعتماد به نفس و نیروى استقامت و پایدارى در مقابل مشكلات كمر شكن زندگى نیز ایجاد خواهد كرد .
در این زمینه امام باقر علیه السلام به فرزندش مىفرماید: «یا بنى اذا انعم الله علیك بنعمة فقل «الحمد لله» واذا حزنك امر فقل «لا حول ولا قوة الا بالله» واذا ابطا عنك الرزق فقل «استغفرالله» (16) ; فرزندم! هر گاه خداوند به تو نعمتى ارزانى داشتبگو: «الحمد لله» و هر گاه امرى و حادثهاى تو را غمگین و ناراحت نمود بگو: «لا حول و لا قوة الا بالله» و زمانى كه احساس نمودى روزى تو به كندى و سختى مىرسد بگو: «استغفر الله .»
امام باقر علیه السلام این ارتباط معنوى را عملا نیز به فرزندانش مىآموخت . امام صادق علیه السلام در این مورد مىفرماید: من همواره شبها به هنگام خواب، بستر پدرم امام محمد باقر علیه السلام را آماده مىكردم، او در موقع مقرر به استراحت مىپرداخت و آنگاه من به بستر رفته و مىخوابیدم . یك شب در انتظارش بودم، اما در موقع مقرر نیامد، برخاستم، به مسجد رفتم و به جست وجو پرداختم، دیدم همه مردم رفتهاند، اما آن حضرت به تنهایى در مسجد و در حال سجده است، در حال سجده گریه و ناله مىكند و با ناله سوزناكى به خدا عرضه مىدارد:
«سبحانك اللهم انت ربى حقا حقا، سجدت لك یا رب تعبدا ورقا، اللهم ان عملى ضعیف فضاعفه لى، اللهم قنى عذابك یوم تبعث عبادك وتب على انك انت التواب الرحیم (17) ; خدایا تو پاك و منزه هستى و حقیقتا كه پروردگار منى، خدایا فقط براى تو از روى عبودیت و بندگى سجده مىكنم، پروردگارا! عمل من ناچیز است، آن را برایم زیاد گردان، خدایا در روزى كه بندگانت محشور مىشوند مرا از عذاب نگه دار و توبهام را بپذیر، همانا كه تو بسیار توبهپذیر و مهربانى .»
همچنین، هرگاه آن حضرت با مشكلى ناراحت كننده مواجه مىشد، همسر و فرزندان خود را جمع مىكرد و دعا مىنمود و آنان آمین مىگفتند (18) .
مراحل تربیت معنوى
امام باقر علیه السلام در یك گفتار حكیمانه مراحل تربیت معنوى فرزندان را شرح داده و چگونگى تربیت آنان را در سنین مختلف بیان مىدارد . طبق رهنمود آن حضرت، والدین باید در سه سالگى كلمه توحید (لا اله الا الله) را به كودك یاد دهند . در چهار سالگى كلمه رسالت (محمد رسول الله) را به او بیاموزند و در پایان پنجسالگى او را آزمایش نمایند . اگر راست و چپ را مىشناسد، صورتش را به سوى قبله متوجه ساخته و به او بگویند رو به سوى قبله سجده كند . در شش سالگى اجزاء نماز و ركوع و سجده صحیح را یادش دهند تا سن او به آخر سال هفتم برسد . در آن موقع به او بگویند: دستها و صورتش را بشوید و آنگاه به نماز بایستد (19) .
عبادتهاى تمرینى و دعا و نیایش كودك در پیشگاه خداوند، اثر درخشانى در روان طفل به جاى مىگذارد . گرچه ممكن است كودك معنى و مفهوم الفاظ و عبارات نماز را نفهمد ولى معنى توجه به خدا، راز و نیاز با پروردگار، استمداد از آن قدرت لایزال را متوجه خواهد شد .
به همین جهت او در آینده به صورت فردى امیدوار، متكى به نفس، داراى هدف و با اطمینان به آینده زندگى كرده و در باطن خود تكیه گاهى قوى براى خود احساس خواهد نمود . این باورها مىتواند سرمایهاى بزرگ در طول زندگى و سدى محكم در برابر طوفانهاى حوادث و پیشامدهاى ناگوار باشد .
همچنانكه خداوند مىفرماید: «الذین آمنوا و تطمئن قلوبهم بذكر الله، الا بذكر الله تطمئن القلوب» (20) ; آنها كسانى هستند كه ایمان آوردهاند، و دل هایشان به یاد خدا مطمئن و (آرام) است; آگاه باشید تنها با یاد خدا دلها آرامش مىیابد .»
لازم به ذكر است كه در تربیت معنوى كودكان و نوجوانان باید از تندى و خشونت پرهیز شود . زیرا تجربه نشان مىدهد اجبار و زورگویى نا به جا اثرات نامطلوب در كودك به جاى مىگذارد . براى همین امام باقر علیه السلام به نقل از پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله فرمود: «ان هذا الدین متین فاوغلوا فیه برفق ولا تكرهوا عباد الله الى عبادة الله (21) ; اسلام آئین استوار و محكمى است . با مدارا در آن وارد شوید و بندگان خدا را در عبادت الهى مجبور ننمایید .»
تشویق
تشویق بجا در كار تربیت و تبلیغ یك روش كار آمد و كاملا موفق مىباشد . زیرا هر انسانى خودش را دوست دارد و دلش مىخواهد دیگران به شخصیت او احترام بگذارند و از او قدر دانى كنند . در صورت رعایتشرایط صحیح، تشویق محركى قوى در ایجاد خصلتهاى ستوده در مخاطبان خواهد بود . تشویق مىتواند به صورتهاى مادى و معنوى انجام شود . تحسین، تقدیر، اعطاى جایزه و هدیه، بذل عاطفه، محبت، تكریم، و تشكر، جلوه هایى از تشویق است . در سیره تربیتى امام باقر علیه السلام از این شیوه به صورت گسترده استفاده شده است .
روایت زیر بیانگر یكى از موارد تشویق فرزندان مىباشد .
طاهر یكى از دوستان امام باقر علیه السلام مىگوید: من در نزد آن گرامى نشسته بودم كه فرزندش جعفر علیه السلام آمد، پیشواى پنجم فرزندش را مورد لطف و محبت قرار داده و فرمود: «هذا خیر البریة (22) ; این [فرزند من] بهترین فرد در روى زمین است .»
دانشمندان علوم تربیتى در مورد این شیوه، شرایطى را بیان مىكنند كه مهمترین آنها اجتناب از افراط و تفریط در امر تشویق و تنبیه است . رعایت اعتدال در تشویق و تنبیه نكته مهمى است كه مورد توجه امام باقر علیه السلام مىباشد . ابى عبیده از آن حضرت نقل مىكند كه فرمود: «انما المؤمن الذى اذا رضى لم یدخله رضاه فى اثم ولا باطل واذا سخط لم یخرجه سخطه من قول الحق (23) ; مؤمن واقعى كسى است كه در مورد خشنودى و رغبت، مرتكب گناه و كارهاى باطل نمىگردد و در موقع خشم و غضب از مرز حق و حقیقتخارج نمىشود .»
تاثیر جاذبههاى هنرى
هنر در حوزه تربیت از جایگاه ویژهاى برخوردار است . از آنجایى كه امروزه هنر در قالب فیلم، نمایش، خط، شعر، خطابه، سرود، نقاشى و . . . تبلور یافته است، و این روش طرفداران زیادى در میان كودكان و نوجوانان دارد، استفاده از آن در تربیت كودكان و نوجوانان روشى موفق و جذاب مىباشد .
تاثیر آموزههاى تربیتى با این شیوه به صورت غیر مستقیم، عمیق و ریشه دار است و مىتوان به وسیله آن به اعماق وجود مخاطب نفوذ كرده و او را تحت تاثیر قرار داد . امام باقر علیه السلام براى هنرمندان متعهد ارزش ویژهاى قائل بود و در فرصتهاى مناسب آنان را تشویق و ترغیب مىنمود . یكى از هنرمندان متعهد و زبر دست معاصر با آن حضرت، شاعر معروف، كمیتبن زید اسدى است . وى علاوه بر این كه مسائل تربیتى و دینى را كه از طریق فرهنگ اهل بیت علیهم السلام آموخته بود در قالب ابیات و اشعار سحرآمیز به نسلهاى بعدى منتقل مىكرد، با سرودههاى خود ستمهاى بنى امیه را نیز افشا مىنمود .
كمیت اسدى شبى در مدینه به حضور امام باقر علیه السلام رفت و بخشهایى از قصیده میمیه خود را به آن حضرت عرضه كرد . وقتى به این بیت رسید:
وقتیل بالطف غودر منهم
بین غوغا امة وطغام
«و كشته شده در سرزمین طف كه از سوى آنان به او خیانتشد . در میان هیاهوى مردمى پست و فرومایه .»
امام باقر علیه السلام با شنیدن این جمله منقلب شد و با چشمانى گریان فرمود: اى كمیت! اگر در نزد ما مال و ثروتى بود به تو مىدادیم، اما به تو همان سخن را مىگویم كه پیامبر صلى الله علیه و آله به حسان بن ثابت فرمود: «لا زلت مؤیدا بروح القدس ما ذببت عنا اهل البیت (24) ; تا زمانى كه از ما خاندان دفاع مىكنى مورد تایید روح القدس خواهى بود .»
پىنوشتها:
1) همان، ج6، ص44، ح12 .
2) بحار الانوار، ج68، ص236 .
3) التحفة السنیه، ص227 .
4) وسائل الشیعه، ج21، ص124، ح1 .
5) مناقب ابن شهر آشوب، ج3، ص34 .
6) كشف الغمه، ج2، ص363 .
7) الامالى، شیخ صدوق، ص326 .
8) تحف العقول، ص300 .
9) الخصال، ج1، ص271 .
10) كفایة الاثر، ص253، با تلخیص .
11) تاریخ یعقوبى، ج2، ص320 .
12) تفسیر نور الثقلین، ج2، ص408; مستدرك الوسائل، ج15، ص172 .
13) اعراف/32 .
14) الكافى، ج6، ص446 و 447 .
15) تحف العقول، ص295 .
16) كشف الغمه، ج2، ص363 .
17) الكافى، ج3، ص323، ح9 .
18) بحار الانوار، ج46، ص297 .
19) مستدرك الوسائل، ج3، ص18; مكارم الاخلاق، ص222 .
20) رعد/28 .
21) شرح اصول كافى، ج8، ص272; كنز العمال، ج3، ص40، ش5378 .
22) اعلام الورى، ج1، ص518 .
23) وسائل الشیعه، ج15، ص192; الكافى، ج2، ص234 .
24) الغدیر، ج2، ص187 .
منبع:
عبد الكریم پاكنیا، مجله مبلغان، شماره33
