آینه هایی که دروغ نمی گویند

كودكان، آینه رفتار والدین(1)

كودكان، آینه ی رفتار والدین هستند؛ هر آن چه مقابل این آینه ی حساس قرار گیرد، به همان سان آن را منعكس خواهد كرد. بدین ترتیب كودكان، رفتارهای والدین را تقلید می‏نمایند و آن را در زندگی خود اجرا می‏كنند، زیرا محیط خانواده، اوّلین محیطی است كه نوزاد زندگی خود را شكل می‏دهد. در پایه‏ریزی شخصیت و چگونگی رشد عواطف انسانی، هیچ عاملی به پای محیط كوچك خانواده نمی‏رسد.

تار و پود روانی اشخاص ،در كانون خانواده به هم تنیده می‏شود. و والدین در تكوین شخصیت سالم، توانا، باتقوا و سازنده ی فرزندان خود نقش انكارناپذیری دارند.

كودك در اوّلین سال‏های زندگی، قبل از این كه زبان باز كند، در اثر ارتباطاتی كه با اعضای خانواده دارد، تصویری از خویشتن در او ایجاد می‏شود، و هنگامی كه زبان می‏گشاید درس‏های زیادی برای سازگاری بیشتر با محیط اطراف می‏آموزد. كودك به تدریج رشد می‏كند و توجه او با قضاوت دیگران درباره ی خود بیشتر می‏شود و خودپنداری او انعكاسی از قضاوت‏ها و ارزیابی‏هایی می‏شود كه افراد و اعضای خانواده در مورد او به عمل می‏آورند.

اگر این ارزیابی‏ها نادرست و ناپسند باشد و جنبه ی تحقیرآمیزی به خود بگیرد، كودك خود را تحقیر شده و بی‏ارزش می‏شمارد و این امر در او حس خود كم‏بینی و حقارت ایجاد می‏كند كه در مراحل بعدی زندگی باعث آزارهای روحی و عقده‏های روانی می‏گردد.

كانون خانواده، تنها پناهگاه فرزند و تكیه‏گاه او است هر چند خانواده كوچك‏ترین واحد اجتماعی است، ولی هسته ی اصلی جامعه، سرچشمه ی اجتماع بزرگ‏تر است؛ یعنی زمانی كه نوزاد چشم به جهان می‏گشاید، با افكار، احساسات، نظرها، آرزوها و انتظارات اعضای خانواده احاطه می‏شود.

محیط خانواده، محلی است كه كودك چگونگی زندگی كردن را یاد می‏گیرد و شیوه‏های فرهنگ را عموماً و فرهنگ خانواده را خصوصا می‏آموزد. در این محیط باید عواطف و احساسات هیجانی كودك در پناه امنیت و آرامش نضج گیرد و پرورده شود.

او در هر زمینه‏ای نیاز به راهنمایی دارد. در رفتارش باید توجّه كامل و مراقبت صحیح به عمل آید. باید محیط را به گونه‏ای جلوه داد تا كودك به خوبی احساس كند كه در پناه حمایت والدین است. باید كودك درك كند كه راهنمایی آنها بر پایه ی صحیح و منطقی استوار است. اگر طفل از وضع نوین و غیر منتظره‏ای احساس آشفتگی و اضطراب كند، باید با توضیح كافی و سازگار با منطق و درك او، ذهن وی را روشن كرد. اغلب عوارض و مشكلات رفتاری بزرگسالی، ریشه در زمان كودكی دارد.

هرگاه والدین در هر مرحله‏ای از رشد، به كودك مسؤولیتی در خور توانش بدهند، به تدریج درباره ی خود به عنوان یك فرد قابل اعتماد و شایسته می‏اندیشد.

از پیامبر گرامی اسلام(ص) روایت شده است كه فرمودند: «رَحِمَ اللهُ مَنْ اَعانَ وَلدَه عَلی برّه. قال قُلْتُ كَیفَ یُعینُهُ عَبرهّ؟ قالَ یَقْبَلُ مَیْسُورَهُ و یتجاوَزُ عن مَعسورِه و لایُرْهِقُهُ و لایَخرُقُ بِه؛ خدا رحم كند بر كسی كه فرزندان خود را بر نیكی مدد رساند. شخصی می‏گوید پرسیدم: چگونه او را بر نیكی كردنش اعانت كند؟ حضرت فرمودند: كار آسانی كه از او به عمل آید، قبول كند و كاری كه بر او دشوار باشد و او انجام ندهد، از او درگذرد و تكلیف‏های دشوار به او معین نكند و با سفاهت و تندی با او برخورد نكند.»

توقعات و محدودیت‏های والدین، اغلب فرآیند رشد را در كودكان و نوجوانان دشوار می‏سازد. نتیجه رفتار والدین، بستگی تام به این دارد كه كودك چگونه رفتار والدین را مشاهده و معنای آن را چگونه درك می‏كند.

خانواده باید ضمن حمایت از كودك، فرصت‏هایی برای او فراهم آورد كه بتواند به روش خود و با توجه به رشد و توانایی‏های خویش، مهارت‏هایی را فرا گیرد و با مسائل خود به طور نسبی دست و پنجه نرم كند. كودك بدین ترتیب احساس خودارزشی و اعتماد به نفس می‏كند، ولی حمایت بیش از اندازه و یا عدم حمایت،موجب می‏شود كودك در توانایی‏های خود شك كند و نتواند استعدادهای خود را بشناسد.

والدین باید در محیط خانواده به احساسات كودكان توجّه كنند و بی‏تفاوت نباشند. پدر و مادری كه به احساسات كودكان خود و حتی احساسات سایر مردم بی‏تفاوت‏اند، به احتمال زیاد بازتاب همان ویژگی را در خصوصیات بزرگسالی فرزندانشان خواهند دید. والدینی كه آرای دیگران را برنمی‏تابند و پیوسته از دیگران انتقاد و ثروت خود را بیهوده صرف می‏كنند، یا در گفت و گوهای خود از مذهب، درستی و مهربانی و سایر ارزش‏های اخلاقی با بدی و بی‏ارزشی یاد می‏كنند، بی‏تردید الگوهای نادرستی برای فرزندانشان خواهند بود.

ادامه دارد...

پی نوشت:

1- مكارم اخلاق، ص232.

منبع: سراج - با تغییر و تلخیص

مقالات مرتبط :

گریان ، خاک باز ، بی کینه ، ..                                                

آفتاب مهربانی