حفاظت در برابر ESD

حـتماً برای شما نیز اتفاق افتاده است در حالیكه روی فـرش اتاق راه می‌رویـد، به یـخچال می‌رسـید و در لـحظه‌ای كه یك دست شما با درب یخچال تماس پیدا می‌كند، احساس برق گرفتگی در شما رخ می‌دهد.

ایــن پـدیـده هـمان چـیـزی اسـت كه در فـیـزیك بـه آن ElectroStatic Discharge) ESD) یعنی تخلیه الكتریسیته ساكن گفته می‌شـود. وقـتی دو قـطعه با بارهای الكتریكی نامساوی با هم تماس پیدا كنند، الكترون‌ها از قطعه‌ای كه دارای بار بیشتر است به سمت قطعه دیگر می‌روند تا تعادل بار برقرار شود.

ESD می‌تـوانـد بــرای اجزای حـسـاس كامـپـیـوتر مانـنـد RAM ،CPU و كارت‌های تـوسعه (Expansion Cards) خطر آفرین باشد و موجب از كار افتادن آنها شود.

به همین دلیل در زمان نصب و یا بیرون آوردن این قطعات به هیچ وجه نباید پایه‌های این قطعات را لمس كنید چرا كه موجب تخلیه الكتریسیته ساكن بدن روی این قطعات می‌شود و احتمال آسیب دیدن آنها زیاد است.

گاهی اوقات ایـن قـطعات بـلافاصـله پـس از لـمس شـدن پایه‌هایـشان خـراب شـده و كار نـمی‌كننـد یـعنی ESD بلافاصـله موجب از كار افـتادن قطعه می‌شـود امـا در مـواردی دیگر، نتیجه آن روزها و یا هـفته‌های دیگر ظاهر می‌شود. روزی از خـواب بـر می‌خـیزید و بـه سـراغ كامـپـیوترتان می‌رویـد. دكمـه Power را می‌فـشارید اما كامپیوتر روشن نمی‌شود، یا روشن می‌شود ولی راه‌اندازی نمی‌شود. تلاش بی‌فایده اسـت.احتمالا ESD كار خـود را كـرده و قـطعه‌ای را از كار انداخته اسـت. این نـوع ESD در اصـطلاح ESD پنهان (Hidden ESD) نام دارد و منجر به خرابی یا آسیب‌دیدگی تدریجی قطعات می‌شود.

آسیب دیدگی یا خرابی تدریجی حاصل از ESD پنهان در اصطلاح Degradation نامیده می‌شود كه پدیده‌ای بسیار شایع است.

برای اینكه حین كار روی مادربرد و یا سایر اجزای حساس كامپیوتر، پدیده ESD موجب آسیب دیدن آنها نشود، ابزارها و وسایلی وجـود دارند كه می‌تـوانید آنـها را به كار بگیرید و مطمئن باشید كه اتفاق ناگواری رخ نمی‌دهد.

به این وسایل و ابزارها ESD Protection Devices گفته می‌شود.

این مقاله در ادامه سعی دارد شما را با رایج‌ترین امكانات جلوگیری از ESD آشنا كند. اكنون به معرفی مواردی چند از این تجهیزات می‌پردازیم:

1-Antistatic Wrist Strap

مچ‌بند ضد الكتریسیته ساكن، همانطور كه از اسمش پیداست همانند یك مچ‌بند دور دست بسته می‌شود و سیمی كه به آن متصل است، به یك اتصال زمین (ground)، به عنوان مثال اتصال زمین پریز برق (كه البته در ایران معمولاً وجود ندارد!) یا به بخش رنگ نشده پشت كیس كامپیوتر وصل می‌شود.

این سیم كه مانند یك مقاومت یك مگا اهمی عمل می‌كند، الكتریسیته ساكن بدن را به طور دائم تخلیه می‌كند و می‌توانید با خیالی راحت روی مادربرد و یا سایر اجزای موجود در كیس كار كنید.

2- Antistatic ankle Strap

شبیه به مچ‌بند است با این تفاوت كه به جای اینكه دور مچ دست بسته شود، دور مچ پا یا قوزك پا بسته می‌شود.

به این ترتیب هر دو دست آزاد هستند و برخلاف مچ‌بند، حین كار روی سیستم، سیم زمین متصل به آن ایجاد مزاحمت نمی‌كند.

3- Antistatic Floor mat

بـرای آنـهایی كه با داشـتن مـچ‌بند دور دسـت یا قـوزك بنـد دور پایـشان نـمی‌توانند به راحـتی كار كنـنـد و یـا احساس خوشایندی ندارند، استفاده از Antistatic Floor mat می‌تواند انتخاب مناسبی باشد.

Antistatic Floor mat را به مثابه یك فضای كاری ضد الكتریسیته، چیزی شبیه به یك قطعه موكت یا زیرانداز، تصور كنید كه فرد روی آن قرار می‌گیرد و روی سیستم كار می‌كند. همانند مچ‌بند، Floor mat نیز دارای سیمی است كه به همان طریق به زمین وصل می‌شود.

4- Antistatic Spray

ابزاری دیگر جهت برطرف كردن تاثیرات ESD است. قبل از شروع به كار، لباسـتان را اسـپری می‌كنیـد و بـعد كار روی مادربرد و یا سایر اجزای كیس را آغاز می‌كنید.

اطمیـنان خاطر ایـن روش نـسبت بـه دو حالـت قـبل كمتر است؛ چـرا كه دوام برخی از اسپری‌ها كم بوده و ممكن است حین كار تاثیر آنها از بین برود.

5- Antistatic bag

زمانی‌كه RAM ،CPU و یا كارت‌های توسعه را ارتقا می‌دهید برای جابه‌جایی یا بردن آنها به مـحلی دیگر حتماً لازم است آنها را در این كیـسه‌های پلاسـتیكی خاص قرار دهید كه در حین جابه‌جایی و حركت از گزند ESD درامان باشند.

ایـن كیـسه‌های پلاستیكی نـسبتاً ضـخیم هـستند و در نمونه‌های متنوعی تولید می‌شوند. مـدل‌هایی كه نقره‌ای رنگ هـستند برای نـگهداری و حمل و نـقل هارددیـسك استفاده می‌شوند و انواعی دیگر كه تیره‌ رنگ یا خاكستری هستند و روی آنـها عبارت Antistatic ذكر شـده است، برای RAM و كارت‌های توسعه استفاده می‌شوند.

6-Antistatic brush

این قلم‌مـوها برای تمیز كردن قـطعات داخل كیس استفاده می‌شـوند و در انـدازه‌های مـختلف و مـدل‌هایی با سـر گـرد (round) و یا تـخت (flat) ساخـتـه می‌شـوند. حـتی برخی از نمونه‌ها دو طرفه هستند.

جنس سر این قلم‌موها به گونه‌ایست كه الكتریسیته ساكن تولید نمی‌كنند و بـرای تـمیز كردن و زدودن گـرد و غبار روی ماجـول‌های حافظه، مادربـرد و كارت‌های توسعه به كار می‌روند.

مراقب باشید!

اگر هیچ یك از این وسایل و امكانات را در اختیار ندارید و قصد ارتقای اجزای كامپیوتر را دارید، تكلیف چیست؟

در این شرایط پس از باز كردن درب كیس، قسمت رنگ نشده داخل كیس را لمس كنید.

ایـن عمل به مانند یـك اتصال زمـین سبب تخلیه بارهای الكتریكی ساكن می‌شود.

بـعد از آن می‌تـوانید با خـیالی آسـوده كار روی قطعات داخل كیس را آغاز كنید، اما در ادامه كار نیز گهگاهی این عمل را انجام دهید.

اكنون با رایج‌ترین وسایل جلوگیری از پدیده ESD آشنا شده‌اید.

دفعه بعـد كه به منظور عیب‌یابی یا ارتـقای یك سـیستم، درب كیـس را بـاز می‌كـنید، مراقب ESD، دشـمن پنهان كامپیوترتان باشید و مراقب باشید كه به پایه‌های تراشه‌ها، كارت‌های توسعه و سایر قطعات حساس دست نزنید.

منبع: ماهنامه وب

مطالب مرتبط:

گفتار در روش به كار بستن كامپیوتر

الکتریسیته ساکن