مروری بر زندگی و آثار سید جعفر شهیدی
برگهایی از حیات وی
سید جعفر شهیدی در سال 1297هجری شمسی در شهر بروجرد به دیده به جهان گشود.
تحصیل مقدماتی اش را در زادگاه خویش، بروجرد آغاز کرد. آنگاه به تهران روی آورد و تحصیلات تکمیلی خود را در این دیار از سر گرفت.
سید جعفر، پیشتر با نام "سجادی" شناخته می شد. پس از مدتی نام "شهیدی "را برای خود بر گزید و با این نام در مراكز علمی و دانشگاهی شهرت یافت.
وی سالیانی چند در حوزه علمیه، به درک محضر آیت‌الله العظمی بروجردی و دیگر بزرگان حوزوی توفیق یافت.
پس از آشنایی با دکتر محمد معین به حضور استاد علامه مرحوم دهخدا رسید و بعد از تشكیل سازمان لغت‌نامه دهخدا، معاونت سازمان را عهده درا شد.
« سال 1320 برای تحصیل علوم دینی و فقه و اصول راهی نجف می‌شود، اما بعد از هشت سال، بیماری ناگزیر او را به ایران بازمی‌گرداند. هر هفته باید خود را به پزشك نشان می‌داده، در نتیجه از رفتن به حوزه بازمی‌ماند. برای گذران زندگی و به منظور ترجمه‌ی متون عربی، نزد دكتر سنجابی ـ وزیر فرهنگ وقت ـ می‌رود، اما به او اشتغال به تدریس پیشنهاد می‌شود. با ماهی 150 تومان در دبیرستان ابومسلم مشغول می‌شود و بعد كه به او می‌گویند با مدرك لیسانس حقوقش به 300 تومان خواهد رسید، بدون شركت در كلاس‌ها، لیسانس الهیاتش را با بهترین نمره‌ها می‌گیرد.
سپس علامه دهخدا از سیدجعفر شهیدی دعوت به همكاری می‌كند و در نامه‌ای به دكتر آذر ـ وزیر فرهنگ وقت ـ می‌نویسد: «او اگرنه در نوع خود بی‌نظیر، ولی كم‌نظیر است». دهخدا در این نامه می‌خواهد كه به جای 22 ساعت، به او شش ساعت تدریس اختصاص دهند؛ تا بقیه‌ی وقتش را در لغت‌نامه‌ی دهخدا بگذارند. مدتی این‌گونه می‌گذرد، تا سال 1340 كه با مدرك دكتری به دانشگاه منتقل می‌شود. تدریس در دانشگاه تا سال‌های 45، 46 ادامه پیدا می‌كند، اما بعد با ناامنی دانشگاه، دانشجویان خود را به لغت‌نامه می‌برد؛ كه تا چندی پیش كه استاد با ناراحتی جسمی مواجه شد، پس از سال‌ها، هنوز هم دانشجویانش چهارشنبه‌ها به لغت‌نامه می‌رفتند، تا در محضر او كسب فیض كنند.
شهیدی اولین كتابش را در نجف در رد احمد كسروی می‌نویسد، هرچند بر خوب بودن كارهای تاریخی او ـ تاریخ آذربایجان، تاریخچه‌ی چپق و قلیان، مشعشیان و... ـ تأكید داشت. دیگر كتابش، سه جلد «جنایات تاریخ» توسط ساواك توقیف می‌شود، اما بعدها با گذشت دوره‌ی زمانی، بعضی مطالب انتقادی را چندان ضروری نمی‌بیند و آن‌ها را از چاپ بعدی حذف می‌كند.
نگاهی به آثار
از جمله آثار ماندگار استاد، ترجمه‌ی «نهج‌البلاغه»ی حضرت علی (ع) است. می‌گفت، هنوز دلش در نجف جا مانده است: «آن‌جا سایه‌ی امیرالمؤمنین (ع) بود، حالا هم درست است دست‌مان كوتاه است، ولی متوسلیم»
شهیدی كه در نگارش كتاب‌های تاریخی، نگاهی تحلیلی داشت، آثاری چون: شرح مثنوی، عرشیان، قیام حسین (ع)، زندگانی فاطمه زهرا (س)، زندگانی علی بن الحسین (ع)، شیرزن كربلا، ابوذر غفاری، گزینه‌ای از سخنان امیرالمؤمنین علی (ع)، زندگانی امام صادق (ع)، از دیروز تا امروز (مجموعه مقاله‌ها و سفرنامه‌ها) و ترجمه‌هایی چون: براهین‌العجم، تاریخ الاسلام التحلیلی، علی بلسان علی، شوره‌الحسین (ع)، حیات فاطمه (س)، حیاة‌الامام الصادق جعفر بن محمد (ع) و حیاة السیدة فاطمه الزهرا (س) را در كارنامه‌ی خود دارد.
برخی گفته‌های استاد شهیدی
او كه همواره به تاریخ اسلام و زندگی ائمه‌ی اطهار (ع) توجه خاصی داشت، زمانی درباره‌ی وضعیت پرداختن به تاریخ، بویژه تاریخ اسلام در ایران به ایسنا گفته بود: «متأسفانه آن چیزی كه كم‌تر به آن اهمیت داده‌اند، تاریخ است و علت این است كه از ابتدا تاریخ را برای وقت‌گذرانی می‌خوانده‌اند»
او تأكید داشت: «وقتی در اروپا می‌خواهند تاریخ بنویسند، چند نفر به تاریخ یك قرن مشغول می‌شوند؛ ولی شرقی‌ها این‌گونه نیستند و تاریخ ما بیش‌تر شفاهی و نقلی است»
دكتر شهیدی با تأكید بر این‌كه تحلیل تاریخی هنوز در كشور ما جا نیفتاده است، خاطرنشان كرده بود: «اوایل انقلاب خواهش كردم گروهی برای تاریخ تشكیل شود، كه به نتیجه نرسید. حالا هم مورخان خوبی داریم؛ اما به تاریخ اسلام كم‌تر توجه می‌شود»
سیدجعفر شهیدی درباره‌ی وضعیت فلسفه نیز معتقد بود: «فلسفه‌ی ما تا ابن رشد خوب پیش رفته، اما از قرن پنج درجا زده است. بزرگ‌ترین فیلسوف ما می‌خواهد با چند كتاب در اتاقش تكلیف دنیا را روشن كند؛ اما این‌طور كه نمی‌شود»
او همچنین گفته بود: «آن‌چه برای مردم و كشور ما اهمیت دارد، این است كه دانشجویان ما در هر رشته‌ای كه هستند، در زمینه‌ی علم، امروزشان بهتر از دیروزشان باشد. دانشجویان ما از لحاظ هوش و استعداد چیزی كم ندارند، اما نمی‌دانم چطور است كه از 1400 سال پیش كه من اطلاع دارم، به سمت كارهای عملی و تجربی نرفته‌ایم و برخلاف پژوهش علمی از لحاظ پژوهش تجربی عقبیم»
این نویسنده و پژوهشگر با بیان این مثال كه ما همیشه در ورزش كشتی جلو هستیم، اما در فوتبال نه، متذكر شده بود: «كار دسته‌جمعی نیازمند گذشت و آزادی عمل است، كه ما هنوز عادت نكرده‌ایم دسته‌جمعی جلو برویم»
به نظر شهیدی، «ما به پژوهش عادت نداریم، آن‌چنان كه به دموكراسی، و این چاله و كمبود را دانشجویان باید پر كنند»
اما از توصیه‌های استاد این است كه: «سعی كنید امروزتان بهتر از دیروز باشد. از كاری كه برای اجتماع می‌كنید، انتظار پاداش نداشته باشید و تكیه‌تان بیش‌تر بر معنویات باشد»
منبع:
با تصرف از خبرگزاری دانشجویان ایران
