جامعه شیعی در عربستان سعودی(3)

برای مطالعه بخش اول مقاله اینجا کلیک کنید.

برای مطالعه بخش دوم مقاله اینجا کلیک کنید.

ساختارهای سیاسی شیعیان عربستان

به شکل قانونی، سازمان یا گروه سیاسی شیعی در عربستان فعالیت ندارد؛ اما تعدادی سازمان ها و شبکه های غیررسمی وجود دارند که مطالبات و حقوق شیعیان را دنبال می کنند. این سازمان ها عبارت است از:

سازمان انقلاب اسلامی جزیرة العرب:

سازمان انقلاب اسلامی جزیرة العرب  همان «حرکت اصلاح اسلامی شیعه» (حرکت الاصلاحیه) است که چند ماه پیش از اعتراض 1979 توسط الصفار تغییر نام داد. سازمان انقلاب اسلامی در سال 1970 و در نتیجه مبارزات شیعیان عربستان شکل گرفت و تا چندین سال فعالیت های آن به صورت پراکنده بود. این سازمان به تغییر شکل اقتدار سیاسی و مذهبی شیعه در اواخر دهه 70 کمک کرد و در رویارویی با رژیم، تجربه جمعی و علقه های شخصی را با هم ترکیب کرد. در سال 1975 این تشکل، فعالیت های خود را در منطقه شیعه نشین شرقیه متمرکز ساخت و پس از قیام کعبه و منطقه شرقیه، رسماً اعلام موجودیت کرد. این سازمان سعی داشت تا مبارزات خویش را با وسایل ممکن و از راه های موثر ادامه دهد، بنابراین به بسیج مردم و سازمان دادن نیروهای آنها پرداخت. چون این سازمان براساس ایدئولوژی اسلامی طرح ریزی شده بود و می کوشید تا در وهله ی نخست، به مردم آگاهی سیاسی داده، آنها را از وضعیت بسیار وخیم و اسفبار خود و استبداد و وابستگی رژیم حاکم مطلع سازد و به شیوه مبارزه ی مسلحانه هم اعتقادی نداشت.

سازمان انقلاب اسلامی در حیطه ی عمل فرهنگی – تبلیغی، معتقد است که باید با دو خطر عمده و جدی که فرهنگ اسلامی مردم عربستان را تهدید می کند و تا اندازه زیادی نیز در مسخ آن موفق بوده، روبرو شد و مقابله کرد که عبارت است از:

1. غرب زدگی که به وسیله نشر فرهنگ آمریکایی تحقق می پذیرد.

2. فرهنگ ارتجاعی که توسط وهابیون وعمال رژیم و تحت پوشش اسلام بر مردم اعمال می گرددد.

اهداف این سازمان در اعلامیه ای که کنفرانس گردهمایی نهضت های آزادی بخش تهران در سال 1358 منتشر شد، به روشنی مطرح گشته که عبارت است از:

1. خاتمه دادن به نظام سلطنتی و برپایی حکومت جمهوری اسلامی.

2. مصادره ی اموال خاندان سعود و محاکمه آنها.

3. قطع کامل فروش نفت به آمریکا، به دلیل سیاست های ضد اسلامی.

4. اخراج کلیه نظامیان و مستشاران خارجی.

این گروه در سال 1990 به انتشار مجله «الجزیره العربیه» در لندن مبادرت ورزید. این نشریه، یک مجله علمی - تحقیقاتی درخصوص عربستان محسوب می شد که مطالب آن مستند بود. سایر ارگان های این سازمان، عربیا مانیتور (در واشنگتن) وبقیع (در تهران) بود.

سازمان انقلاب اسلامی با گذشت زمان از یک سو به دلیل اختلافات داخلی و از سوی دیگر، به دلیل تبلیغات و فشارهای رژیم سعودی، رو به ضعف گذاشت و کم کم از اهداف اولیه خود فاصله گرفت و اهداف آتی خود را نیز تعدیل کرد. نتیجه آن شد که رهبران سازمان پس از مذاکره با حکومت، کلیه فعالیت های خود را متوقف کردند و همان طور که ذکر شد، شیخ صفار، رهبر سازمان، در سال 1993 با قبول دعوت فهد به عربستان رفت. باید خاطر نشان کرد که در کنار ضعیف شدن سازمان، تحت فشار شدید قرار داشتن حکومت سعودی به خاطر اعتراض های گسترده مردمی نیز در پذیرش دعوت فهد نقشی اساسی داشت. پس از این مذاکره و مذاکرات متعاقب آن، سازمان انقلاب اسلامی قبول کرد تا در قبال تضمین آزادی اعمال مذهبی در منطقه الاحساء، آزاد شدن شیعیان زندانی، رفع تبعیض شغلی در مورد شیعیان، پذیرش شیعه به عنوان اقلیت مذهبی، اجازه بازگشایی مدارس و حوزه های علمیه، به مبارزات خود علیه رژیم سعودی پایان دهد. همان گونه که قبلاً نیز گفته شد، رژیم سعودی پس از مهار تدریجی اوضاع، از عمل به مفاد قرارداد مذکور خودداری کرد؛ به گونه ای که در حال حاضر، بسیاری تبعیض ها و سختگیری ها همچنان برای شیعیان وجود دارد.

در حال حاضر، سازمان انقلاب اسلامی شبه جزیره عربستان، شبکه ای ضعیف و فاقد هماهنگی مرکزی و دفتر عضویت رسمی است؛ اگر چه شیخ صفار در ظاهر رهبر آن است؛ اما افراد دیگری نظیر جعفر الشایب، توفیق الصیف و فوزی الصیف تا اندازه ای از استقلال رای و اقتدار برخوردارند. تمرکز عمده سازمان در سال های اخیر بر آموزش، امور خیریه، برنامه های وعظ و نگهداری و مراقبت از مساجد و حسینیه ها بوده است. کاندیداهای غیررسمی سازمان انقلاب اسلامی در انتخابات شورای شهر 2005 در شهرهای شیعه نشین، تقریباً کلیه آرا را به دست آورده اند و در سال های اخیر شیعیان توانسته اند، به واسطه فعالیت های الصفار، مراسم عاشورا را علناً برگزار کنند؛ البته برگزاری این مراسم تنها در روستاها و شهرهای شیعه نشین و نه مراکزی که دارای ترکیب جمعیتی شیعه و سنی هستند، نظیر دمام امکان پذیر است.

حزب الله عربستان سعودی:

حزب الله عربستان سعودی معروف به حزب الله حجاز با پیروان خط امام (انصار خط الامام)، دومین گروه مهم سیاسی شیعیان در عربستان سعودی به حساب می آید که به پیروی از خط امام خمینی(ره) شناخته می شوند. گفته می شود که این گروه نام خود را از دانشجویان پیرو خط امام که سفارت آمریکا را در تهران در سال 1979 به تصرف درآوردند، برگرفته است. این گروه در سال 1987 میلادی توسط تنی چند از روحانیون برجسته، از جمله شیخ هاشم الشکوس، شیخ عبدالرحمن الجیل و عبدالجلیل الما تأسیس شد. از نظر سازمانی، حزب الله عربستان تحت رهبری یک روحانی قرار دارد که رهبرانش از منطقه شرقیه آمده اند؛ از این رو حزب الله عربستان؛ سازمانی سیاسی – مذهبی است که از اصل ولایت فقیه حمایت و پیروی می کنند، در حالی که سازمان انقلاب اسلامی جزیرة العرب به نظارت و دخالت یک روحانی بر امور سیاسی توجهی ندارد و بر آن تأکید نمی ورزد و رویکرد سازشکارانه را سرلوحه اقدامات خود قرار داده است. حزب الله عربستان با این روند کاملاً مخالف بوده و کاملاً نسبت به خاندان حاکم و حکومت بی اعتماد است. حزب الله پس از آشتی سازمان انقلاب اسلامی با حکومت، اهمیت بیشتری یافت و از سوی شیعیان عربستان با اقبال بیشتری مواجه گردید. مقر اصلی این حزب در لبنان قرار دارد و ارگان رسمی آن مجله «رسالة الحرمین» است که در بیروت منتشر می شود. این سازمان پس از انفجار پایگاه آمریکایی در ظهران عربستان در 25 ژوئن 1996 که منجر به کشته شدن 19 تفنگدار آمریکایی و مجروح شدن حدود 500 نفر از آنان شد ، به انجام این عملیات متهم و مورد فشار بسیار زیادی از سوی حکومت قرار گرفت و براساس آن، هر فردی که احتمال می رفت، با این سازمان ارتباط ناچیزی داشته باشد، دستگیر، زندانی و شکنجه می شد. امریکا پس از این حادثه بسیار کوشید تا شیعیان عربستان و در ادامه جمهوری اسلامی ایران را مسئول این انفجار نشان دهد؛ اما مقامات سعودی به دلیل اطلاع از واقعیت امر و برای جلوگیری از تأثیر این امر بر روابط ایران و عربستان؛ قویاً و مکرراً دخالت شیعیان و جمهوری اسلامی ایران را در این حادثه رد کردند؛ هر چند که به بهانه ی آن همان طور که گفته شد بسیاری از اعضای حزب الله را مورد آزار و اذیت و شکنجه قرار دادند؛ پس از حملات تروریستی 11 سپتامبر و فاش شدن هویت القاعده، حتی خود امریکایی ها هم به این نتیجه رسیدند که انفجارهای اخیر می توانسته کار القاعده باشد.

جامعه علمای حجاز (جماعه علماء الحجاز):

این سازمان در دهه 80 میلادی قرن گذشته، به وسیله جمعی از طلاب و علمای شیعه عربستان تشکیل شد. مقر اصلی این گروه در لبنان و سوریه است و بیشتر فعالیت های فرهنگی و تبلیغاتی انجام می دهد.

شیعیان لیبرال:

شیعیان لیبرال سکولار به میزان همتایان سنی خود؛ اقلیت بسیار کوچکی در جامعه شیعی عربستان هستند، در حالی که برخی اعضای آنها چون نبیل الخنیزی توجهات داخلی و خارجی را به خود جلب کرده؛ اما درک این گروه از نفوذ حاشیه ای برخوردار است و نقش مهمی ایفا نمی کند. این گروه فاقد سازمان، سازماندهی و پایگاه های اجتماعی نظیر مساجد و حسینیه است؛ از این رو تا به حال نتوانسته پیامی را که با جامعه شیعه همخوانی داشته باشد، اعلام کند. تمرکز شیعیان لیبرال بر مسائل کلان ملی به جای علائق مذهبی یا منطقه ای است و دعوت آنها به اصلاح مذهبی و ایجاد نهادهای سکولارموجب اعتراض شدید روحانیون و جامعه شیعیان عربستان است.

سنت گرایان و معترضان:

کوچک ترین گروه بندی اسلامی شیعه متشکل از تعداد معدودی از روحانیون مستقل است که فاقد هرگونه سازماندهی اصولی بوده و به عنوان مخالفان الصفار و دیگر طرفداران یکپارچه ملی نقشی حاشیه ای ایفا می کنند. آنها شامل عناصر مذهبی متساهلی هستند که توسط حامیان شیرازی (آیت الله محمد الحسینی الشیرازی، روحانی عالی رتبه کربلا) در دهه 70 و نیز پیروان دیگر جریانات مذهبی و سیاسی شیعه که اساساً نسبت به رژیم سنی حاکم بی اعتمادند، پس زده شدند. اینها معتقدند که جامعه شیعه کلاً باید از سیاست ملی اجتناب ورزد و انحصاراً بر امور جامعه شیعی متمرکز گردد. یکی از این روحانیون معترض شیخ نمرالنمر، امام مسجدی در روستای عواقیه در شمال قطیف است که نوعاً علیه هر گونه درگیری با آل سعود سخن می راند.

ادامه دارد...

منبع:دوهفته نامه پگاه حوزه