آنچه درباره نادیدنی نمی دانیم

(هوا و هوا شناسی)

از گذشته های دور مردم بر اساس برخی تغییرات پدیده های جوی به پیش بینی وضعیت هوا در روزهای آینده می پرداختند به عنوان مثال معتقد بودند كه هر گاه ابرها در آسمان به شكل فلس های ماهی در آید روزهای آتی بارانی خواهد بود و گاه وقوع بارندگی این تصور و ذهنیت را قوت می بخشید. ولی جدای از مواردی كه به هیچ مبنای علمی مبتنی نبود ( همانند آنچه گفته شد ) مطالعه و بررسی جو همواره مورد نظر دانشمندان ایرانی بوده و بسیاری از منجمان در آثار خود بخشی را به مسائل جوی اختصاص داده اند. محمد بن زكریای رازی ، ابن سینا ، حكیم عمر خیام ، ابوریحان بیرونی و انوری شاعر معروف از شخصیها و دانشمندان ایرانی بوده اند كه پیرامون پدیده های جوی مطالبی را در آثار خود به یادگار گذاشته اند. در جهان غرب همگام با جهش علمی كه پس از انقلاب صنعتی روی داد ودر تمام رشته های علمی تحولی بزرگ رخ نمود ، علم هواشناسی نیز گسترش یافت و در اندك زمان تاثیر انكار ناپذیر خود را بر قلمرو بسیاری از رشته های علوم نمایان ساخت. بكار گیری دانش هواشناسی به عنوان بستر بسیاری از برنامه ریزیهای علمی ، فنی ، صنعتی ، كشاورزی و عمرانی و ... ضرورت یافت و از آن پس هواشناسی به عنوان یك شاخه از علم شناخته شد و كاربرد علمی و عملی بیشتری یافت كه همچنان این روند ادامه دارد. امروزه هواشناسی در عرصه های مختلف و متنوعی مهم می نماید، در كشاورزی در مسافرت های هوایی، دریایی زمینی و در زمینه خشكسالی و تغییرات اقلیمی؛ بدین ترتیب زندگی انسان امروز با علم هواشناسی پیوندی نا گسستنی یافته است.

در نظر بگیرید كه قصد سفر زمینی در فصول پر بارش سال را دارید آیا بی مهابا اقدام به سفر می كنید یا پیش از آن سعی می كنید از وضعیت هوای استان یا استان هایی را كه قصد عبور و یا توقف در آن را دارید مطلع شوید. بی شك بسیاری به گونه دوم عمل می كنند. بسیاری از ما فراموش می كنیم كه در كف اقیانوس عمیقی از هوا زندگی می كنیم و نفس می كشیم. فشار این سیال،  تركیبات وارد شده در آن و تغییراتش همه می تواند بر زندگی و سلامت ما تاثیر فراوان داشته باشد.

ارتباط تنگاتنگ این سیال با سلامت و تمام جوانب زندگی آدمی تعبیه سكوهای دیده بانی برای اندازه گیری رطوبت، گرد و غبارو آلایند های هوا را الزامی می كند. علاوه بر این بروز رخدادهایی مانند سرمای شدید، بارش تگرگ و جاری شدن سیل كه می توانند به محصولات كشاورزی و باغات آسیب برسانند از  تهیه نقشه های هواشنایی قابل پیش بینی خواهد بود. به هر روی در دنیای امروز پیش بینی های هواشناسی جزلاینفك زندگی است ؛ بهتر آن است كه به اختصار به پیشینه این علم در دنیا و در كشورمان بپردازیم. از عمر رسمی این رشته در جهان بیش از یك قرن می گذرد اما قدمت و سابقه حقیقی دانش هواشناسی رشته در اعماق تاریخ علوم داشته و به ابتدای خلقت انسان باز می گردد كه در محاصره هوا ، این سیال بی رنگ حیات بخش قرار داشت؛ باد ، باران  و دمای هوا و دهها متغیر دیگر هواشناسی انسان را از همان روز ازل در بر گرفت و تا امروز هم انسان از دایره تاثیرات آنها نرهیده است و به جرات میتوان گفت كه هیچ رشته ای از علوم تا به این حد به حیات و ممات موجودات كره خاكی اثر گذار و مرتبط نبوده است .واما نحوه ورود این شاخه از علم به ایران همانند دیگر دستاوردهای نوین علمی است ، در دوره قاجار در حالیكه اروپا وارد عصر صنعتی شده و به اكتشافات و ابداعات علمی مهمی دست می یافت ، ایران به واسطه خودكامگی وبی لیاقتی شاهان قاجار نه تنها پیشرفت نكرد بلكه از عرصه های كه سابقاً در اآن نام آوربود نیزكنار نهاده شد ؛ لذا  همانند تلگراف وخط آهن كه اولی توسط انگلیسی ها وبرای ارسال پیامهای مخابراتی خود از هند به اروپا و دومی توسط یك  روسها برای جابجایی مواد معدنی استخراج شده ساخته شد ؛ فعالیت های منظم هواشناسی هم اولین بار با اندازه گیری عناصر جوی توسط سفارتخانه های انگلیس و روس درتهران  و مناطق نفت خیز جنوب كشور شروع شد كه این اطلاعات صرفا به بایگانی كشور های مربوطه منتقل شده و احتمالا در برنامه های تحقیقاتی آنها مورد استفاده ویژه قرار گرفت . اولین درس هواشناسی در سال 1298 در برنامه درسی مدرسه "برزگران" منظور شد كه این درس توسط معلمان فرانسوی تدریس می شد و در همان محل اولین سكوی هواشناسی احداث شد كه در آن دمای هوا و رطوبت نسبی و میزان بارندگی اندازه گیری می گردید. این ایستگاه  در سال 1308 كامل شد و اكثر عناصر جوی را دیده بانی می كرد. بتدریج در اثر نیاز شدید بخشهای كشاورزی و آبیاری تعدادی ایستگاه نیز بر حسب ضرورت در نقاط مختلف كشور تاسیس شد كه مسئولیت آن با بنگاه مستقل آبیاری وابسته به وزارت كشاورزی وقت بود . با بروز جنگ جهانی دوم نیروهای متفقین برای سلامت پرواز هواپیماهای خود یك واحد كوچك هواشناسی دایر كردند كه نیازهای هواشناسی  برای هواپیمائی آنها را تامین می كرد ، در این زمان بنگاه مستقل آبیاری وزارت كشاورزی اقدام به تربیت یك گروه دیده بان هواشناس نمود كه این دیده بانان در سال 1327 اولین گروه فارغ التحصیلان هواشناسی در ایستگاههای مربوط مشغول به كار شدند. هواپیمائی كشوری هم به علت نیاز به اطلاعات جوی برای پرواز ها ، ایستگاههای هواشناسی را در فرودگاههای اصلی كشور تاسیس كرد. چنانكه دیده می شود در ابتدا هر سازمان ونهادی بنا بر نیاز ایستگاه هواشناسی دایر می كرد وهواشناسی فاقد یك سازمان واحد و مستقل بود ؛ به همین دلیل و بنا بر نیاز ، مسئولان وقت تاسیس یك واحد هواشناسی مستقل در كشور را ضروری دانسته و در سال 1334 شمسی اداره كل هواشناسی كشور وابسته به وزارت راه تاسیس شد ودر همان ابتدا تمامی ایستگاههای هواشناسی كه توسط بخشهای مختلف تاسیس شده بودند به این اداره كل واگذار شد ؛ این اداره كل به دلیل ساختار نظامی رژیم پهلوی كه همه چیز را تنها از منظر فواید دفاعی ونظامی آن می نگریست بعد ها به صورت سازمانی مستقل زیر نظر وزارت جنگ قرار گرفت كه بعد از انقلاب اسلامی مجدداً زیر نظارت وزارت راه و ترابری در آمد. ایستگاههای هواشناسی درسه  نوع سینو پتیك ، اقلیم شناسی و بارا ن در ابتدا تعداد 34 ایستگاههای سینو پتیك  ، 107 ایستگاه اقلیم شناسی  و 160 ایستگاه باران  بود ؛ در سال 1338 هواشناسی ایران به عنوان یكصدوسومین عضو سازمان هواشناسی جهانی به عضویت این سازمان جهانی در آمد. سازمان هواشناسی كشور قبل از انقلاب بیشتر در خدمت حمل و نقل هوایی و صنعت هواپیمائی بود و به مسائل هواشناسی كاربردی كمتر توجه می شد ولی پس از انقلاب اسلامی و با تعیین كشاورزی به عنوان محور اصلی فعالیتهای اقتصادی كشور ، این سازمان نیز خدمات خود را به سمت كشاورزی به عنوان محور اصلی فعالیت های اقتصادی كشور ، متوجه كرد و امروزه توسعه ایستگاهها و بهبود سیستم آمار هواشناسی كشور در جهت ارائه خدمات به بخشهای تحقیقاتی كشاورزی ،‌دامداری ، آبیاری و ... گرایش دارد. هم اینك كلیه اطلاعات جوی از 160 ایستگاه سینو پتیك به طور همزمان ساعت به ساعت در مركز مخابرات تهران جمع آوری شده ، بی درنگ در اختیار مركز پیش بینی و مركز خدمات كامپیوتری سازمان هواشناسی قرار می گیرد. كارشناسان مركز با توجه به دستورالعملها و استانداردهای بین المللی در چند مرحله كار كنترل كیفی و كمی اطلاعات رسیده را به صورت دستی و كامپیوتری انجام می دهند. مركز پیش بینی تهران با دریافت دائمی وفوری اطلاعات جوی كلیه كشورهای خاورمیانه ، اروپا و آسیا و جمع آوری همزمان اطلاعات از ایستگاههای هواشناسی سینوپتیك داخل كشور روزانه چندین نقشه هواشناسی در سطوح مختلف جو تهیه و پیش‌بینی های لازم را صادر می كند و مركز ، اخطاریه های لازم را در مورد وقوع طوفان ، سیل ، سرمای شدید و ناگهانی ، بروز آفات كشاورزی و ... تهیه كرده  ،  به سازمانهای و نهادهای ذیربط ارسال می دارد. روز جهانی هواشناسی ، روز هواست ، روز هوای پاك ، آنچه اینچنین برای زندگی آدمی مهم است ولی متاسفانه جدی گرفته نمی شود ، مردم به همه چیز فكر می كنند جز به هوایی كه استنشاق می كنند و تنها وقتی متوجه می شوند كه سازمان هواشناسی روزی را بحرانی اعلام می كند واز بیماران قلبی - ریوی، سالمندان و بانوان باردار می خواهد كه از تردد غیر ضروری در شهر خودداری كنند ، گاه به نظر می رسد كه در شهرهای بزرگ به ویژه تهران مردم در زیر قشر ضخیمی از دود تنفس می كنند وباز هم عده ایی بی توجه به تابلوهایی هواشناسی كه میزان آلاینده های هوا را در حد خطرناك نشان می دهد باز هم با خودروهای شخصی در سطح شهر تردد می كنند ودانسته یا نادانسته پا بر حلقوم همشهریان خود می فشارند واز نتیجه عمل خویش غافلند.