تبیان، دستیار زندگی
" آب " این ساده ترین واژه در زبان فارسی، و نخستین كلامی كه هر كودك ایرانی بر زبان جاری می سازد، چه زیبا ، روانی و پاكی آب را به نمایش می گذارد. "ماء" نیز چنین است همانند آب ساده و روان ، پاك و بی آلایش ؛...
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

آب، آبی، آرامش

" آب " این ساده ترین واژه در زبان فارسی، و نخستین كلامی كه هر كودك ایرانی بر زبان جاری می سازد، چه زیبا ، روانی و پاكی آب را به نمایش می گذارد. "ماء" نیز چنین است همانند آب ساده و روان ، پاك و بی آلایش ؛ و تصویر ذهنی ناشی از این دو واژه درست منطبق بر تصویر حقیقی و عینی آن است ولی جای بسی تاسف است كه همین واژه پاك و بی آلایش در سالهای اخیر به یك معضل جهانی تبدیل شده است. كره زمین با پهنه های وسیع و عمیق آب تنها سیاره ای است كه 70% سطح آن پوشیده از آب است، وبدین دلیل كره آبی شهرت یافته است. نیمی از كره شمالی و تقریباً همه كره جنوبی پوشیده از اقیانوس های آبی چشم نواز است ولی غریب نخواهد بود اگر آدمی در محاصره این پهنه های گسترده آبی از تشنه كامی جان ببازد. چرا كه تنها 3% از آب های پهناور كره زمین قابل شرب است و بخش اعظم این آب شیرین یا بصورت آب زیرزمینی در لایه های آبدار ذخیره شده است و یا به صورت توده هایی یخ در قطب جنوب شناور است ودریاچه ها و رودخانه های آب شیرین تنها  014/0 درصداز كل آب را به خود اختصاص می دهند ، با آنچه گفته شد عجیب نیست اگر در این عصر و زمانه آب را كیمیا بدانیم نه تركیب یك عنصر اكسیژن و دو عنصر هیدروژن(H2O). از دیرباز آب و منابع آبی را درمقایسه با سوخت( اعم از نفت، گازوئیل و زغال سنگ كه تجدید ناشدنی هستند) یك منبع تجدید شدنی می دانستند چرا كه تابش آفتاب بر پهنه دریا و اقیانوس، تبخیر، تراكم بخار آب و در نهایت بارش باران یا برف این منبع حیاتی بشر را تجدید شدنی می نمود ، ولی اینك با وجود اینكه مقدار بارندگی سالیانه نازل شده درسطح كره زمین برابر است با 50 مرتبه پركردن دریاچه ها رودخانه ها و مخازن، ولی نزدیك به دو سوم آن تبخیر شده و به جو بازمی گردد، و بیش از نیمی از آنچه كه باقی می ماند بدون استفاده به طرف دریا جاری می شود و به این ترتیب تنها یك ششم از نزولات جوی و یا گوهر ارزشمند آب شیرین به مصرف آدمی می رسد.

مناطق خشك زمین بین عرض های جغرافیایی25 تا35 درجه  به صورت كمربندی از بیابان سراسر كره زمین را دربر گرفته است. مناطق خشك بیشتر از یك سوم مساحت كره زمین را تشكیل می دهند و كشور ایران نیز به سبب واقع شدن بر روی كمربند خشك جهانی(كه حاصل آن دو كویر بزرگ لوت و مركزی است) همواره اقلیمی نیمه خشك داشته است؛ در كشورمان تنها در منطقه باریك سواحل جنوبی دریای خزر بارش خوب باران را شاهد هستیم ،در طی پاییز و زمستان سال81 حداكثر بارندگی استان  مازندران  بالغ بر 536 میلی متر بوده است ،  در صورتیكه در مناطق كویری كه مساحت قابل توجهی از كل كشور را تشكیل می دهد كمترین میزان بارندگی را در مدت مشابه در استان سیستان وبلوچستان با 11.5 میلی متر شاهدبوده ایم (1) . به جز ایندو حداكثر و حداقل بارندگی در كشور بقیه مناطق كشور میانگین بارشی در بین این دو حد دارا هستند . چنانكه ملاحظه می شود حتی در سالهایی كه آب فراوان داریم باید برنامه ریزی خردمندانه برای سالهای آتی داشته باشیم، تا با بحران آب مواجه نشویم. متوسط ذخیره سالانه جهانی آب شیرین قابل تجدید برای هر نفر در سال در كشور ایران 2000 مترمكعب است ولی آیا سرانه مصرف هر یك از ما با این میزان برابری می كند.

بحران آب در سالهای اخیر در ایران تنها به دلیل شرایط اقلیمی و جغرافیایی نیست، جمعیت روزافزون و فرهنگ مصرف نیز از عوامل تشدیدكننده این بحران به شمار می آیند. اكنون تقاضا برای آب در همه عرصه های اصلی مصرف یعنی كشاورزی، صنعت و شهرها به شدت افزایش یافته است . هر چه فشار كم آبی در ایران بیشتر شود، استفاده بی ضابطه و بی حد و حساب از آب های زیرزمینی افزایش می یابد. ولی متاسفانه این لایه های آبدار همچون ذخایر نفت تجدیدنشدنی هستند.

منابع تجدیدنشدنی اصطلاحاً به منابعی گفته می شود كه بازسازی آنها توسط عوامل طبیعی طی میلیون ها سال میسر خواهد بود. و این مدت در مقایسه با عمر متوسط بشر تجدید نشدنی می نماید . آبهای سطحی منبع تجدیدشدنی هستند چرا كه هر ساله به وسیله بارش های جوی تامین شده و نقصان آن جبران می شود ( اگر چه خشكسالی های سالهای اخیر و تغییرات اقلیمی آبهای سطحی را هم نیمه تجدید شدنی ساخته است ) ولی آبهای زیرزمینی ناشی از فرورفتن آبهای سطحی در درون زمین و انباشته شدن آنها در لایه های آبدار است و به راستی مثل قطره قطره جمع گردد را تداعی می كنند. در سالها ی اخیر كم آبی در ایران از یك سو و تغییر نیافتن الگوی مصرف از سوی دیگر سبب شده است كه كشور ما با بحران آب روبرو باشد. خاطرمان هست كه تابستان 80 خانوارهای تهرانی با جیره بندی آب روبه رو بودند، كشاورزان گرگانی در نتیجه خشكسالی محصول خود را از دست دادند. كم آبی و فقدان دسترسی به آب سالم هم اكنون مشكل بسیاری از كشورهای جهان است. بر اساس تخمین ها تقریباً نیمی از جمعیت جهان برای رفع نیازهای ابتدایی خود به آب كافی دسترسی ندارند و طبق پیش بینی سازمان های ملل متحد تا اواسط قرن حاضر ممكن است هفت میلیارد نفر با كمبود جدی آب آشامیدنی روبه رو شوند. هم اكنون بیش از یك میلیارد نفر یعنی یك ششم جمعیت جهان به آب سالم آشامیدنی دسترسی ندارند. و همه ساله بیش از دو میلیون نفر كه عمده آنها را كودكان تشكیل می دهد در اثر ابتلا به بیماریهایی مانند اسهال و وبا جانشان را از دست می دهند. عامل عمده گسترش این بیماری ها نبود آب آشامیدنی سالم و عدم رعایت اصول نظافت و بهداشت است كه این مورد اخیر خود به میزان فراوانی آب بستگی كامل دارد.

به خاطر داشته باشیم كه آب ابتدای زندگی است، به خاطر داشته باشیم كه كشور ما یكی از كشورهای نیمه خشك دنیاست یعنی همواره با كمبود آب مواجه است، به خاطر داشته باشیم كه با تغییر نوع زندگی از ساده به پیچیده باید الگوهای مصرف نیز تغییر كند. در قرن های گذشته مصرف آب به دو محدوده كشاورزی و خانگی منحصر می شد ولی هم اكنون آب عامل حیاتی نه تنها كشاورزی و حیات كه بعضی صنایع سنگین نیز هست. باید با آموزش های لازم الگو و سطح مصرف خانگی را تغییر داد.

همه روزه شاهد رها شدن شلنگ های آب در پیاده روها و خیابان ها، شستشوی اتومبیل ها و حیاط ها و مصارف بی رویه دیگر هستیم. در جایی كه بسیاری از هم وطنان ما در استان سیستان و بلوچستان از آب آشامیدنی سالم برخوردار نیستند اینگونه مصارف نشان از بی فكری مفرط دارد. گاه آن فرا رسیده است كه درهنگام مصرف آب، سوخت ، چوب جنگل ها و دیگر منابع طبیعی دیگر تنها خود و زندگی چند ساله خویش را در نظر نگیریم بلكه نسل های آینده ، فرزندانمان و دیگر انسان هایی را در نظر آوریم كه با اسراف در مصرف از سوی ما، زندگی سختی خواهند داشت. چنان كنیم  كه نیاكان و گذشتگان كردند. در عصر باستان آنگاه كه انسان خدایان طبیعی بسیاری را می پرستید، و به درگاه آنان نیاز می آورد و قربانی می كرد، برای آب نیز الهه ایی در نظر می گرفت و این ویژگی را می توان در هر تمدن و فرهنگی مشاهده كرد.

سومریان كه در ناحیه عراق فعلی می زیستند الهه ایی به نام "نینگرسو" یا مادرغمخوار كه در عین حال خدای آبیاری و پروردگار سیل ها بود را پرستش می كردند. بابلیان كه میراث دار سومریان در 2000 سال قبل از میلاد مسیح بودند معبدی به نام الهه "ائا"(Ea) در محلی كه رود دجله و فرات به دریای فارس می ریخت بنا كرده و این الهه را پرستش می كردند. ایرانیان باستان "آناهیتا" خدای آبها را در كنار اهورا مزدا پرستش می كردند و معابدی را بر تپه های بلند بنام این الهه بناكرده به پیشگاه او نیایش می بردند.

"سین"، الهه آب آشوریان، "پوزئیدن" یا "نپتون "خدای دریاها و" نرئید" خدای رودها در نزد یونانیان، "پرجنیه" خدای باران هندوان و "اوزیریس " خدای نیل پربركت در میان مصریان همه از ارزش والای آب در نزد انسان های باستان حكایت می كند. آدمیان باستان علیرغم دانش اندكشان نسبت به طبیعت و ناتوانیشان در برابر آن چنین آب را پاس می داشتند و جای بسی عجب است كه انسان امروزین كه در عصر دانش و آگاهی زندگی می كند نا آگاهانه آب را به دور می ریزد و به تشنگان آینده نمی اندیشد.

منابع:

1- طبق اعلام سازمان جنگل ها ومراتع

رضایی. عبدالعظیم. گنجینه تاریخ ایران، ج2.

ویل دورانت .تاریخ تمدن ، ج1 و2.

فاطمی سعید، اساطیر یونان و روم.

سایتBBC