عطر درمانی

عطر درمانی روشی برای ماساژ بدن، به ویژه چهره و دست‌ها و پاها، با روغن‌های معطر گیاهی است. اما این روش، ساده نیست و چند سطح كاربردی متفاوت دارد. عطر درمانی در یك سطح، همچنان كه از نامش برمی‌آید، نوعی درمان گیاهی برای انواع دردها و ناراحتی‌ها و بیماری‌هاست، و افزون بر مالش روی پوست، به عنوان داروی خوراكی با آثار درونی تجویز می‌شود و گاهی نیز به صورت بُخور (تنفس بخار روغن گیاهی) مصرف می‌شود. در یك سطح، روشی برای بهتر كردن پوست و مو و زیبایی چهره است و در سطحی دیگر، در تولید انواع غذاها و مواد آرایشی و بهداشتی به كار می‌رود و اهمیت بسیار در تجارت و صنعت دارد.

بیشتر مردم آگاهند كه گیاهان عناصر شیمیایی گوناگون دارند كه می‌توان آنها را استخراج نمود و استفاده‌های مفید و متعدد از آنها كرد. احتمالاً مشهورترین مواد طبیعی گیاهی در نظام پزشكی حاكم در غرب عصاره ریشه گیاهی مكزیكی به نام یم است كه در ساختن نوعی قرص ضد بارداری استفاده می‌شود. آنچه بیشتر مردم در غرب نمی‌دانند این است كه عصاره‌ها و افشرده‌های گیاهی، برخلاف داروهای شیمیایی مصنوعی نوین كه اكثر آنها تنها پنجاه سال است در دسترسند، هزاران سال است در درمان بیماری‌ها استفاده می‌شوند و در طول این زمان دراز از آزمایش‌های فراوان سربلند بیرون آمده‌اند.

در روش عطر درمانی، به جای گیاه كامل یا بخش‌هایی از گیاه، تنها از عطرهای گیاه استفاده می‌ شود. عطر گیاه از روغن‌های بودار ساخته شده كه در ساعات متفاوت شبانه روز به مقادیر گوناگون در اندام‌های متفاوت گیاه وجود دارند. آنها را می‌توان در ریشه، گل، برگ، تخم، و میوه، یا پوست گیاهان و حتی در شیره‌ای كه از برخی گیاهان بیرون می‌زند یافت. آنها را در پوست برخی میوه‌ها نیز می‌توان یافت.

این روغن‌های طبیعی را نوعی نمودار شخصیت گیاه تصور می‌كنند، و هیچ كدام از آنها با هم یكسان نیستند. آنها ممكن است تولیدات زاید چرخه ی تبدیل عناصر در گیاه باشند، ولی كسی این را به درستی نمی‌داند. آنها در بخش‌های متفاوت گیاه تولید می‌شوند و سپس در كل گیاه جریان می‌یابند به طوری كه بیشترین مقدار آنها عصرها در گل‌ها و صبح‌ها در برگ‌ها متمركزند. گیاه‌شناسان تصور می‌كنند كه جریان گردش و تمركز آنها در اندام‌های متفاوت گیاه بستگی به وضعیت خورشید و فصل سال و به ویژه بستگی به وضع كره ماه نسبت به زمین دارد. كیفیت و آثار شیمیایی و درمانی یك عطر خاص گیاهی، همچنین بستگی به اندامی از گیاه دارد كه از آن استخراج شده است، مثلاً عطری كه از گل‌های درخت پرتقال استخراج می‌شود و عطری كه از پوست میوه پرتقال كسب می‌شود آثار متفاوت در بدن انسان می‌گذارند.

این روغن‌های معطر در بدن خود گیاه نقش قارچ كش، باكتری كش، و حشره‌كش دارند و ممكن است نقش هورمونی نیز داشته باشند.

روغن‌های معطر گیاهی در جوامع معاصر استفاده‌های فراوان در تولید غذاهای جامد و مایع، در تولید لوازم آرایشی و بهداشتی و در تولید داروها دارند. عطرهای لیمو و پرتقال و هل و زنجبیل و گلاب، و دارچین و نعناع و رازك بیشتر از سایر عطرهای گیاهی در تولید غذاها مصرف می‌شوند، ولی گرایش‌ها و سنت‌های فرهنگی نقشی مهم در انتخاب عطرهای گیاهی دارند.

صنایع آرایشی و بهداشتی و دارویی نیاز و بستگی خیلی زیاد به آنها دارند؛ مثلاً روغن میخك را برای درد دندان، عصاره برگ اوكالیپتوس را برای ناراحتی‌های تنفسی، و انواع دیگر روغن‌های معطر گیاهی را در ساختن داروهای گوارشی یا تقویتی، روغن‌های مو، شامپوها، كرم‌های پوست، صابون‌های آرایشی یا بهداشتی، مایعات دهان شویه، خمیرهای دندان، خوشبو كننده هوا، عطر و ادوكلن آرایشی، و ده ها تولید دیگر استفاده می‌كنند.

مقادیر این روغن‌های معطر گیاهی بسیار اندك است و استخراج آنها دقت و زمان زیادی می‌گیرد و چنین است كه بهای آنها گران می‌شود؛ برای مثال، استخراج نیم كیلو عطر گل سرخ به چند صد كیلو برگ گل سرخ نیاز دارد، و زمان و زحمت زیادی كه این فرایند می‌گیرد، تولید آزمایشگاهی مصنوعی آنها را خیلی جذاب و سودآور می‌سازد. اما تحقیقات دكتر ولنه كه پژوهشگری فرانسوی در این عرصه است گزارش می‌دهند كه روغن‌های معطر مصنوعی كه در آزمایشگاه های شیمی و از مواد غیر گیاهی تولید می‌شوند، هر چند هم كه شبیه نوع گیاهی خود باشند، متأسفانه كیفیت و آثار نوع گیاهی خود را ندارند، گرچه گاهی می‌توان گفت كه از نظر بو تقریباً یكسان هستند.

بنابراین هنوز جانشین‌های شایسته برای روغن‌های معطر گیاهی، به ویژه در درمان دردها و زخم‌ها و بیماری‌ها، یافت نشده است. ولی از انواع مصنوعی غیر گیاهی آن‌ها غذاها، لوازم آرایشی و بهداشتی مانند خوشبو كننده‌های هوا، كرم‌ها، شامپوها، خمیرهای دندان، صابون‌ها، عطرها و ادوكلن‌ها، و صدها تولیدات دیگر استفاده‌های فراوان می‌شوند. همچنین است در تولید انواع بی شمار تنقلات كه به صورت بیسكوئیت، آبنبات، شكلات، بستنی، چیپس، پفك و غیره برای مصرف كودكان و نوجوانان با تبلیغات خیلی پر هزینه به بازار می‌ریزند.

روشی كه در استخراج روغن‌های معطر گیاهی به كار می‌گیرد برای حفظ كیفیت اصیل آن‌ها خیلی مهم است. اگر روغن معطر را به طریق جوشاندن و تبخیر (روش تقطیر) استخراج كنند، كیفیت و آثارش برجستگی و ارزش همان روغن را كه به طریق غیر تقطیری استخراج شده ندارد. در طریق غیر تقطیری هرگز از الكل استفاده نمی‌شود، زیرا الكل كیفیات ارزشمند روغن‌های معطر گیاهی را خراب یا نابود می‌كند.