آشنائی با فرمت های صدا

تا قبل از ورود كامپیوتر به عرصه صدا، چیزی به اسم فرمت صوتی وجود نداشت. صداها، اگرچه با كیفیت های متفاوت، به روش واحدی ذخیره می شدند و خوانده می شدند. ولی با ورود كامپیوتر ، فایل های صوتی نیز، فرمت ها و قالب های مختلفی پیدا كردند. در كامپیوتر ، فرمت یك فایل به معنی نوع ذخیره سازی اطلاعات و نحوه خواندن آنها است. اجازه دهید یك مثال بزنیم. در فرمت Mid ، اصلاعات صوتی بصورت نت (Note) ذخیره می شود. یعنی اطلاعات مربوط به هر ساز، به همراه پرده ها، نت ها و سایر اطلاعات، جداگانه ذخیره می شود، ولی در فرمت wav اطلاعات صوتی بصورت طول موج های صدا ذخیره می شود و صدا ها قابل تفكیك نیستند. به همین دلیل، برنامه های خاصی وجود دارند كه میتوانند فرمت Mid را به نت های موسیقی تبدیل كنند. ولی در فرمت Wav چنین امكانی وجود ندارد. همچنین، چون در فرمت Wav تمام طول موج ها ذخیره می شوند، حجم فایل نسبت به فرمت Mid بسیاربیشتر است. در ابتدا هریك از برنامه های صوتی ، برای خود یك فرمت جداگانه داشت. ولی در حال حاضر ، بیشتر برنامه ها ، اكثر فرمت های صوتی را پخش می كنند. تعدادی از مهم ترین فرمت های صوتی به شرح زیر هستند: Wav, mp3, Ra, Wma,  و Mid

Wav :

این فرمت معروف ترین و پر استفاده ترین فرمت صوتی در كامپیوتر هاست. Wav فرمت استاندارد ویندوز محسوب می شود. به همین دلیل ، اكثر صدا های موجود در ویندوز با فرمت  Wav مشاهده می شوند و كلاً این فرمت كاربرد بیشتری دارد. فرمت Wav برخلاف اكثر فرمت های دیگر، خود انواع مختلفی دارد. یعنی می توان یك فایل Wav را به حالت های مختلفی ذخیره كرد. فرمت Wav در همه برنامه های مرتبط با صدا شناخته شده و پخش می شود.

mp3   :

این فرمت، محبوب ترین فرمت برای فایل های موزیك محسوب می شود. در واقع mp3 موفق ترین فرمت از خانواده Mpeg می باشد. Mpeg   فرمتی بود كه برای فشرده سازی صدا و تصویر توسط گروهی از محققین ایجاد شد. این گروه كه با نام Motion Picture Experts Group فعالیت می كردند، پس از اختراع این فرمت، نام خود را بر آن نهادند. ( Mpeg در واقع از حروف اول همین عبارت تشكیل شده است). پس از ایجاد این فرمت كه Mpg نیز خوانده میشد، فرمت های دیگری از این خانواده هم ارائه شد، از آن جمله: . mpa , mp1,mp2,mp3 از این میان mp3 بیش از بقیه كارائی داشت و بیشتر مورد استقبال قرار گرفت. دلیل عمده موفقیت آن نیز این بود كه در این فرمت، فایل های صوتی بسیار فشرده و كم حجم می شوند، با این فرمت ما می توانیم حجم بیشتری از موسیقی را روی CD ذخیره كنیم ( حدود 12 ساعت موسیقی روی هر CD ) و همچنین زمان دریافت موسیقی از اینترنت نیز كاهش می یابد. mp3 در ویندوز 95 و اولین نسخه های ویندوز 98 پشتیبانی نمی شد. ولی در ویندوز های بعدی، فرمت mp3 بعنوان یكی از فرمت های پیش فرض گنجانده شده است.

CDDA :

این فرمت در واقع چندان ربطی به فایل های صوتی كامپیوتری ندارد. ولی از آنجا كه در كامپیوتر استفاده زیادی دارد، آن را معرفی می كنیم. CDDA در واقع فرمت CD های صوتی یا Audio cd ها است كه توسط ضبط ها و CD player ها قابل اجرا است. این فرمت ساختار كامپیوتری ندارد و حتی نمیتوان آن را روی كامپیوتر كپی كرد. در درس های آینده، روش تبدیل این فرمت را به فرمت های متعارف بررسی می كنیم. در حال حاضر به دلیل حجم بالائی كه این فرمت اشغال می كند، استقبال از آن كاهش یافته است.

Mod :

فرمت Mod یكی از فرمت های قدیمی كامپیوتر است كه در زمان سیستم عامل داس محبوبیت زیادی داشت. ولی با ورود ویندوز ، كاربرد خود را از دست داد. این فرمت تا چهار كانال صوتی را پشتیبانی می كند. البته بیشتر برای پخش موزیك ( بی كلام ) مناسب است تا صدا های دیگر .

Mid :

Mid یا Midi یكی از فرمت های قدیمی صداست كه با وجود گذشت زمان، كهنه نشده و كاربرد خود را حفظ كرده است. Midi نشكیل شده از حروف اول این كلمات است:  Musical Instrument Digital Interface ( به معنای رابط دیجیتالی ابزارهای موسیقی). كاربرد اصلی فرمت Midi در موسیقی است. در واقع یك فایل Mid حاوی نت های موسیقی ، اطلاعات مربوط به هر ساز، پرده ها ، وقفه ها و همه اطلاعات تخصصی موسیقی می باشد. به همین دلیل با داشتن یك برنامه مناسب، می توانیم همه این اطلاعات را از فایل استخراج كنیم و این قابلیت برای موسیقی دانان بسیار مفید است. در اكثر كامپیوتر ها نیز یك درگاه Midi موجود است كه میتوانیم ابزارهای موسیقی را به آن متصل كرده و موسیقی نواخته شده را به صورت فایل Mid ضبط كنیم. همچنین می توانیم نت ها را بنویسیم و ابزار موسیقی آن را برای ما بنوازد. فایل های Midi حجم بسیار كمی نیز اشغال می كنند و این نیز برای آنها یك مزیت محسوب می شود. این فرمت در بسیاری از ابزارهای الكترونیك از جمله تلفن همراه نیز كاربرد دارد.

Aiff :

این فرمت در اصل فرمت استاندارد كامپیوتر های آمیگا است. آمیگا تا قبل از فراگیر شدن Pc حرف اول را در زمینه صدا و تصویر می زد ، تا سالها پس از ورود pc نیز فایل های صوتی آمیگا كاربرد داشت. ولی در حال حاضر به علت ورشكسته شدن كمپانی Commodore این فرمت نیز توسعه نیافته و كارائی خود را از دست داده است.

Voc :

این فرمت، به كمپانی Creative و كارت های صوتی  SoundBlaster اختصاص دارد. فرمت Voc نیز با ورود ویندوز و فراگیر شدن فرمت Wav ، كم كم از گردونه خارج شد و اكنون كاربرد چدانی ندارد.

Wma :

فرمت Wma یا Windows media audio یكی از جدی ترین رقیبان mp3 محسوب می شود. این فرمت حتی از بعضی جهات بر mp3 برتری دارد و با توجه به این كه محصول كمپانی مایكروسافت است، آینده روشنی برای آن پیش بینی می شود. فایل های Wma حجم بسیار كمی دارند و كیفیت آنها نیز كاملا قابل قبول است. در عرصه اینترنت نیز كه حجم فایل ها اهمیت زیادی دارد، این فرمت با فرمت mp3 رقابت تنگاتنگی دارد.

Ra :

فرمت Real Audio نیز یكی از فرمت های صداست كه جایگاه خاصی را به خود اختصاص داده است. فایل های Ra  نیز حجم كم و كیفیت قابل قبولی دارند، ولی چیزی كه آنها را از دیگر فرمت ها متمایز می كند، حجم آنها نیست بلكه خاصیت streaming  موجود در فایل های Real است. خاصیت Streaming یا جریانی، باعث می شود كه فایل های صوتی از طریق اینترنت پخش شوند، ولی كپی نشوند. این ویژگی كمك زیادی به تولید كننده ها می كند و جلوی كپی های غیر مجاز را تا حدودی می گیرد. همچنین به كمك این قابلیت، میتوان صدا را به صورت زنده روی اینترنت پخش كرد. در حال حاضر اكثر رادیو های اینترنتی برای پخش مستقیم برنامه های خود از فرمت Real استفاده می كنند.

احسان مظلومی